Адыгэ лъэпкъым чIэнэгъэшхо ышIыгъ. Филологие шIэныгъэ­хэмкIэ докторэу, профессорэу, шIэныгъэхэмкIэ Дунэе Адыгэ Академием иакадемикэу, ащ итхьамэтэ гуадзэу, Урысые Федерацием итхакIохэм я Союз хэтэу, Къэрэщэе-Щэрджэс, Къэ­бэртэе-Бэлъкъар ыкIи Адыгэ республикэхэм шIэныгъэмкIэ яIофышIэшхоу Бэчыжъ Лейлэ Абубэчыр ыпхъум ыныбжь илъэс 91-м итэу тыгъэгъэзэ мазэм и 4-м, 2020-рэ илъэсым идунай ыхъожьыгъ.

Темыр Кавказым ыпхъу цIэ­рыIоу, наукэм идунай дэгъоу щызэлъашIэрэ Бэчыжъ Лейлэ Къэрэщэе-Щэрджэсым и Хьабэз район ит къуаджэу ПсэукIэ Дахэм жъоныгъуакIэм и 29-рэ мазэм, 1929-рэ илъэсым къыщыхъугъ. ЯпшIэнэрэ классым исызэ арагъэтхыгъэгъэ сочинениеу «Хэты шъухъунэу шъуфая?» зыцIэм, Лейлэ щитхы­гъагъ: «Сэ Ленинградскэ къэралыгъо университетым сычIэ­хьащт». Пшъэшъэжъые ныбжьыкIэм игухэлъ къыдэхъугъ. Ждановым ыцIэ зыхьырэ госуниверситетым чIахьэ, дэгъу дэдэуи къеухы. 1964-рэ илъэсым Бэ­чыжъ Лейлэ кандидат дис­сертациеу «Черкесская советская литература. Становление и развитие» ыкIи 1973-рэ илъэсым доктор диссерта­циеу «Национально-художественные традиции и формирование повествовательных жанров адыгских литератур» зыфи­Iохэрэр етхых. Ахэр СССР-м шIэны­гъэхэмкIэ и Академие дунэе литературэмкIэ иинститутэу Москва дэтым щыпхырегъэ­кIых. Джарэущтэу Темыр КавказымкIэ апэрэ бзылъфыгъэу Бэчыжъ Лейлэ докторыцIэр къылэжьыгъ.

Бэчыжъ Лейлэ тхылърэ ста­тьярэ ытхыгъэр бэ, ахэм яп­чъагъэ къэлъытэгъуай. Икъэлэмыпэ къыпыкIыгъэ тхыгъэхэр адыгэ республикищым ащыпсэурэ цIыфхэм ямызакъоу, Темыр Кавказым ишIэныгъэлэжьхэми, нэмыкI къэралыгъохэу адыгэхэр зыщыпсэухэрэми ащызэлъашIэ, осэ ин къащыфашIы. Ахэр ти­лъэпкъ ихъарзынэщ щыщ хъугъэх, къыткIэлъыкIощт лIэуж пчъагъэмэ «ядышъэ» кIэн лъа­пIэу къафэнагъэх.

Бэчыжъ Лейлэ литературэмкIэ шIэныгъэшхохэр зэрэIэкIэлъхэм ишIуагъэкIэ мэхьанэ ин зиIэ IофшIагъэхэу томих хъурэ «История советской многонациональной литературы», «Советский многонациональный роман», «Энциклопедия литера­тур народов России ХХ века», «Антология литературы народов Северного Кавказа» зыфи­Iохэрэр тхыгъэнхэмкIэ Дунэе литературэм иинститут ишIэныгъэлэжьхэм ягъусэу Iоф адишIэн ылъэкIыгъ.

ШIэныгъэлэжь ныбжьыкIэхэм адэлэжьэныр ипшъэрылъ шъхьа­Iэу Бэчыжъ Лейлэ ылъытэ­щтыгъ. Доктор, кандидат диссертациехэм якъэухъумэнкIэ советыбэхэм ахэтыгъ. Темыр Кавказым ис лъэпкъхэм ащыщэу Лейлэ пэщэныгъэ зыдызэрихьэгъэ нэбгырабэ филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидат ыкIи доктор хъугъэх.

