Къэрэщэе-Щэрджэсым къэбар гомыIу къикIыгъ. Адыгэ лъэпкъым иапэрэ бзылъфыгъэ еджэгъэшхоу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу, ШIДАА-м ивице-президентэу, КъБР-м, КъЩР-м, Адыгэ Республикэм шIэныгъэмкIэ язаслуженнэ IофышIэшхоу Бэчыжъ Лейлэ идунай ыхъо­жьыгъ. Лъэпкъми, хэкуми, литературэми чIэнэгъэшхо ашIыгъ.

Щэрджэс литературовед, критик цIэрыIоу, Къандурым ыцIэкIэ щыт дунэе шIухьафтыным илауреатэу Бэчыжъ Лейлэ Абубэчыр ыпхъур Хьабэз районымкIэ къуаджэу ПсэукIэ Дахэ 1929-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 29-м къыщыхъугъ.

Щэрджэскъалэ дэт еджэпIэ-интернатыр дышъэ медалькIэ къызеух нэуж адыгэ пшъашъэр Ленинград дэт къэралыгъо университетым филологиемкIэ ифакультет щеджагъ. Апшъэрэ шIэныгъэ ащ щызэригъэгъотыгъэу къы­зегъэзэжьым Къэрэщэе-Щэрджэс научнэ-ушэтэкIо институтым щылэ­жьагъ. 1983-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Къэрэщэе-Щэрджэс къэралыгъо университетым литературэмкIэ икафедрэ ипрофессорыгъ, КъЩР-м итхакIохэм я Союз ипэщагъ.

Бэчыжъ Лейлэ зэкъош республикищ­ми, нэмыкI къэралыгъохэми ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм дэгъоу ашIэ­щтыгъ. Ар зэпхыгъэр адыгэ фольклорымрэ литературэмрэ язэгъэшIэнкIэ, лъэпкъ усакIохэмрэ тхакIохэмрэ ятхыгъэхэр зэхэфыгъэнхэмкIэ, литературэм зыфэзыгъазэ зышIоигъо ныбжьыкIэхэр лъэгъо тэрэз тегъэуцогъэн­хэмкIэ а бзылъфыгъэм бэдэдэ зэришIагъэр ары.

Бэчыжъ Лейлэ иапэрэ IофшIагъэу къыдэкIыгъэр «Щэрджэс литературэм итарихъ инэкIубгъохэр» зыфиIорэр ары. Ау ар тхылъ шъхьафэу къыдэкIыным ыпэкIэ адыгэ литературэмрэ искусствэмрэ ямафэхэу 1957-рэ илъэ­сым Москва щыкIуагъэм къыщишIыгъэ докладым Лейлэ ар щигъэфедэгъагъ. Университетыр къэзыухыгъэкIэ бзылъфыгъэ ныбжьыкIэм джащыгъум шIэныгъэу, акъылэу, зэчыеу къыхэщы­гъэр урыс тхэкIо цIэрыIохэу Сергей Михалковым, Анна Ахматовам, Сергей Сартаковым, Ираклий Андрониковым, КIышъэкъо Алим, КIэрэщэ Тембот агъэшIэгъогъагъ.

Джащ щыригъажьи Бэчыжъ Лейлэ наукэм гъогу шъомбгъошхо щыпхырищыгъ. Аужырэ илъэс 60-м къыриубытэу тилитературэ гъогоу къыкIугъэм, адыгэ, абазэ, нэгъой, къэрэщэе тхакIохэм якъэлэмыпэхэм къапыкIыгъэ тхыгъэ­хэм афэгъэхьыгъэ IофшIэгъабэ ащ къыдигъэкIыгъ.

