Ны мылъкум фэгъэхьыгъэ программэр демографием ылъэныкъокIэ Iофхэр нахьышIу шIыгъэнхэм фытегъэпсыхьагъэу УФ-м и Прези­дентэу Владимир Путиныр кIэщакIо зыфэхъугъэхэм ащыщ. 2007-рэ илъэсым ищылэ мазэ и 1-м къыщыублагъэу ар къэралыгъом щы­пхыращы.

Унагъом ятIонэрэ ыкIи ащ къыкIэлъыкIорэ сабый къихъу­хьагъэмэ къыратынэу ары программэм къызэрэщиIощтыгъэр, зыпэIуигъэхьан фаери гъэнэфагъэу къыдэлъытэгъагъ.

Нэужым ащ зытIо-зыщэ гъэтэрэзыжьынхэр фашIыгъэх. Ахэми къэралыгъом ипащэ кIэщакIо афэхъугъ. Аужырэхэр унагъом ахъщэ IэпыIэгъоу къэралыгъом къыритырэр нахьыбэ шIыгъэным, ны мылъкур зыпэ­Iуагъэхьащтхэми ахэгъэхъогъэным, ахэм ягъэпсын нахь къызэрыкIоу шIыгъэным, программэм ипIалъэ лъыгъэкIотэгъэ- ным афэгъэхьыгъэх.

2020-рэ илъэсэу тызыхэтым ищылэ мазэ и 1-м къыщыублагъэу унагъоу апэрэ сабыир къызэрыхъухьагъэм е ыпIунэу зыштагъэм мылъку сертификат къыраты. Ар сомэ 466617-рэ мэхъу. Мы илъэсым ятIонэрэ е ащ къыкIэлъыкIорэ сабыир къы­зэрыхъухьагъэхэм е ыпIунэу зыштагъэхэм нахьыпэкIэ къаратыгъэм джыри сомэ 150000 къафыхагъахъо. ПстэумкIи ны мылъкум къыщыдэлъытэгъэ ахъ­щэр сомэ 616617-рэ мэхъу.

2021-рэ илъэсым къыщыублагъэу ны мылъкум исертификат игъэпсыни, игъэфедэни нахь IэшIэх хъущтых. Сертификатым игъэпсын IофшIэгъу мэфитф, ар зыпэIуигъэхьащтым фэгъэхьыгъэ лъэIу тхылъым зэрэхэплъэщтхэм мэфипшI нахьыбэ атырамыгъэ­кIодэнэу шэпхъакIэхэм къащыдэлъытагъ. ЗыгорэкIэ нэмыкI ведомствэ горэм зыфагъэзэн фаеу хъугъэми, мэфэ 15 — 20 ныIэп зэрэпылъынхэ фаер.

Шапхъэу щыIагъэхэм мы илъэ­сыр екIыфэкIэ джыри кIуа­чIэ яIэщт. Ны мылъкум исертификат игъэпсын пIалъэу пылъыр мэфэ 15, лъэIу тхылъым зэрэ­хэплъэщтхэм — зы маз. Пенсие­хэмкIэ фондым ичIыпIэ къу­лы­къухэр ахэр охътэ нахь кIэ­кIым зэшIуахынхэм пылъых.

Мэлылъфэгъу мазэм къыщыублагъэу джыри зы шэпхъакIэ кIуачIэ иIэ хъугъэ. Унагъом са­бый къихъухьагъэмэ, ны мылъ­кум исертификат пае ныр е тыр ПенсиехэмкIэ фондым екIолIэн ищыкIэгъэжьэп. ЗАГС-м сабыир къызэрэхъугъэмкIэ фондым макъэ регъэIушъ, ащ иIофышIэхэм тхылъхэр агъэпсых. Ащ лъыпытэуи ахъщэм игъэфе­дэн унагъор ыуж ихьан ылъэ­кIыщт. Сертификатыр гъэпсыгъэ зэрэхъугъэр ПенсиехэмкIэ фондым икъэбарлъыгъэIэс системэ рагъэхьэ, интернет нэ­кIубгъом ным «иунэе кабинети» агъэхьы.

