Теуцожь районым ичIыгулэжьхэм мы аужырэ илъэс зыбгъупшIым фышъхьэ лэжьыгъэхэр гъэбэгъогъэнхэмкIэ, лэжьыгъэхэр нахьыбэу къэхьыжьыгъэнхэмкIэ, чIыгулэжьыным икультурэ зыкъегъэIэтыгъэнымкIэ гъэхъэгъэшIухэр зэрашIыхэрэр, республикэм ирайон пэрытхэм адырагъаштэзэ лэжьэнхэ, псэунхэ зэралъэкIырэр зэкIэми янэрылъэгъу.

Мыщ дэжьым кIэкIэу тыгу къэдгъэкIыжьын илъэс 15 — 20 горэкIэ узэкIэIэбэжьмэ, къэралыгъор бэдзэр щыIакIэм игъогу тырагъахьэу зыфежьэхэм колхоз-совхозхэр зэбгырагъэзхи, «пIэ дагъэмэ пшъхьэ щыфэжь» зыфаIорэм фэдэу зэсагъэхэ IофшIакIэр чIарагъани, хэшIыкI зыфырямыIэ щыIэкIэ-псэукIэм зытыращэхэм, цIыфхэр зэрмыры зэрэхъугъагъэхэр, ашIэщтыр амышIэу къызэрэнэгъагъэхэр.

Тщыгъупшэжьырэп, а лъэхъа­ным районым бжыхьэсэ гектар мин горэ, тыгъэгъэзэ гектар заулэ нахь щамышIэу илъэсхэр къыхэкIыгъ. Натрыфым игугъу зыми ышIыжьыщтыгъэп, ар рапхъыжьыщтыгъэп.

Гъэбэжъулъэу щытыгъэхэ губгъохэр цIыраулъэ хъугъагъэх, ахэм чъыг цIыкIухэр ащышъхьа­лъэщтыгъэх, зыфэдэ къэмыхъу­гъэхэ тичIыгухэр зыми имыщыкIагъэхэм фэдагъэх. Фермерхэри щыIагъэгохэп. Тэри «тигубгъо цIыраулъэхэм тыгъужъхэр ащэ­быух» тIозэ титхыгъэхэм къахэдгъафэщтыгъ.

ЕтIани гъэшIэгъоныр, «Краснодар псыубытыпIэм ипс районым ичIыгухэм къакIахьэшъ, натрыф ащыпшIагъэкIи хъужьыщтэп» аIоу къырахьыжьэгъагъ. А лъэхъэнэ дэдэм Джэджэхьаблэ щыщ тиныбджэгъу лэжьэ­кIо-псэуакIохэу Зэрамыку Казбекрэ Лъащэкъо Рэмэзанрэ (нэмыкIхэри ягъусагъэх) ежьхэм яшIоигъоныгъэкIэ, Ленинэхьаблэ зыдэщысыгъэ къогъоу, Пщыщэ Iушъо пэблагъэм чIыгу гектар заулэ щагъэкъабзи, янатрыф хьасэхэр зэрагъэбагъощтыгъэ­хэр гъэзетым къидгъэхьэгъагъ.

Адэ джыры? Инвестор бэлахьхэу «Киево-Жураки», «Синдика-Агро» зыфаIохэрэр нэужым къихьэхи, чIыгур алэжьэу, губ­гъохэр агъэкъабзэхэу, лэжьыгъэ бэгъуагъэ къахьыжьэу, дышъа­шъо зытеорэ натрыф сэмэшхо­хэр хьамэхэм къатыратакъоу залъэгъум, фермер хъызмэтшIапIэхэр районым икъоджэдэсхэм зэхащэхэу, нэмыкI инвесторхэри къакIохэу рагъэжьагъ.

— Непэ районым фермер хъызмэтшIэпIэ 64-рэ Iахьзэхэлъ хъызмэтшIэпIи 10-рэ щызэхэщагъ. Апэрэхэм — чIыгу гектар 14270-рэ, ятIо­нэрэхэм — 12536-рэ агъэ­лажьэ, — еIо рай­оным ифермерхэм япащэу Блэгъожъ Налбый.

