Атэжьэхьэ (Талъэкъо) Сайхьат Тыркубый ыпхъур тыгъэгъазэм и 5-м 1970-рэ илъэсым къуаджэу Щынджые къыщыхъугъ.

Къызэрыхъухьагъэр лэжьэкIо унэгъо Iужъу. Янэу Асияти, ятэу Тыркубыи лэжьэным дэмышъхьаххэу, ясабыйхэм шIэныгъэ зэрарагъэгъотыщтым, гъогу тэрэз зэрэтырагъэуцощтхэм лъэкIэу яIэр рахьылIагъ.

Джащ фэдэ зэгурыIоныгъэ, гуфэбэныгъэ зэрылъ унагъу Сайхьат зыщапIугъэр. Зэш-зэшыпхъухэу нэбгырибл хъухэрэм яхэнэрэ сабыеу къихъухьагъ. Нахьыжъхэм яIэдэбныгъэ, лъы­тэныгъэ, шъхьэкIэфэныгъэ хабзэхэр лъым щыщ хъугъэх.

1977 — 1988-рэ илъэсхэм Щынджые гурыт еджапIэм Сайхьат щеджэ. УблэпIэ классхэм ащегъэжьагъэу ныдэлъ­фыбзэр дэгъоу IэкIэлъэу IупкIэу, псынкIэу, дэгъу дэдэу къеджэщтыгъэ. Ятэ ымакъэ Iоу гъэзе­тэу «Социалистическэ Адыгей» зыфиIорэм къэбарыкIэу итхэм къаригъаджэщтыгъ.

Сайхьат Iэдэб ин хэлъэу, еджэныр лъэшэу икIасэу егу­гъущтыгъ. 1990-рэ илъэсым Мыекъуапэ дэт Адыгэ къэра­лыгъо кIэлэегъэджэ институтым илъэпкъ факультет чIэхьэ. Ятфэнэрэ курсым щеджэзэ Сайхьат Адыгэ Республикэм лъэпкъ культурэмрэ искусст­вэмрэкIэ игупчэ щызэхащэ­гъэгъэ мэзищ хъурэ курсхэу «IэшIагъэмрэ шIэныгъэмрэ зэ­къошых» зыфиIорэм иIэпэIэ­сэныгъэ щылъегъэкIуатэ ыкIи дышъэ идэмкIэ фигъэсэнхэу фиты зышIырэ шыхьат тхылъ къыратыжьы.

ШIэныгъэлэжьэу Тхьаркъохъо Юныс бзэмкIэ шIэныгъэ къежьэпIэ дэгъухэр зыIэкIэлъ пшъэшъэжъые ныбжьыкIэм гу лъетэ ыкIи иеджэн аспирантурэм щылъигъэкIуатэмэ игъоу къыфелъэгъу. Юныс ежь зыщылэжьэрэ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэм бзэшIэныгъэлэжь ныбжьыкIэхэр ищыкIэгъагъэх ыкIи аспирантурэм яеджэн щылъагъэкIотэнэу Iизын къя­зытырэ тхылъ аритыщтыгъэ. Ар зиIэр стипендие ратызэ еджэщтыгъэ ыкIи къызиухыкIэ институтым Iоф щишIэнэу аштэ­жьыщтыгъэ.

Сайхьат апшъэрэ еджапIэм ыгу етыгъэу, гухахъо хигъуатэу зэрэщеджагъэм ишыхьат диплом плъыжьыр ыIыгъэу 1995-рэ илъэсым къызэрэчIэкIыгъэр. А илъэс дэдэм Адыгэ къэралыгъо университетым иаспирантурэ чIэхьажьы ыкIи Iоф ышIэнэу кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу N 28-м кIэлэпIоу Iохьэ. Мэзибгъурэ Iоф ышIагъэу Адыгэ Республикэм лъэпкъ культурэмрэ искусст­вэмрэкIэ игупчэ итхьамэтэ гуа­дзэу Шъхьэлэхъо Светэ ды­шъэ идэмкIэ методистэу Iоф ышIэнэу Сайхьат регъэблагъэ. Сабыйхэм ахэтыныр шIу дэдэ ылъэгъущтыгъэми, Сайхьат ежь фэдэ ныбжьыкIэхэм ижъырэ адыгэ IэшIагъэхэр алъигъэIэ­сыныр къыхехы ыкIи илъэси­тфым ехъурэ ащ Iоф щешIэ.

1998-рэ илъэсым аспирантурэр къеухы ыкIи гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым бзэшIэныгъэмкIэ иотдел инаучнэ IофышIэу аштэ. Филологие шIэныгъэ­хэмкIэ докторэу, профессорэу Тхьаркъохъо Юныс иIэпыIэгъоу Атэжьэхьэ Сайхьат кандидат диссертациер 2002-рэ илъэсым къыгъэшъыпкъэжьыгъ ыкIи филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидат хъугъэ. 2006-рэ илъэсым монографиеу «Словообразо­вание адыгейского языка и его стилистические ресурсы» зыфиIорэр къыдегъэкIыжьы. Сай­хьат 2005 — 2010-рэ илъэсхэм Мыекъопэ технологическэ уни­верситетым иапэрэ-ятIонэрэ курсхэм адыгабзэр ащырегъэ­хьы. БзэмкIэ егъэджэн амал зэфэшъхьафэу щыIэхэр къыз­IэкIигъахьэхэзэ, тимылъэпкъэгъу студент ныбжьыкIэхэр адыга­бзэм идэхагъэ, ибаиныгъэ, шэн­хэбзэ зэхэтыкIэ дахэу хэлъ­хэм нэIуасэ афишIыщтыгъэх.

