Ным нахь лъапIэ щыIэп. А гущыIэр къатIо къэс тыгукIэ тэтхъэ, тэгушIо. Ащ игукIэгъу пеIэн дунаим тетэп. Ар сыдигъуи тигъус. Сыд фэдэ цIыф лъэпкъи ным осэшхо фешIы, егъэлъапIэ, рэгушхо. Ар хабзэу щыт.

Хэти къытефэ ныр ыгъэлъэпIэныр, шъхьэкIафэ фишIыныр. Зышъхьамысыжьэу, шIулъэгъуныгъэшхо хэлъэу исабыймэ ар адэлажьэ, ежь ымышхыгъэр ригъэшхызэ, щымыгъыр щилъэ­зэ епIу, чэщ мычъые пчъагъэ дырехы. ШIу къыбдэхъумэ зигушIуагъор, къин къыпфакIомэ гъунэ имыIэу зыгу къыпфэузырэр ныр ары. НымкIэ быныр дунэе гушIуагъу. ТIэкIу зыкъызытIэтыкIэ, щыIакIэу тиIэщтым тегупшысэ. А гъогум тытехьаным пае лъапсэ тфэхъурэр ным игукIэгъу, ащ игущыIэ дахэхэр арых. Джащ фэдиз кIуачIэ ным къытхелъхьэ.

Тхьэм цIыфыр къызегъэхъум, гум ринэжьыгъэп. РыщыIэнэу, рыпсэунэу хэбзэ дахэхэри къы­фыхихыгъ. Ахэр хэбзэ къодыехэп, ахэм арыпсэунэу цIыфым хьакъэу къытырилъхьагъ. Бзылъфыгъэм ихьакъ илI телъ, лIым ихьакъ бзылъфыгъэм телъ, бынмэ яхьакъ нымрэ тымрэ ателъ, ны-тыхэм яхьакъ бынхэм ателъ. Ар хэбзэ дахэу ахэр зэрэзэдэпсэунхэ фаехэр ары. Арэу щытми, хэмыукъорэ щыIэп, уихэукъоныгъэ бгъэтэрэзыжьын, нахьыжъхэм къыуаIорэ тэрэзым утехьан плъэкIынэу, уныбжьы­кIэмэ, зебгъэсэн фае. Псэ зы­пытэу Тхьэм къыгъэхъугъэхэмкIэ ныр анахь ыгъэлъэпIагъ. Мырэущтэу къаIотэжьы: «Быс­лъы­мэн горэ Пегъымбарым дэжь къакIуи еупчIыгъ:

— О Пегъымбар, о Алахьым ыгъэлъэпIэгъэ урилIыкIу, цIыфмэ ащыщэу зишIушIагъэ сте­лъэу хэт анахь дахэ есIон фая? — Уян, — ыIуагъ Пегъымбарым. — ЕтIан? — еупчIыгъ быс­лъымэныр. — Уян, — ятIонэрэу къыри­Iуагъ. — ЕтIан? — еупчIыгъ быслъы­мэныр. — Уян, — ыIуагъ Пегъымбарым. — Джыри хэт? — Уят, — ыIуагъ Пегъымбарым.

Янэ дахэ риIонэу щэ къызыреIом ыуж Пегъымбарым тым ыцIэ къызыриIуагъэр. Ащ къи­кIырэр ным нахь лъапIэ зэрэщымыIэр, ар илъфыгъэ ыли, ыгуи фэузэу зэрэщыIэр, ащ къыпфишIэщтым фэдэ къыпфишIэнэу дунаим зи зэрэтемытыр ары.

Тхьэм къыгъэхъугъэ пстэуми хьакъ ателъ. Ным ихьакъэу лъфыгъэм телъыр ин дэд. Сыд фэдиз уянэ фэпшIагъэми, къып­фишIагъэм фэдиз фэпшIэжьын плъэкIыщтэп. ШIу къыбдэхъумэ зигушIуагъор, къин къыпфыкъо­кIымэ къыбдэзыIэтырэр ныр ары. НымкIэ быныр дунэе гу­шIуагъу, ау ар лъфыгъэ пстэуми непэ зэрэзэхамышIыкIырэр гукъэошху, тхьамыкIагъу.

Ным хьакъэу телъмэ ащыщ илъфыгъэхэр зэкIэ зэфигъэдэнхэр. Арэущтэу мызекIорэм гунахь егъахъэ. Хэтыри быслъы­мэни хьакъэу Тхьэм къытырилъхьагъэр ыгъэцакIэзэ, дин шапхъэхэр ымыукъохэу псэу хъу­мэ, тилъфыгъэу непэ гумэкIыбэ къызпыкIхэрэри зыпкъ иуцощтых, унагъохэри зэгурыIощтых, жъыхэми рэхьатныгъэ агъотыщт.

