Гъэсэныгъэмрэ кIэлэегъаджэхэм ягъэхьазырынрэ зиIахьышхо ахэзышIыхьэгъэ зэшъхьэгъусэхэу Нэпсэу Фазиль Айсэ ыкъомрэ Шъыжъ Сафыет Мусэ ыпхъумрэ афэгъэхьыгъэ систатья илъэситIукIэ узэкIэIэбэжьмэ «Адыгэ макъэм» къыхиутыгъагъ. Зэшъхьэгъусэхэр илъэс 73-м къехъурэ зэкIыгъугъэх. Яаужырэ илъэсхэр ахэм Налщык щагъэкIуагъ, илъэситIукIэ узэкIэIэбэжьмэ зэуж итхэу ядунай ахъожьыгъ.

Нэпсэу Фазиль Айсэ ыкъор 1917-рэ илъэсым чъэпыогъум и 25-м (шэкIогъум и 7-м) Шапсыгъэ районымкIэ къуаджэу ШIоикъо къыщыхъугъ. Адыгеим ипартийнэ, икъэралыгъо IофышIэ цIэрыIоу щытыгъ, апэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъ. Краснодар краимкIэ Шапсыгъэ (джырэ ПсышIопэ) районым, Къэбэртэе-Бэлъкъарым ягурыт еджапIэхэм кIэлэегъаджэу, завучэу, директорэу ащылэжьагъ. Адыгэ хэку исполкомым народнэ гъэсэныгъэмкIэ иотдел, Адыгэ кIэлэегъэджэу училищэу Андырхъое Хъусен ыцIэ зыхьырэм, экономикэмкIэ, бзэмкIэ, литературэмкIэ, тарихъымкIэ Адыгэ научнэ-ушэтэкIо институтым япэщагъ. Нэпсэу Фазиль КПСС-м и Адыгэ хэку комитет хэтыгъ, народнэ депутатхэм я Мыекъопэ къэлэ, я Адыгэ хэку Советхэм ядепутатыгъ. Хэгъэгу зэошхом иорденэу я II-рэ шъуа­шэ зиIэр, Щытхъу тамыгъэ, медалэу «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэр ыкIи нэмыкIхэр къыфагъэшъошагъэх.

Фазиль ишъхьэгъусэу Шъыжъ Сафыет Мусэ ыпхъур псаугъэмэ, илъэси 100 хъущтыгъэ. Ар 1920-рэ илъэсым шэкIогъум и 10-м къуаджэу Хьаджыкъо къыщыхъугъ. Хэгъэгу зэошхор къежьэным ыпэкIэ Адыгэ педтехникумэу Краснодар дэтыгъэмрэ кIэлэегъэджэ институтэу Ростов щыIагъэмрэ къыухыгъэх. Адыгэ бзылъфыгъэхэмкIэ апшъэрэ хьисап гъэ­сэныгъэ апэу зэзгъэгъотыгъэр Сафыет ары. Фронтым хьылъэу къызыщауIэ нэуж Нэпсэу Фазиль 1943-рэ илъэсым ишышъхьэIу заом къыхэкIыжьыгъ, Шапсыгъэ районым къыгъэзэжьыгъ. 1944-рэ илъэ­сым Фазильрэ хьисапымкIэ кIэлэегъа­джэу Шъыжъ Сафыетрэ зы щыIэныгъэ гъогу зэдытехьагъэх. Къапыфэгъэ къомрэ пхъумрэ дахэу зэдапIугъэх.

