Тщыгъупшэхэ хъущтэп

1992-рэ илъэсым ООН-м и Генеральнэ Ассамблее тыгъэгъазэм и 3-р сэкъатныгъэ зиIэхэм я Мафэу ыгъэнэфагъ. Ащ къыщыублагъэу ар зэрэдунай щыхагъэунэфыкIы.

Мы мафэм ипэгъокIэу гущыIэгъу тыфэхъугъ сэкъатныгъэ зиIэхэм я Урысые обществэ и Адыгэ республикэ организацие 2007-рэ илъэсым къыще­гъэжьагъэу ипэщэ Агъырджа­нэкъо Симэ.

— ЦIыфэу щыIэныгъэм ащ фэдэ къин къызтырилъхьагъэм анахьэу ищыкIагъэр цIыфхэм ахэхьаныр, гущыIэгъу зыгорэм фэхъуныр, ыгу илъыр къыри­IотыкIышъуныр, къэзыуцухьэхэ­рэм анаIэ къазэрэтетыр зэхи­шIэныр ары, — ыIуагъ ащ. —ЕтIани, зыгорэм ренэу пы­лъынхэ фае, яуз егупшысэнхэу уахътэ яIэ хъущтэп. ЦIыф псаум ыукIочIышъущтым изы­пшIанэ нэмыIэми акIуачIэ къызихьыкIэ ахэр насыпышIох. Сэ­къатныгъэ зэриIэм пае «сэ сысымаджэшъ, сиамалэпышъ зыми сыкIощтэп, зыпари сшIэщтэп» зыIоу къахэкIырэр макIэ.

— Сим, мы илъэсыр хэткIи къызэрыкIуагъэп. Зэпа­хырэ узэу дунаир зэлъызыкIугъэм ыпкъ къикIыкIэ режим гъэнэфагъэм тытехьи, тызэхэмыхьанэу зашIым, цIыф псаухэми лъэшэу къин алъэгъугъ…

— Гъатхэм а режимым тызытехьэм апэрэ мазэр, мазэрэ ныкъорэр къин дэдэ къытфэ­хъугъэх. Джа гущыIэгъур, пыщэ­гъухэр, Iофтхьэбзэ зэфэшъхьа­фэу афызэхатщэщтыгъэхэр зэ­рэчIанагъэхэм чIыпIэ имызэ­гъэжьхэу гумэкIыгъо хидзэгъагъэх. ОшIэ-дэмышIэу унэм къи­мыкIынхэу зэрашIыгъэм имызакъоуи, Iэзэгъу уцхэр, гъо­мылапхъэхэр, нэмыкIэу ящыкIагъэхэр аухыщтыгъэх, врачым дэжь кIон фаеу къахэкIыщты­гъэри бэ… Чэщи мафи гуIэхэу къысфытеощтыгъэх. Унэм къызэримыкIышъурэм зипсихикэ зэIигъэхьагъэу ахэтыгъэри ма­кIэп. Ахэм екIолIэкIэ гъэнэ­фагъэ къафэбгъотызэ бгъэрэхьатынхэ фэягъ. Опытышхо сиIэу, ясIон пае сыкъэмынэщтэу апэрэмкIэ къысшIошIыгъагъ, ау охътабэ темышIэзэ гущыIэ IэпэчIэгъанэу сиIэр зэрэсыухыгъэр къызгурыIуагъ. Джащыгъум литературэ горэхэм сахаплъэу, ясIомэ на­хьышIур къыхэсхэу къэсыублагъ.

Узыр къызэолIагъэхэр къа­хэкIыгъэх. Ахэм врачыр къа­фэ­кIощтыми, медицинэ IэпыIэгъу псынкIэ ящыкIагъэми тадеIэн фаеу мэхъу.

— Режимым тызытетым Iэзэгъу уцхэр, гъомылап­хъэ­хэр аIэкIэгъэхьэгъэнхэм, врачхэм адэжь щэгъэнхэм сыдэущтэу шъухэкIыгъа?

— Волонтерхэр лъэшэу къыд­деIагъэх. Медицинскэ училищэм ащ фэдэ командэу щызэхащагъэр ары зишIогъэшхо къытэкIыгъэр. Ащ ипащэу Хъу­тIыжъ Розэ сыдигъокIи зэ­пхыныгъэ дысиIэу, сызщыфэе уахътэм сыфытеощтыгъ.