Районым мэкъу-мэщымкIэ игъэIорышIапIэ ипащэу ХьэдэгъэлIэ Мэджыдэ къызэрэхигъэщырэмкIэ, улъыхъуагъэкIи, амыгъэлэжьэрэ чIыгу зали непэ районым ибгъотэжьыщтэп. Ар хэгъэкIыри, пырыпыцоу щытыгъэхэр агъэкъабзэхэшъ, лэжьыгъэшIапIэ ашIыжьых.

Илъэс заулэкIэ узэкIэIэбжьмэ, Теуцожь районыр нэмыкI­хэм ауж къинэу, щымытхъу­хэу щытыгъ. Джы Iофхэр ащ зэрэтемытыжьыр, игубгъохэр зэгъэ­фагъэу, илэжьыгъэ бэгъуагъэу зэрэхъугъэр, республикэм ира­й­­он пэрытхэм ясатыр зэрэ­хэ­уцуа­гъэр зэкIэми янэрылъэгъу.

Ащ ишыхьат чIыгу гектар 26000-у яIэм изы гектар амыгъэхьаулыеу дэгъоу зэрэдэлэжьагъэхэр, лэжьыгъэ хьасэхэр плъэгъунхэкIэ хъопсагъохэу, къабзэхэу зэрэщытыгъэхэр, лэжьыгъэ дэгъуи къызэрахьы­жьыгъэр, илъэсэу дгъэкIотэжьырэм механизаторхэм кIэух дэгъу зэрэфашIыгъэр. Къыхэдгъэхъожьы тшIоигъор ягубгъохэр гъэбэжъулъэ зэрашIыгъэм дакIоу Адыгэкъалэ къыщегъэ­жьагъэу, Джэджэхьаблэ, Къунчыкъохьаблэ къогъумкIэ рекIо­кIэу, Гъобэкъуае нэсырэ гъогубгъухэм, илъэсым къыкIоцI, тапэрэ илъэсхэм афэдэу, зы цIыраужъ къаIуагъэкIагъэп.

Илъэсым икIэуххэм

Бжыхьэсэ гектар 16392-рэ мыгъэ Iуахыжьыгъ. Ащ щыщэу коцымрэ хьэмрэ зэрэхъущтыгъэр гектар 14315-рэ.

Илъэс зыщыплIыкIэ узэкIэ­Iэбэжьмэ, а пчъагъэр гектар 9000 — 10000-м шIокIыщтыгъэп. Ащ ыпаIокIэ ащ нахь мэкIэ­жьыгъ. Джаущтэу ячIыгухэу зэхэкIыхьэгъагъэхэр агъэкъэбзэжьыхэзэ, акъылрэ гупшысэрэ хэлъэу яIофхэр зэхащэхэзэ, нахь федэ къэзытыщт коц лэ­жьы­гъэхэм, тыгъэгъазэм, пынджым, нэмыкIхэм ягъэбэгъон механизаторхэр, фермерхэр, специалистхэр адэлажьэх ыкIи ягухэлъхэр къадэхъух.

Ащ ишыхьат гъэрекIо бжыхьэ­сэ гектар 14315-у рапхъыгъагъэу мыгъатхэ чIыгъэшIухэмкIэ зэшIушIагъэхэр гъэмэ ялыеу зэрагъэбэгъуагъэр ыкIи кIэзыгъэ фэмыхъоу зэрэIуахыжьыгъэр. Гектар телъытэу центнер 47,8-рэ къахьыжьыгъ. Ар ыпэрэ илъэсым елъытыгъэмэ, центнерипшI фэдизкIэ нахьыб. Ащ фэдиз лэжьыгъэ гурытымкIэ районым къызщахьыжьыгъэр апэрэ. ЗэпстэумкIи коцымрэ хьэмрэ зэхэтэу яхьамбархэм ачIалъхьажьыгъэр тонн 68378-рэ. А пчъагъэри гъэрекIо къа­хьыжьыгъэм тонн 20000-кIэ нахьыб.