Ахэм ащыщых «Щэрджэс усакIоу Гъошъокъо Хъусин», «Щэрджэс совет литературэр», «Адыгэ литературэм ипрозэ жанрэхэм яхэхъоныгъэрэ ахэр зытет лъэпкъ хабзэхэмрэ», «ЛIыхъужъ эпосым къыщегъэжьагъэу романым нэсэу» зыфиIохэрэр ыкIи нэмыкIхэр. Я 80-рэ илъэсхэм Москва къыщыдэкIыгъэ, томитф хъурэ тхылъхэу «Советскэ литературэм итарихъ», «Советскэ романыр» зыфиIохэрэм адэлэжьагъэхэм Лейли зэу ащыщ.

Кавказ заом ыпкъ къикIыкIэ къэралыгъо 50-м фэдизмэ ащитэкъухьагъэ хъугъэ тилъэпкъэгъухэм къахэкIыгъэ тхэкIо, усэкIо цIэрыIохэм ятворчествэ хэкужъым щыпсэухэрэм ягъэшIэгъэнымкIэ Бэчыжъ Лейли, нэмыкI шIэныгъэлэжьхэми Iофышхо ашIагъ.

Лейлэ кIэщакIо зэрэфэхъугъэм тетэу 1991-рэ илъэсым ичъэпыогъу мазэ IэкIыб къэралыгъохэм ащыпсэурэ адыгэхэм апае научнэ конференциеу «Кавказ лъэпкъхэм къахэкIыгъэхэм IэкIыб къэралыгъохэм ащыряIэ хабзэхэр» зыфиIорэр Щэрджэскъалэ щызэхащэгъагъ. Бэчыжъыр опсэуфэ ащ фэдэ зэфэсыбэмэ ахэлэжьагъ.

Адыгэ фольклорым изэфэхьысыжьынрэ икъыдэгъэкIынрэ Бэчыжъ Лейлэ иIахьышхо ахишIыхьагъ. Адыгэхэм атегъэпсыхьэгъэ сыд фэдэрэ Iофи ар чанэу хэлэжьагъ. Щэрджэс бзылъфыгъэм фызэшIокIыгъ адыгэ литературэм имыза­къоу, нэмыкI лъэпкъхэм ялитературэхэр зыщызэхифыгъэ IофшIэгъэ 300-м ехъу ытхынэу. Научнэ-ушэтын Iофхэм зэрапылъыгъэм нэмыкIэу, Лейлэ кIэлэегъэ­джэ Iушэу, ушъыякIоу щытыгъ, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидат IофшIа­гъэр зыгъэхьазырыгъэ нэбгырабэмэ пащэу яIагъ. ИгъашIэ еухыфэ цIыфыбэмэ ишIуагъэ аригъэкIыгъ.

Лъэпкъхэм язэкъошныгъэ иорден, орденэу «Хэгъэгум ыпашъхьэ щыриIэ гъэхъагъэхэм афэшI» зыфиIорэм имедалэу я II-рэ шъуашэ зиIэр, нэмыкI медалыбэ къызыфагъэшъошэгъэ адыгэ бзылъфыгъэ еджэгъэшхор егъашIи тыгу илъыщт, ащ иIофшIагъэхэр лъэпкъым джыри бэрэ ыгъэфедэщтых.

Къанэкъо Арсен, МэщбэшIэ Исхьакъ, ЛIыIужъу Адам, Сэхъурокъо Хьаутий, ХьашIуцIэ Мухьамэд, Шъхьэгъэпсо Сэфэрбый, Шэуджэн Асхьад, БакIуу Хъанджэрый, Бырсыр Батырбый, Мамый Руслъан, Охъутэ Александр, ХьэкIуашъэ Андрей, Дзэмыхь Къасболэт, Бгъэжънокъо Барэсбый, Къандур Мухьэдин, Бэлагъы Любэ, Чурей Алый, Чурей Дыжъын, Хъот­къо Самир, Иуан Зэуал, Оз ФатIим, Чэмышъо Гъазый, Къуикъо Шыхьамбый, Дэрбэ Тимур, ЩэшIэ Щамсэт