Джащ фэдэу тэри тиорганизациекIэ тиIэх волонтерхэр. НыбжьыкIэхэм ямызакъоу, зы­ныбжь хэкIотагъэхэри ахэм ахэтых. «Узыр къышъупыхьэ­мэ…» зятIокIэ, «тызфэсакъыжьы, зымылъэкIыхэрэр нахь Iофых» аIозэ етIупщыгъэу уц­хэмрэ гъомылапхъэхэмрэ къыращэкIыгъэх. Ахэм анэмыкIэу, сэкъатныгъэ имыIэу тиорганизацие цIыфхэр хэтынхэ фаеу щыт. Процент 20-р ащ фэд. Ахэми Iофышхо ашIагъ, «тхьа­шъуегъэпсэу» ясIомэ сшIоигъу. Сафэраз сиунагъо исхэми. Ахэр сыдигъокIи лъэшэу къыздеIэх, джы мы зэпахырэ узым къиныгъохэм тызщахидзагъэм нахь лъэшыжьэу яшIуагъэ къыса­гъэкIы.

— Сэкъатныгъэ зиIэхэм, адрэхэм афэдэу, фэIо-фэшIэ пстэур къызIэкIагъэ­хьан алъэкIынэу шIыгъэным аужырэ илъэсхэм ти­къэралыгъо нахьыбэу ына­Iэ тет хъугъэ, ау языгъэ­псэфын изэхэщэн джыри макIэу игугъу ашIы…

— Ащ шъыпкъэ горэ хэлъ, ау хэхъоныгъэхэр щымыIэхэу пIон плъэкIыщтэп. «Социальнэ туризмэм» нахь зиушъомбгъу хъугъэ. Ащ фытегъэпсыхьэгъэ проектым къыщыдэлъытагъэу, тиорганизацие хэтхэр къушъхьэ чIыпIэхэр ядгъэлъэгъунхэу, зядгъэгъэпсэфынэу илъэсым зытIо-зыщэ куп-купэу дэтэщых. Шъыпкъэ, ар Iоф псынкIэп. Апэ дэдэ аущтэу зекIо сщэнхэу ыуж сызехьэм лъэшэу сыщынэщтыгъ. Псауныгъэ яIэп, ежьхэм зэрэфаеу аIэпкъ-лъэпкъхэр агъэфедэнхэ алъэкIынэу щытэп. Зыгорэ къащышIымэ сIощтыгъ. Арэу щытми, ти Пра­вительствэ ащыгъум ипэщэгъэ Наталья Широковамрэ социальнэ хэхъоныгъэмкIэ ми­нистрагъэу Осмэн Альбертрэ къотэгъу къысфэхъухи, сикIэлэ нахьыжъ къыздезгъаIи, Хаджох тIуакIэм сщэгъагъэх. Ащыгъум ахэр агукIэ зэрэтхъэжьыгъагъэхэр егъашIэм сщыгъу­пшэ­жьыщтэп. Ащ ыужым мызэу­-мытIоу тыкIуагъ, нэмыкI чIыпIэхэми тащыIагъ.

Джыри мыгъэ, зэпахырэ узым зызэриушъомбгъурэр нахь макIэ хъугъэу, «настольнэ» джэгукIэхэмкIэ Ассоциациеу Урысыем щызэхащагъэм илIыкIохэр къызэкIохэм, тиорганизацие хэтэу нэбгырэ 30 дэтщи къушъхьэм тыкIогъагъ. «Белая речка» зыфиIорэ гъэпсэфыпIэм тыщыIагъ. Москва къикIыгъэхэм «настольнэ» джэгукIэу щы­Iэхэр къарагъэлъэгъугъэх. Лъэшэу яхъопсагъэх. Ащ ыужым «Общественный интерес» зыфиIорэ къэтынэу Адыгэ телевидением зэхищэрэм сырагъэ­благъи, ахэм ящыкIагъэхэр къэтщэфынхэ амал зэрэтимыIэр къызысэIом, IэпыIэгъу къыт­фэхъун спонсор къыкъокIыгъ. КъэлъэIуагъэшъ ыцIэ къесIощтэп, ау «тхьауегъэпсэу» есэIо.

Шъыпкъэу пIощтмэ, IэпыIэгъу тищыкIагъэу хэт зыфэзгъэза­гъэми, къысфимышIэнэу зыпа­рэми ыIуагъэп. Анахьэу къы­хэзгъэщымэ сшIоигъу IэкIыбым къикIыжьыгъэ тилъэпкъэгъухэу Дыгъу Мирач, Шъхьэлэхъо Аднанэ ыкIи Чэтэо Ибрахьимэ. Ахэр сыдигъокIи транспортымкIэ къыддеIэх.

— Джырэблагъэ спорт зэ­нэ­къокъу афызэхэшъущэгъагъ...