Сайхьат чанэу шIэныгъэ сес­сиехэм, Iэнэ хъураехэм, конференциехэм ахэлажьэ. Итхыгъэхэр къэралыгъо зэфэшъхьаф­хэм къащыдэкIых.

ШIэныгъэлэжьэу Атэжьэхьэ Сайхьат адыгабзэм изэгъэшIэн фэгъэхьыгъэ тхылъ ыкIи научнэ IофшIэгъэ 50-м ехъу икъэлэ­мыпэ къычIэкIыгъ. Лъэпкъыбзэм изэгъэшIэн фэIорышIэх Сайхьат гъусэхэр иIэхэу (Хьау­дэкъо С., Чэсэбый М.) кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм апае къыдигъэкIыгъэ тхылъ IэпыIэгъоу «Щыгъыжъый» (2017), ны-тыхэр яIэпыIэгъухэу сабыеу адыгабзэр зэзыгъашIэ зышIоигъохэм апае тхылъэу «Сыбзэ —сидунай» (2019) (игъусэхэр — Анцокъо С., Биданэкъо М., Си­тымэ С., Тыгъужъ Г.) зыфи­Iохэрэр. Мы аужырэ илъэсым кинокомпаниеу «Аэроплан» се­рие 52-рэ хъурэ мультсе­риалэу «Фиксики» («Фиксжъыехэр») Анцокъо С., ЖакIэмыкъо З., Ситымэ С., Тыгъужъ Г. игъу­сэхэу зэрадзэкIыгъ ыкIи тхылъэу «Методическое руковод­ство по использованию мульти­пликационных фильмов российского анимационного мультсериала «Фиксики» студии «Аэро­план» в адыгейской среде» (2020) зыфиIорэм икъы­дэгъэкIын Сайхьат чанэу хэлэ­жьагъ.

Тхьаркъохъо Юныс зэхигъэуцогъэ «Урыс-адыгэ гущыIалъэм» (2015) ия II-рэ том иредактор, сборникхэу «Проблемы изучения глагола в адыгских языках» (2016), «Язык, письменность и алфавит: актуальные проблемы их взаимодействия» (2016), «Сохранение и развитие нацио­нального языка в условиях глобализации: современные методы и технологии» (2019) язэхэгъэуцуакIу ыкIи яредактор. Бзэм иотдел иIофшIэгъэ анахь инхэм ащыщэу томищ хъурэ «Адыгабзэм изэхэф гущыIалъэ» (2014) ия II-рэ ыкIи я III-рэ томхэм ярецензент. ЗекIогъу Уцужьыкъо ыгъэхьазы­рыгъэгъэ IофшIэгъэшхоу «Адыга­бзэм иорфографическэ гущы­Iалъ» (2012, 2014) зыфиIорэм дэлэжьэжьхи, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторхэу Анцокъо Сурэтрэ Бырсыр Батыр­быйрэ зэгъусэхэу къыдагъэ­кIыгъэми ирецензент. Цуякъо Алыйрэ Ситымэ Сарэрэ зэхагъэуцогъэ тхылъэу «ШIэныгъэм екIурэ кIуачI» (2016), КIыкI Розэ зэхигъэуцогъэ апшъэрэ еджапIэм дэгъэшIыгъэ тхылъ IэпыIэгъоу «Адыгабзэ» (2017) зыфиIохэрэм ярецензент.

Мы аужырэ илъэсхэм монографиеу «Проблемы строения предложения и словосочетания типологически разноструктурных языков (на материале адыгейского и русского языков)» зыфиIорэм ишъыпкъэу дэлажьэ. Ащ нэмыкIэу «Адыгэ-­урыс-инджылызыбзэ темати­ческэ гущыIалъэр» Ситымэ Сарэ игъусэу аугъоигъ ыкIи къыдэкIыным фагъэхьазыры.

Илъэс пчъагъэ хъугъэу Атэ­жьэхьэ Сайхьат Адыгэ Респуб­ликэм гъэсэныгъэмрэ шIэны­гъэмрэкIэ и Министерствэ зэхищэрэ зэнэкъокъухэм яуплъэ­кIокIо куп хэхьэ.

Адыгэ лъэпкъ гъэсэныгъэм зэпымыоу зэрэдэлажьэрэм пае Адыгэ Республикэм и Къэ­ралыгъо Совет — Хасэмрэ Адыгэ Республикэм гъэсэны­гъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэрэ ящытхъу тхылъхэр къыфагъэшъошагъэх.

Атэжьэхьэ (Талъэкъо) Сайхьат къызыхъугъэ мафэмкIэ тыфэгушIо ыкIи псауныгъэ пытэ иIэу, иунагъо нэхъойрэ бэрэчэтрэ илъхэу, ибын-унагъо датхъэу, иIофшIагъэхэм шIэныгъэлэжьхэм осэшхо аратэу, бзэм икъэухъу­мэнрэ илъыгъэкIотэнрэ гухахъо ахигъуатэу лэжьэнэу тыфэлъаIо!

Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэм бзэшIэныгъэмкIэ иотдел иIофышIэхэр.