— Зинахьыбэу тшIэрэ коцэу гектар 12394-м гурытымкIэ изы гектар центнер 49-рэ фэ­диз къы­тыгъ. Ари гъэре­кIорэ тиIофшIагъэхэм центнери­пшIыкIэ ана­хьыб, — еIо Хьэдэ­гъэлIэ Мэджыдэ. — Хьэу Iутхыжьыгъэр гектар 1921-рэ ныIэп. Ащ, гъэ­рекIорэм елъы­тыгъэмэ, центнер заулэкIэ нахьыбэ гектарым къы­тыгъ. Рапсыр бжыхьэ лэжьыгъэхэм ахахьэми, зернэ лэжьыгъэхэм ащыщэп. Гектар 2077-у тиIагъэу, игъом Iутхыжьыгъэри дэгъоу къы­тэтагъ — гектар телъытэу, ныбжьи къы­хэмыкIыгъэу, центнер 23-рэ къитхыжьыгъ, тонн 4783-рэ къэтхьыжьыгъ. Анахьыбэу рапсыр зыщашIагъэр Пэнэжьыкъуае дэт хъыз­мэтшIапIэу Пщыдатэкъо Альберт зипащэр ары. Мыщ рапс гектар 1068-у щы­Iуа­хыжьыгъэм изы гектар центнер 23,2-рэ къыщыра­хыгъ. Кушъу Рэмэзанэ зипэщэ фирмэу «Синдика-Агром» рапсыр анахь щагъэбэгъо­гъагъ. Гектар 378-рэ щыIуа­хы­жьыгъ, гектарым центнер 25-м кIахьэу къыщырагъэтыгъ, тонн 940-рэ къыщахьы­жьыгъ.

Хыныгъошхом икIэуххэр зэфа­хьысыжьыгъэх

Ащ фэгъэхьыгъэ унашъор район администрацием ипащэу Хьачмамыкъо Азэмат къызыдигъэкIыгъэр тызхэт илъэсым иIоныгъо маз. Районым анахь лэжьыгъэшхо къыщызыхьыжьыгъэ ООО-у «Айриным» (ипащэр Людмила Кибалкина) апэрэ чIыпIэр фагъэшъошагъ, Iуихыжьыгъэм изы гектар центнер 56,1-рэ къыщырахыжьыгъ. ЯтIонэрэ чIыпIэр зыхьыгъэр Аскъэлае дэт хъызмэтшIапIэу «Возрождение» зыфиIоу Николай Гамага зипащэр ары. Ахэм гектар 2415-у Iуахыжьыгъэм игектар пэпчъ коц центнер 54,9-рэ къырагъэтыгъ, шIухьафтынэу сомэ мин 20 афагъэшъо­шагъ. Ящэнэрэ хъугъэр, сомэ минипшI зэратыгъэр ОСП-у «Адыгейский» зыфиIоу Пщыдатэкъо Альберт зитхьаматэр ары. Коц гектар 3168-рэ щыIуа­хыжьыгъ, гектар телъытэу цен­тнер 50,3-рэ къырахыгъ.

Фермер хъызмэтшIапIэхэмкIэ апэрэ чIыпIэр зыхьыгъэр Уджыхъу Айдэмыр. Гектари 110-у иIагъэм изы гектар къыри­гъэтыгъэр центнер 65,2-рэ. ЯтIонэрэ хъугъэ Пэнэшъу Мурат. Гектар 990-рэ Iуахыжьыгъ, гектар пэпчъ центнер 58,2-рэ къырахыжьыгъ. Ящэнэрэр фермерэу Уджыхъу Борис. Гектар 386-у иIагъэм изы гектар центнер 52,2-рэ къыригъэтыгъ.

КомбайнерхэмкIэ анахьыбэ, тонн 1900-рэ, къэзыIожьыгъэ Блэгъожъ Юсыф шIухьафтынэу сомэ мин 15 ратыгъ.

Район гъэзетэу «Теучежские вести» зыфиIорэм иколлективи хыныгъо IофшIэнхэр дэгъоу къызэригъэлъэгъуагъэм фэшI сомэ минитф фагъэшъошагъ.