КIэлэцIыкIур ыпIунэу къаIызыхыгъэ унагъохэм мы шап-хъэр анэсырэп, ахэм сертификатыр агъэпсыным пае, нахьыпэрэм фэдэу, ежьхэм ашъхьэ-­кIэ екIолIэнхэшъ, лъэIу тхылъ атын фае. Сыда пIомэ, сабыир зэраштагъэмкIэ макъэ зыгъэIун зылъэкIыщтыр ны-тыхэр ары ныIэп.

Ны мылъкум къыщыдэлъы­тэгъэ ахъщэр нахьыбэхэм псэу­кIэ амалхэр нахьышIу шIыгъэнхэр ары зыпэIуагъахьэрэр. Банкым чIыфэ къыIахи псэу-пIэ ащэфыгъэмэ, ащ агъэкIожьы е ипотекэр агъэпсынэу ыуж ихьагъэхэмэ, ежьхэм яIахьэу а ахъщэр халъхьэ. Джы ащ игъэ­псыни нахь IэшIэх хъугъэ.

НахьыпэкIэ ны мылъкум къы­щыдэлъытэгъэ ахъщэр ипотекэм пэIубгъэхьажьынэу уфаемэ е о уиIахьэу (первоначальный взнос) хаплъхьэ пшIоигъомэ, ащ пае лъэIу тхылъыр ПенсиехэмкIэ фондыми, банкыми яптынхэ фаеу щытыгъ. ШэпхъакIэхэм къызэращыдэлъытагъэмкIэ, унагъор банкым екIуалIэмэ зэ­кIэри фагъэпсыщт.

Джащ фэдэу къыхэдгъэщымэ тшIоигъу, Адыгеим ис унагъоу ны мылъкур кIэлэцIыкIум иегъэджэн пэIузгъэхьан гухэлъ зиIэхэм ащ игъэпсын нахь псынкIэ къафашIыгъ. Ащ пае УФ-м ПенсиехэмкIэ ифонд и Къутамэу АР-м щыIэм еджапIэу къэралыгъом итхэм зэзэгъыныгъэхэр адишIыгъэх.

НахьыпэкIэ унагъом ны мылъкур кIэлэцIыкIум иеджэн пэIуигъэхьанэу рихъухьагъэмэ, еджапIэу къыхихыгъэм ыпкIэ хэлъэу зэрэщеджэщтыр къэзыушыхьатырэ тхылъыр фондым IэкIигъэхьан фаеу щытыгъ. Джы зэзэгъыныгъэу зэдашIыгъэхэм яшIуагъэкIэ ар имыщыкIэгъэжь хъугъэ. Унагъом ны мылъкур зэригъэфедэнэу къыхихыгъэм пае лъэIу тхылъ ытымэ екъу.

ПстэумкIи субъект 75-мэ арыт еджэпIэ 300-м ехъумэ ПенсиехэмкIэ фондым и Къутамэу АР-м щыIэм зэзэгъы­ныгъэхэр адишIыгъэх. Илъэс къэс а пчъагъэм хигъэхъощт. ЕджэпIэ 1500-рэ фэдизмэ адыкIэтхэнэу ары зэрагъэнэфагъэр.

Шъугу къэтэгъэкIыжьы, кIэлэцIыкIоу ны мылъкур къыз­фатыгъэм ыныбжь илъэсищ зыхъукIэ унагъом нэмыкI сабыеу исхэм ащыщ иеджэн ар пэIуигъэхьан фит. Ау мыщ еджа­пIэм чIэхьаным ыпэкIэ гъэсэныгъэ зэрэрагъэгъотырэр (дошкольное образование) ха­хьэрэп. Ны мылъкур ащ пэ­Iуа­гъахьэмэ зышIоигъохэм кIэлэцIыкIур къызэрэхъугъэм лъы­пытэу агъэпсын фитых.