Шъыжъ Сафыет 1955-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 1985-рэ илъэсым нэс Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым ифизикэ-хьисап факультет щыригъэджагъэх. Физматым истудентхэр ащ шIолIыкIыщтыгъэх, лъытэныгъэшхо къыфашIыщтыгъ. Студентхэм ащыщ горэми Сафыет къыгъэукIытэжьэу къыхэкIыгъэп. Ригъаджэхэрэм ар зэрафэсакъыщты­гъэм ишыхьатэу зы щысэ къэсхьы сшIоигъу. БлэкIыгъэ лIэшIэгъум ия 60-рэ илъэсхэм комсомолми, еджапIэхэм япащэхэми ныбжьыкIэхэм гъэсэныгъэ ягъэгъотыгъэ­ным, Iэдэб ахэлъэу пIугъэнхэм яшъыпкъэу зэрадэлажьэщтыгъэхэм нэмыкIэу, ахэм зызэрафапэрэми, яшэн-зекIуакIэхэми гъунэ алъафыщтыгъ. Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтми а лъэ­хъаным чIэсыгъэх модэм зыкъыщезымыгъанэ зышIоигъогъэ кIалэхэр. Хьисап анализымкIэ кIэлэегъаджэу Шъыжъ Сафыет студент кIалэ горэм кIэлъырыхьи къэтэджынэу риIуагъ. Ащ нэмыкIэу кIэ­лэ заулэ къыгъэтэджи мырэущтэу ари­Iуагъ: «Тыда шъузыщеджэрэр? Сыд фэдэ сэнэхьата шъуIэ къижъугъахьэрэр? Мо зэ шъуакIыб къэжъугъаз». Студентхэм зыкъызызэпырагъазэм кIэлэегъаджэм игущыIэ лъигъэкIотагъ: «Мо зэ къызы­шIожъугъэшI кIэлэеджакIохэм апашъхьэ шъуитэу десэр къафэшъуIуатэу. Сыда ахэм алъэгъурэр? Шъуилъэкъопылъхьэ зэрэшIоир, шъуигъончэдж ут зэрэтемыдзагъэр, шъхьац кIыхьэу шъутелъыр зэрэзэIымыхыгъэр ары. Ащ фэдэу кIэлэеджакIохэм апашъхьэ укъиуцо хъуна? КъызгурыжъугъаIоба шъуитеплъэкIэ, шъуишынкIыгъэкIэ кIэлэцIыкIухэм щысэ шъуафэхъун зэрэфаер. Шъо сыда кIэлэеджакIохэр зыфэжъугъэсэн шъулъэ­кIыщтыр? Такъикъ 40 шъосэты, кIэлэегъэджэ шъыпкъэм теплъэу иIэн фаем фэдэр шъуиIэу лекцием икIэух ехъулIэу шъукъекIолIэжь». КIалэхэр псынкIэу общежитием чъэжьхи зыкъызэблахъугъ, парикмахерскэм кIохи ашъхьац кIырагъэупхъухьагъ. ЫужкIи якIэлэегъаджэ зыIукIэхэкIэ, кIалэхэр афэмыхъоу зыдэплъыхыжьыщтыгъэх. Джарэущтэу Шъыжъ Сафыет ригъаджэхэрэм шынкIыгъэр ахилъхьагъ, ашъхьэ уасэ зэрэфашIыжьын фаер агуригъэIуагъ.

Физматым щеджагъэхэм ащыщэу, усэкIо цIэрыIоу Цуамыкъо Долэт мы факультетым апэрэ деканэу иIэгъэ Шъау­къо Мыхъутар къызыхъугъэр илъэ­си 100 зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэ тхы­лъэу къыдагъэкIыгъэм мырэущтэу щитхыгъ: «Студентхэр Шъаукъо Мыхъутар «тыкIэ», Шъыжъ Сафыет «ныкIэ» зыкIяджэщтыгъэхэр ыужкIэ къызгурыIожьыгъ. Ахэм зэкIэми шIу агу афилъыгъ, пхъэшагъэ­хэми, цIыф зафэу щытыгъэх. Фэныкъорэ пстэуми сыдигъуи IэпыIэгъу афэхъущтыгъэх, яшIушIагъэ къалъэгъуным зыкIи щыгугъыщтыгъэхэп. БэмыIо-башIэхэу, нэфэрыIохэу щытыгъэх, Iэдэбышхо ахэ­лъыгъ. Апшъэрэ еджапIэм икIэлэегъаджэ зэрэщытын фаемкIэ сыдигъуи мыхэр щысэтехыпIэу сиIагъэх».

С. М. Шъыжъым 1990-рэ илъэсым научнэ IофшIагъэу «Из истории математического образования в Адыгее» зыфиIорэр ытхыгъ. Мы монографием ипычыгъохэм ащыщ горэм лъапсэ фэхъу­гъэр эпосэу «Нартхэм» къахэхыгъэ къэбархэр ары. А илъэсхэм физматми, АКъПИ-м инэмыкI факультетхэми общественнэ дисциплинэхэмкIэ сэ ащезгъаджэщтыгъэх. КъэIогъэн фае джащыгъум студентхэр «Нарт» эпосым нахь пыщагъэ зэрэхъугъагъэхэр.

Сэри Шъыжъ Сафыет сыригъэджагъ. Къыздеджэхэу Трахъо Аслъани, Шъхьэлэхъо Руслъани, сэри матанализымкIэ курсовой IофшIагъэхэр ащ тигъэтхыгъа­гъэх. Пэублэ еджапIэм чIэсхэм къазэрафиIотэщтым фэдэу ащ студентхэм упкIэпкIыгъэу упчIэ хьылъэхэр къафызэхифыщтыгъ. Физматым щеджэхэрэм мырэущтэу аIощтыгъ: «Шъыжъ Сафыет къызыпфеIотэ нэуж зи къыбгурымыIуагъэмэ, факультетым уиIоф чIэлъэп, нэмыкI сэнэхьат зыфэгъаз!»

Шъыжъ Сафыет хьалэлэу, гуетыныгъэ фыриIэу зэрэлэжьагъэм фэшI кIэлэегъэ­джэ институтми, гъэсэныгъэмкIэ ГъэIорышIапIэми ящытхъу ыкIи рэзэныгъэ тхылъхэр, АКъУ-м имедалэу «За вклад в развитие университета» зыфиIорэр къыфагъэшъошагъэх.

ЩыIэныгъэ гъогу гъэшIэгъон къэзыкIугъэ зэшъхьэгъусэхэр, егъэджэн IофымкIэ ветеранхэр ренэу шIукIэ тыгу илъыщтых, къыткIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэмкIи ахэр щысэтехыпIэщтых.

Ацумыжъ Казбек. Тарихъ шIэныгъэхэмкIэ доктор.