— Спартакиадэр мэфэ зытIу­кIэ узэкIэIэбэжьымэ зэфэтшIы­жьыгъ. Роспотребнадзорым къыгъэнэфэгъэ шапхъэхэр къы­дэтлъытэхэзэ ар зэхэтщагъ. Зы­мылъэгъухэрэр, зэхэзымы­хы­хэрэр, нэмыкI сэкъатныгъэ зи­Iэхэр, кIэлэцIыкIухэр, ДЦП зыфаIорэ уз зиIэу зыIэпкъ-­лъэпкъхэр тэрэзэу зыфэмыгъэ­IорышIэхэрэр куп-купэу гощыгъэхэу зэнэкъокъугъэх. Ежьхэм яамал къыхьыщт джэгукIэхэу «боча», «дартс», «кегли» зыфиIохэрэмкIэ яIэпэIэсэныгъэ къагъэлъэгъуагъ. Зэхахьэхэм зэрафэзэщыгъэхэр а Iофтхьа­бзэм къыушыхьатыгъ. Джащ фэдэу къихьащт мазэм творчествэм пылъхэм, гущыIэм пае, орэд къэзыIошъухэрэм, усэ къе­джэхэрэм, Iэпэщысэ горэхэр зышIышъухэрэм апае онлайн шIыкIэм тетэу зэнэкъокъу афызэхэтщэн гухэлъ тиI. Ащи хэлажьэмэ зышIоигъор бэ, зы ма­фэ е мэфитIукIэ зэшIопхын плъэкIынэу хъущтэп.

— Сим, ащ фэдэу афа­шъу­шIэрэм имызакъоу, медицинэм ылъэныкъокIэ е нэмыкI социальнэ IэпыIэгъу зищыкIагъэ хъухэрэм яIоф­хэм ауж узэритырэ- ми тыщыгъуаз.

— Ар сипшъэрылъ шъхьаIэхэм ащыщэу сэлъытэ, амалэу щыIэмкIэ сишIуагъэ язгъэкIыным сыпылъ. Ау ар сэ сизакъоу зэ­шIосхырэп, Министерстви, ведомстви, къулыкъуи… зызфэзгъазэрэр бэ.

Тхьаегъэпсэух, игъом ыкIи икъоу нахьыбэхэм яIофшIэн агъэцакIэ, сызэрялъэIугъэр къысфашIэ, ау сызгъэгуIэжьыхэрэри ахэтых. ГущыIэм пае, мары Адыгэкъалэ щыщ бзылъфыгъэ горэм иIофхэм ауж сит. Къызыхъу­гъэм къыщегъэжьагъэу ащ сэкъат­ны­гъэ иI, джырэ нэс зекIощтыгъ, джы пIэм хэлъыпэ хъугъэ. ЦIы­фэу сэкъатныгъэ зиIэ пэпчъ ищы­кIагъэм тетэу реабилитацие егъэшIыгъэным фытегъэпсы­хьэгъэ программэм ащ фэдэу къэмытэджыхэрэм ящыкIагъэхэр ыпкIэ хэмылъэу къаратынхэу къыщыдэлъытагъ. Ау ащ пае программэм хэбгъэуцон фае. Къалэм иучреждениеу ар зыгъэпсын фаехэм икъоу япшъэ­рылъхэр зэрамыгъэцакIэхэрэм ыпкъ къикIыкIэ, Iофыр кIыхьэ-лыхьэ хъугъэ. ЕтIупщыгъэу са­фы­тео, ау хахъорэ щы­Iэп. Джы­ри зэ сыкъяджэ зы­къа­гъэпсынкIэнэу.

Ащ нэмыкIэу Тэхъутэмы­къуае щыщ шъэожъые цIыкIу горэми иунагъо сишIуагъэ езгъэ­кIымэ сшIоигъоу ыуж сит. Ащ сэкъатныгъэ иI, ытхьакIумэхэм зэхахырэп, гущыIэрэп, нэмыкI щыкIагъэхэри иIэх. Ар ифэшъуа­шэм тетэу зыщеIэзэнхэ, зыщырагъэджэн учреждение щып­Iы­гъын фае. Ащ пае ведомствэ зэфэшъхьафхэм ялIыкIохэр хэт­хэу комиссие зэхасщэу зэптын плъэкIыщтыр зэхэтфымэ сшIоигъу.

ЩыIэныгъэм зиамалхэр мэкIэ дэдэ ышIыгъэу, тиIэпыIэгъу зи­щыкIэгъэ зэпытхэр сыдигъокIи тщыгъупшэхэ хъущтэп.

ДэгущыIагъэр ХЪУТ Нэфсэт.