ЧIыгулэжьхэм илъэсым кIэу­хэу фашIырэмкIэ къедгъэжьагъэмэ кIэкI дэдэу къэтIон гъэтхэ лэжьыгъэхэри зэрагъэбэ­гъуагъэхэр. Анахь тыкъызтегущыIэрэр зернэ лэжьыгъэхэр арышъ, тыгъэгъазэми, рапсыми, соеми, нэмыкIхэми ягугъу къэ­тымышIэу натрыфэу, пынджэу, гъажъоу ыкIи зэнтхъэу тонн миних фэдиз къызэрахьыжьыгъэр къэтIон. А гъэтхэ лэжьыгъэ тонн пчъагъэр ыпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ бжыхьэ лэжьыгъэм (коцымрэ хьэмрэ) захэбгъэхъо­жьыкIэ, зэпстэумкIи районым зернэ лэжьыгъэу къыщахьыжьыгъэу хъурэр тонн мин 75-рэ фэдиз. Ар илъэсипшI горэкIэ узэкIэIэбэжьмэ IофшIагъэу яIагъэм тонн мин 30 фэдизкIэ нахьыб.

Ба ар, хьаумэ макIа? Ар къыбгурыIоным фэшI зы щысэ къэтхьын. Тэхъутэмыкъуае Теуцожь районым игупчэу зэрэщытыгъэр нахьыжъхэм ашIэ. Ащ Хьащтыкурэ Псэйтыкурэ къащегъэжьагъэу Гъобэкъуае нэсэу хахьэщтыгъ. Хэти ешIэ а лъэ­хъаными непэ къызнэсыгъэми шапсыгъэ лъэныкъом пынджым игъэбэгъон зэрэщыпылъхэр. Тэри ащ журналистэу тыщыIэщтыгъэти, зэхэтхыгъагъ зы илъэс горэм зернэ лэжьыгъэ тонн мин 90-м ехъу къызыща­хьыжьым зэрягушIогъошхуагъэр.

Теуцожь районым игъунапкъэхэр хы Iушъом кIорэ гъогу­шхоу М-4 «Дон» зыфиIорэр ары. А чIыгу тIэкIум тыгъэгъазэри, рапсыри, соери хэмытэу зернэ лэжьыгъэу тонн мин 75-рэ фэдиз механизаторхэм къызэрэщахьыжьыгъэр лIыхъужъны­гъэкIэ плъытэнэу щыт. Ащ фэшI чIыгулэжьхэм ящытхъу пIо зэпытыныр къалэжьыгъ.

Ягъэхъагъэхэм ахагъэхъощт

Джары мы тхыгъэр къэдгъэ­хьазырыныр къызхэкIыгъэри.

БэмышIэу бжыхьасэхэм яхэлъ­хъан республикэм щау­хыгъ. ШъошIа анахьыбэ хэзылъхьагъэр? Джэджэ районыр ары. КIо, ащ чIыгубэ иI, уенэкъокъу­шъущтэп. Ащ ыуж бжыхьасэхэм яхэлъхьанкIэ ятIонэрэ чIыпIэр зыубытыгъэр Теуцожь районыр ары. ЖъокIупIэ гектар мин 26-у иIэм щыщэу бжыхьасэхэр гектар 18389-мэ ащапхъыгъ. ЕгъашIэм ащ фэдиз бжыхьасэ районым зэрэщамышIагъэр хэти къыуиIон. ЫпшъэкIэ къызэрэщытIуагъэу, Теуцожь районым игупчэ Пэнэжьыкъуае къызахьыжьыгъэ 2001-рэ илъэсым коц гектар мин горэкIэ рагъажьи, хагъа­хъозэ бжыхьасэхэр жъокупIэу яIэм ызыныкъом тIэкIу къехъоу апхъыгъ, дахэу къызэлъыхэкIыгъэх. Щэч хэлъэп къихьащт илъэсым игъэбэжъу лъэпсэшIу зэрэфашIыгъэм, лэжьыгъэшхо къызэрахьыжьыщтым, респуб­ликэм ирайон пэрытхэм ауж къызэримынэщтхэм.

Нэхэе Рэмэзан.