Фольклористэу, литературоведэу, критикэу, культурологэу Бэчыжъ Лейлэ студентхэм лек­циехэм къафеджэщтыгъэ, семинархэр, лабораторнэ практикумхэр гъэшIэгъонэу зэхищэщтыгъэх, курсовой, диплом Iоф­шIагъэхэм ятхынкIэ ригъа­джэхэрэм IэпыIэгъу афэхъу­щтыгъ, емызэщыжьэу ащ Iоф адишIэщтыгъ. Ежь ышъхьэкIи дунэе, зэрэурысые ыкIи чIынэлъэ научнэ конференциехэм ахэлажьэщтыгъ. АщкIэ IэпыIэгъушIоу къыфэхъущтыгъ илъэпкъыбзэрэ урысыбзэмрэ анэмыкIэу абадзыбзи, нэмыцыбзи, полякыбзи дэгъоу зэришIэщтыгъэхэр.

Ыужырэ лъэхъаным Бэчыжъ Лейлэ нахьыбэу Iоф зыдишIагъэр адыгэ литературэхэм язы­кIыныгъэ епхыгъэ Iофыгъо­хэм яушэтын. Ар анахьэу зэпхыгъа­гъэр IэкIыб хэгъэгухэм арыс адыгэмэ якультурэрэ ялитературэрэ язэгъэшIэн. А лъэны­къор инэплъэгъу ренэу зэритым фэшI шIэныгъэлэжьхэмкIэ апэрэу Бэчыжъ Лейлэ къыфагъэшъошагъ Дунэе шIухьафтынэу Кандур Иззэт ыгъэуцугъэр. Лъэпкъ зэфэшъхьафхэм языкIыныгъэ гъэпытэгъэным филэжьыгъэм фэшI къыфагъэшъошагъэх орденэу «Зэкъошныгъ» ыкIи дышъэ медалэу «200 лет Шамилю» зыфиIохэрэр.

Научнэ-егъэджэн IофшIэным дакIоу Бэчыжъ Лейлэ общественнэ Iофхэм ишъыпкъэу ахэлажьэщтыгъ. Къыблэ лъэны­къом икъалэмэ яассоциацие иисполком хэтыгъ, Къэрэщэе- Щэрджэсым итхакIохэм я Союз ипэщагъ, Урысые Федерацием итхакIохэм я Правление хэ­тыгъ.

Бэчыжъ Лейлэ Адыгэ хэкум къакIоу, щашIэу, щалъытэу, идахэ щаIоу щытыгъ. ШIэныгъэ­лэжьхэм, тхакIохэм язэIу­кIэ-зэдэгущыIэгъубэмэ ахэлажьэщтыгъэ, студентхэм бэрэ аIу­кIэ­­щтыгъэ. Ныбджэгъуныгъэ зыдыриIагъэхэм ахэтыгъэх усакIохэри, орэдусхэри, орэдыIохэри. Ащ фэдэ гуфэбэныгъэ зэфыщытыкIэ дахэхэм къап­къырыкIыгъ орэдэу «Лейла» зыфиIоу усакIоу ЯхъулIэ Сэфэ­рырэ орэдусэу Тхьабысымэ Умарэрэ фаусыгъэр. Ар ти­республикэ дэгъоу щызэлъашIэ, къыщаIо.

Гушъхьэлэжьыгъэ бай зыугъо­игъэ, акъылышхорэ научнэ амалышхорэ зыпкъырылъыгъэ Бэчыжъ Лейлэ къызэрэтхэмытыжьыр лъэшэу гукъао къыт­щэ­хъу. Ежь щымыIэжьыми нахьыпэм фэдэу ар тишIэныгъэлэжь- кIэлэегъаджэу щытыщт, сыда пIомэ научнэ творчествэр сыдигъокIи кIодырэп. Адыгэ лъэпкъэу зыфэлэжьагъэм ихъишъэ ащ ыцIэ къыхэнэжьыщт, шIукIэ, дахэкIэ ренэу тыгу илъыщт.

Гуманитар шIэныгъэхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэкIэ щытым иIофышIэхэр. ШIэныгъэмкIэ Дунэе Адыгэ Академием игъэцэкIэко куп.