Нэхэе Мирэ Мосэ ыпхъур респуб­ликэм щызэлъашIэрэ врач-пульмонолог, исэнэхьаткIэ IэпэIэсэныгъэшхо хэлъэу упчIэжьэгъу бэрэ ашIы.

Илъэс пчъагъэхэм къакIоцI ыгъэхъу­жьыгъэ цIыфыбэмэ ыцIэ раIоу, шIукIэ, дахэкIэ игугъу ашIы. Непэрэ мафэм Адыгэ Республикэм иклиническэ сымэджэщ пульмонологиемкIэ иотделение иврач шъхьаIэу зэрэщытым имызакъоу, коронавирусымкIэ сымэджа­гъэхэм язытет зыщызэтырагъэуцожьырэ гупчэм пэщэныгъэ дызэрехьэ.

Ковидыр — непэ узфэмысакъыжьмэ, уз щынагъоу дунаим къызэрэшъхьарыуцуагъэм, IэзэкIэ амалэу врачхэм аIэкIэлъхэм, цIыфхэм къэмысымэджэнхэм пае ашIэн фаехэм ыкIи къызысымэджахэхэкIэ апэ зэрашIэфыжьынэу щытхэм, узым ебэныгъэнымкIэ иIофшIэн къыхэхыгъэ щысэхэм афэгъэхьыгъэ гупшысэхэмкIэ, ежь иеплъыкIэхэмкIэ Нэхэе Мирэ шъхьаихыгъэу къыддэгощагъ.

Нэхэе М.: Мы къежьэгъэ узэу коронавирусым, шъыпкъэр пIощтмэ, бэшIагъэ тызщыгъуазэр. Апэрэ сымаджэхэр 2002 — 2003-рэ илъэсхэм, ятIонэрэ къэ­кIогъум — 2012 — 2013-рэ илъэсхэм къахэкIыгъагъэх. Ау ащыгъум узым лъэшэу зиушъом­бгъугъэп. Мыр вирусыкIэу зыкIэтлъытэрэр цIыфхэмкIэ щынэгъо дэдэу, псынкIэу зэпа­хэу, къэсымэджагъэм изытет уезэгъынэу къыпшIуигъэ­шIызэ, я 4-рэ — я 6-рэ мафэхэм ошIэ-дэмышIэу къэдэишъ, хьылъэ дэдэ зэрэхъурэр, лIапIэ зэрэридзэрэр, уз гъэтIылъыгъэ, ныбжь зиIэхэмкIэ щынэгъо дэдэу зэрэщытыр ары. Зы нэбгырэу къэсыма­джэрэм нэбгыритIум па­хымэ, а нэбгыритIум нэбгыриплI агъэсымаджэ. Джащ фэдэу, «геометрическэ прогрессием» хэтэу, лъэшэу хахъозэ цIыфхэр зэлъи­кIун елъэкIы. Ащ пае цIыф купым ахэтыгъэу къэсымэджагъэм щы­нагъор джыри къыгурымы­Iуапэу, тIэкIу къызэрэгъой- щэя­гъэр къысфиIуатэ зыхъукIэ, а цIыф купым ахэтыгъэхэу, лъэшэу къэсымэджагъэхэр сшIэхэ хъумэ, сымаджэу къыси­хьылIагъэм узэу къыфэтэджы­гъэр зэрэлъэшыр, зэрэфэсакъын фаер, джыдэдэм изытет дэгъуми, ащ зытригъэделыкIы зэрэмыхъу­щтыр, зыфэмысакъмэ, есIуагъэ­хэр ымыгъэцакIэхэмэ ипсауныгъэкIэ гужъогъэ щынэгъошхоу ар къызэрэфыкъокIыжьын ылъэ­кIыщтыр занкIэу къагурыIонэу шъхьаихыгъэу ясэIо! Ар ахэмыхьэу, узыр псынкIэу ашъхьарыкIыщт къызшIошIыгъэхэу, ау, сыд фэдизэу гукъаоми, зэлъиубытхи, фыримыкъугъэхэм, къы­сэмыдэIухэу коронавирусым илIы­кIыгъэхэм афэзгъэгъун слъэкIырэп! Сыда джыри врачым къыуиIонэу щытыр? Хъужьынхэу фаехэмэ, сыда врачым къыIорэр зыкIамыгъэцакIэрэр? Ар хэгъэ­кIи, ти ЛIышъхьэ сыд фэдизрэ тицIыфхэм зафигъэзагъ?! Сыд фэдизрэ джэпсалъэхэр къышIыгъэх?! «Нэгуихъохэр зыIужъугъэ­лъых, Iалъэхэр зыпыжъугъэлъых, шъуIэхэр нахьыбэрэ шъутхьакIых, эпидемиологие шапхъэхэр жъугъэцакIэх!» — мы гущыIэхэр экраным икIыхэрэп, зэрэдунаеу псауныгъэм икъэухъумэнкIэ къулыкъухэм япащэхэм, сымэ­джэщхэм яврач шъхьаIэхэм, шъолъыр пащэхэм цIыфхэм зафагъазэзэ къаIох. Сыд тлъэгъурэр — цIыфхэр ахэм ядэIухэ­рэп! Мафэ къэс сымаджэхэм япчъагъэ хэхъо! Сыд фэдизрэ сэ сшъхьэкIэ ясIоу къыхэкIыгъ: «Сыкъызэхэшъух! Узыр щэчыгъуае хъущт! Зыпарэми шъуахэмыхь, зыпари къызхэшъумгъахь! Шъуиунэхэм шъуарыс. Игъом зяжъугъэуплъэкIу. КТ шIыгъэн фае». Узыр ашъхьэ рамыхьылIэ­жьэу, ар дэдэр къяузыгъэми зэрамыпэсэу къысэмыдэIугъабэ щыI. Мэзибгъу хъугъэшъ коронавирусым тызхэтыр, джынэс цIыфхэм тызэхахырэп! Узыр къызежьакIэм, Китай къагъэлъа­гъо зэхъум нэгуихъо аIумылъэу, яурамхэм цIыфхэр атетэу шъу­лъэгъугъа? Къагъэлъагъощты­гъэм — зэкIэми аIулъыгъ. Тэ урамыр хэгъэкIи, тучаным чIэт­ми зыIуалъхьэрэп, тучантесми нэгуихъор Iумылъэу къыхэкIы. Хьалыгъоу мэкIайхэм ателъхэр пакетмэ арылъхэп, хьалыгъур къэзыгъажъэрэми а шапхъэр ыгъэцэкIэн фаеба… Джэгуи, хьадагъи, мэфэкI мафи къамыгъанэу зэхахьэх – сымэджэщхэр ушъагъэх!