ЦIыфым ежь ышъхьэ уасэ фешIыжьмэ, яни уасэ фишIыщт. Шъыпкъэ, непэ ныбжьыкIэхэу зянэ зымыгъэлъапIэхэрэм уаIо­кIэ. Ахэр ащ фэдэ зекIуакIэм егъэпыутых. Ар къызхэкIырэр лъэпкъ хабзэхэр зыукъохэрэр тиныбжьыкIэхэм зэрахэтхэр ыкIи диным хэшIыкI зэрыфытимыIэр арэу сшIошIы. ТхьэшIошъ­хъуныгъэмкIэ къытщыкIэрэр бэ. Хэтырэ цIыфи къытефэ ны-ты­хэм яIахьылхэри агъэлъэ­пIэнхэу, шъхьэкIафэ афашIынэу. Уянэ закъокIэ удэгъукIэ икъущтэп, ау ахэм ащыщ горэ ным пэпшIы­нэу, ащ ебгъэпшэнэу щытэп. Ным дунаим утетыфэ уфэдэ­-гъун, дунаим ехыжьми ахърэтышIу иIэнэу Тхьэм уфе­лъэIун фае.

Къыдэплъытэн фае цIыфым иакъыл зы чIыпIэ зэримытыр. Уахътэр макIо, зэхъокIыныгъэ­хэри къыздехьых, ахэм анахь дэгъур къахэпхынэу зебгъэсэн фае, ау сыдкIи уянэ зэблэпхъу хъущтэп. Тхьэщынагъо зимыIэ зэшъхьэгъусэ ныбжьыкIэхэм хьакъыр агъэцакIэрэп, зэмызэгъыныгъэ азыфагу къетаджэ. Унагъор зэбгырэзы. Мыщ дэ­жьым анахь къин хафэхэрэр сабыйхэр ары. Тым сабыир зэриубытылIэу къыз­хэкIырэр мэкIэ дэд, нахьыбэмкIэ ащ иIыгъын, ипIун янэ фэ­гъэзагъ. Ным игу­фэбэныгъэ фэдэ сабыим хэти ритын фызэшIокIыщтэп. Хьаулыеу «Нышъор шъоупсы» аIорэп. Ятэ псаоу дунаим теткIэ, сабыим къылъымыкIомэ, къыпымылъмэ, зыкъыримыгъа­шIэмэ, ар ибэ. Ибэр ппIуныр псынкIагъоп, ау цIыфыгъэшху, псэпэшхо. Пегъымбарым къы­Iуагъ: «IэхъомбитIур зэрэзэготым фэдэу ибэ зыпIугъэмрэ сэрырэ джэнэтым тыщызэго­тыщт».

Непэ сабыир убзылъфыгъэ закъоу ппIуныр къины. IофшIэн зэкIэми яIэп. Нэжъ-Iужъхэм уащыгугъынэу пенсие къаратырэп, уасэхэр мафэ къэси дэкIое зэпытых. Апэрэ классым сабыир бгъэкIоным сомэ мин заулэ ищыкIагъ. Ар псырэ хьалы­- гъу­рэкIэ непэ пIыгъы хъущтэп. Ежь фэдэмэ анахь мыдэеу бгъэшхэн, пфэпэн, ебгъэджэн фае. Ахэр зэкIэ ным пшъэры­лъэу ыштагъ, арышъ, ащ Iэпы­Iэгъу ищыкIагъ. Мыщ дэжьым ныжъ-тыжъхэм ягуфэбэныгъэ къежэ ялъфыгъэ. Ар икъукIэ зэхэтэжъугъашIи, тилъфыгъэмэ IэпыIэгъу тафэжъугъэхъу. Гъа­шIэр зыгъэшIагъэу, къиныбэ зэпызычыгъэхэм гуфэбэныгъэ къытхэрэф. Фэбагъэр къытэ­рэбэкI тилъфыгъэхэмкIи, ахэм къапыфагъэхэмкIи. УиIэпыIэгъу зищыкIагъэм пэбгъохынэу пшIэмэ, узыфэмые е зэмыпэсыжьын гори пшIэн фаеу мэхъу, ар шъхьакIо тэшъумыгъэшIы. Нэнэжъ-тэтэжъхэмкIэ тызыфыщыIэр тилъфыгъэхэмрэ ахэм къакIэхъухьажьыгъэхэмрэ апай. Тилъфыгъэхэр ары тинасыпри, тигушIуагъори. Ситхыгъэ усакIом игущыIэ лъэшхэмкIэ къэсыухы сшIоигъу:

СызэрэщыIэр уишIушIагъ. Бэ мы дунаим къыщысэптыгъэр, Илъэс пшIыкIуим сэ сызыпIугъэр. Чэщ мычъыябэ сипIэшъ­хьагъ щипхыгъ, УишIулъэгъу зэрэплъэкIэу о къысэптыгъ. Къины пстэуми сащыу­ухъумагъ, УигукIэгъу иинагъэ сэ зэ­хэсшIагъ, О сянэ лъапIэу, сыпсэ закъу, Сэ сищыIакIэ хэзыщырэ лъагъу!

Хъодэ Сэфэр. IофшIэным иветеран. Хьалъэкъуай.