Дачэм унэ щашIымэ зышIоигъохэм ны мылъкур агъэфедэн алъэкIынэу гъэтэрэзыжьынхэм къащыдэлъытагъ. Мы илъэ­сым ащ кIуачIэ иIэ хъугъэ. ЧIыгур унагъом зэриунаер ыкIи псэо­лъэшIын Iофхэр щызэшIуихынхэу фитыныгъэ зэри­Iэр къэзыу­шы­хьатырэ тхылъхэр ары къы­гъэ­лъэгъонхэу ищыкIагъэхэр.

2018-рэ илъэсым ищылэ мазэ и 1-м къыщыублагъэу унагъоу ны мылъкур зиIэм игъот ма­кIэмэ, ащ къыхэхыгъэу ахъщэ тын мазэ къэс къыфэкIонэу ыгъэпсын ылъэкIыщт. Ахъщэ тыныр къытефэмэ ышIэным пае аужырэ мэзэ 12-м гъотэу яIагъэр нэбгырэ пчъагъэу исым тырагощэн фае. Зы нэбгырэм тефэрэр цIыфыр зэрэпсэун ылъэкIыщт ахъщэ анахь макIэу субъектым щагъэнэфагъэм фэдитIум нэмысырэмэ, лъэIу тхы­лъыр ытын фит.

УФ-м ПенсиехэмкIэ ифонд и Къутамэу АР-м щыIэм ипресс-­къулыкъу тызэрэщигъэгъозагъэм­кIэ, Адыгеим щыпсэурэ унагъо­хэм ащ фэдэ ахъщэ тыныр къаратыным пае зы нэбгырэм тефэрэр сомэ 20206-м ехъунэу щытэп. Мазэ къэс къатырэр сомэ 9599-рэ мэхъу.

Зэпахырэ узэу дунаир зэлъы­зыкIугъэм зимыушъомбгъуным фытегъэпсыхьэгъэ Iофтхьабзэ­хэм къадыхэлъытагъэу къулыкъу ыкIи ведомствэ зэфэшъхьафхэм цIыфхэм фэIо-фашIэхэр пэIудзы­гъэ шIыкIэм тетэу мы уахътэм афагъэцакIэх. Арышъ, ны мылъкум къыхэхыгъэу ахъщэ тын къыфэкIонэу унагъом ыгъэпсыгъэу, ахъщэр къыфакIощтыгъэу чъэпыгъум и 1-м нэс япIалъэ икIыгъэмэ, ПенсиехэмкIэ фондым екIолIэнхэ ищыкIагъэп. Ащ испециалистхэм аIэкIэлъ къэбархэм къапкъырыкIыхэзэ агъэ­псыжьыщт.

А зэпстэумэ анэмыкIэу, ны мылъкум фэгъэхьыгъэ программэм 2026-рэ илъэсым тыгъэгъа­зэм и 31-м нэс кIуачIэ иIэнэу ашIыгъ. Ащ нэс сабый къызы­фэхъугъэхэм е ыпIунэу къаIызыхыгъэхэм зэкIэми а къэралыгъо IэпыIэгъур къаратыщт.

Урысыер зэрэщытэу пштэмэ, ны мылъкум исертификат фэгъэхьыгъэ программэр зыщыIэм къыщыублагъэу ар къызэратыгъэр унэгъо миллиони 9,5-м ехъу. АдыгеимкIэ а пчъагъэр мин 31-м ехъу. 2020-рэ илъэсым апэрэ сабыим пае ахъщэу ащ къыдэлъытагъэр сомэ 466617-рэ мэхъу, ятIонэрэм пае къатырэр сомэ 616617-рэ.

ХЪУТ Нэфсэт.