Кавказ заповедникым итарихъ Адыгэ Республикэм къыщежьэ. Ялыягъэу къагъэгъунэрэ чIыопс чIыпIэм изыщанэ, ар гектар 91000-рэ мэхъу, республикэм игъунапкъэхэм аIулъ. ЧIыопс баиныгъэр заповедникым и Темыр ыкIи Лэгъонэкъэ отделхэм яинспекторхэм къаухъумэ, щынэгъончъагъэм зы оперативнэ куп лъыплъэрэр, гъунапкъэхэр отрядищмэ къагъэгъунэ.

Арэу щытми, заповедникыр къэухъумэгъэныр гъунапкъэхэр къэбгъэгъунэнхэ закъор арэп. Ащ ыкIыбкIэ щыхъурэми мэхьанэ иI. ШэкIо хъызмэтшIапIэм иуча­сткэ къыкIэлъырылъ АР-м имэз хъызмэт ичIыгухэм чIыпIэшхо къызэлъаубыты. Арышъ, хэбзэнчъэу чъыгхэр щырамыупкIынхэм, псэушъхьэхэм ямышэкIонхэм алъыплъэгъэныр республикэм ипащэхэми, Кавказ заповедникыр зыгъэIорышIэхэрэми зэдыряIоф.

Ары ащ ипащэу Сергей Шеве­левым гъунапкъэм ухъумакIохэм япост Iугъэуцогъэнэу предложение къызехьым, Адыгеим ипащэхэм зыкIыдырагъэштагъэр.

— Къушъхьэу Голае ылъэныкъокIэ зы пост гъэуцугъэныр ары кIэщакIо тызфэхъугъэр, — къыIуагъ ащ. — Ащ федэ къытыщт, сыда пIомэ, а чIыпIэу зыфатIорэм ущытмэ къэбгъэгъу­нэн плъэкIыщтыр бэ, автомашинэхэми нэмыкI кIуапIэ яIэщтэп, связыми мыщ дэгъоу Iоф щешIэ. Илъэс псаум постыр щытынэу ищыкIагъэп, осышхо къытрелъхьэфэ нэс ныIэп. Ащ ыужым ущымыкIожьышъунэу хъущт.

Къушъхьэу Голае зэпырыкIырэ гъогур заповедникым игъунапкъэу КIышъ (Киша) зыфиIо­рэм екIу. Мы гъогумкIэ чIыопс паркэу ТхьакIышхом унэсыни плъэкIыщт. Постыр агъэуцунэу ар ау сыдми къыхахыгъэп. Мэз гъогу заул ныIэп мыщ узэрэщызекIон плъэ­кIыщтыр. Гъогу пстэуми апхырыкIын зылъэкIыщт автомашинэ уимысымэ зэпымы­чы­шъунхэр иIэх, узхэмыкIышъу­хэни уIукIэщт. УзэрыкIошъущт гъогур ары постыр зыдэщытыщтыр.

Ащ имызакъоу къушъхьэу Голае утетымэ зэкIэ олъэгъу. Темыр отделым икъэралыгъо инспектор шъхьаIэу Владимир Елисеевым къызэриIуагъэмкIэ, а постым чIыпIэшхо къыгъэгъу­нэн ылъэкIыщт.

— А чIыпIэм дэгъоуи ма­къэхэр щызэхэохы, — къыIуагъ ащ. — Километрэ пчъагъэкIэ пэчыжьэу къакIорэ автомашинэм ымакъэ къэIу, ащ фэдэу чыжьэу шхончыкIэ къыщыуагъэ­хэми зэхэпхыщт. ЕтIани, КIышъ мыр километри 6 ныIэп зэ­рэпэчы­жьэр. Тиинспекторхэм лъэсэуи, шыоуи къакIухьан алъэкIыщт.

АР-м и ЛIышъхьэ ыкIи мы лъэныкъом фэгъэзэгъэ министерствэхэм япащэхэм зы пост гъэ­уцугъэным зэрэдырагъэштагъэм имызакъоу, нэмыкI чIыпIи щыгъэ­псыгъэнэу предложение къа­хьыгъ. Селоу Новопрохладнэм дэжь зыфаIуагъэр. Ащ щыпсэухэ­рэр заповедникым иинспектор­хэм мызэу, мытIоу къапэкIэфагъэх, хэбзэнчъэу шъыхьэ бжъа­къохэр къызэраугъоихэрэм пае административнэ протоколхэр афызэхагъэуцуагъэх. Мэзыр хэбзэнчъэу рамыупкIыныр ары Адыгеим ифедэу хэлъыр. Джыри зы пост загъэуцукIэ заповедникым имэз чIыпIэхэм уалъыплъэн плъэкIынэу хъущт.

УхъумакIохэм яIофшIэн, чIыгоу къыпэIулъым лъыплъэгъэным заповедникыр фэгъэзэгъэщт. Постым ищыкIагъэр республикэм ыгъэпсын фае. Гъунапкъэхэм якъэухъумэн тыгъэгъазэм рагъэ­жьэнэу щыт.

— УхъумакIохэр зыдэщытыщтхэм икъыхэхыни, чIыпIэм икъэухъумэни зэдытиIоф. Постхэм апае вагонхэр къэтщэфыгъэхэшъ, аIэкIэдгъэхьащтых, шлагбаумыр дгъэуцущт, цIыфэу щытыщтхэр дгъэнэфэщтых. Илъэ­сыкIэ мэфэкIхэр къэблагъэх, хэбзэнчъэу хвой чъыгхэр рамыупкIынхэм фэшI постхэм яIоф­шIэн охътэ благъэм рагъэжьэн фае, — къыIуагъ АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат.

Псэушъхьэхэм якъэухъумэни зэхэщэгъэн фаеу щыт. Кавказ заповедникым ипащэ игуадзэу Николай Ескиным къызэриIуагъэмкIэ, кIымэфэ уахътэм ахэм янахьыбэхэм гъунапкъэхэр къы­зэпачых. Домбайхэр ары нахь фэкъаигъэхэр. Темыр отделым 500 фэдиз хэс. А чIыпIэм тефэщтым фэдизым пчъагъэр шъхьарыкIыгъэн фае, заповедник кIыбым зэпырыкIыхэу къаштагъ. Арышъ, ахэр бзэджашIэхэм ащыухъумэгъэнхэ фае.