Тэу З.: Непэрэ мафэм ехъу­лIэу коронавирусымкIэ сымэ­джа­гъэхэу язытет зэтежъугъэ­уцожьыхэрэм, гупчэм чIэлъхэм япчъагъэ сыд фэдиза, сыдэущтэу ахэм шъуяIазэра, сыд фэдэ амала шъуиIэхэр?

Нэхэе М.: Зэтегъэуцожьын гупчэм чIыпIэ 30 иI, ащ кIыгъоу, мэкъуогъу мазэм щыублагъэу пульмонологие отделением иIоф­шIэн ыублэжьыгъ, чIыпIэу 10 тиI. Ковид-сымаджэхэр къызэрэхагъэщыщтыгъэхэм ыпкъ къикIэу отделениер карантин шIыкIэм тетэу тIо зэфашIынэу хъугъагъэ. Джыдэдэм коронавирусым ыуж зипсауныгъэ зэтедгъэуцожьырэ нэбгырэ 35-рэ гупчэм чIэлъ. Iэзэгъу уцхэр, физиотерапиер, кислородотерапиер, массажыр, Iэзэгъу физкультурэр, галокамерэр, психологым иIэпыIэгъу — а зэпстэум уплъэкIун зэфэшъхьафхэр, гум, тхьабылхэм, кIоцIым, къупшъхьэ зэрытыпIэ­хэм, нервнэ системэм Iоф зэрашIэрэм, вирусым зиягъэ екIыгъэ лъэныкъохэр къахэдгъэ­щызэ, цIыфым изытет, зыгъэгумэкIырэр игъэкIотыгъэу къедгъэIуатэзэ тадэлажьэ. IофшIэн игъэкIотыгъэ макIо.

Тэу З.: Коронавирусым ти­цIыфхэр зэрехъулIэрэм, хьы­лъэу ыгъэсымаджэхэрэм язы­тет зынэсырэм, узыр зэрэзэкIэжъугъэкIошъурэм, шъузщытекIорэм е шъузщыамалынчъэм сыд фэдэ зэфэхьысыжьхэр уигъэшIыгъэха?

Нэхэе М.: Тиреспубликэ зытштэрэм, ковидкIэ сымаджэхэм япчъагъэ узхаплъэрэм, нафэу хэплъэгъукIырэр — тилъэпкъэгъухэр, адыгэхэр, анахьыбэх. Зэпахырэ узхэм дэеу апэуцу­жьыхэрэм, Iэзэгъу уцхэр, препаратхэр нахь дэеу зыхэзагъэ­хэрэм тилъэпкъэгъухэр ащыщых. Лабораторием мафэ къэс къэсымэджагъэхэм япчъагъэхэу къытырэм япроцент 50 — 70-р адыгэх. Ковидым ыпкъ къи­кIы- кIэ зидунай зыхъожьыгъэхэми адыгэу ахэтыр бэ. «Генетическая предрасположенность» зыфатIорэр мыщ дэжьым адыгэхэм ахэлъэу къыхэтэгъэщы. Ушэтынхэу ашIыхэрэм ар къаушыхьаты. Ащ ылъапсэ къыздикIырэр мыдэIоныр, цыхьэмы­шIыныр нэшэнэ хэхыгъэу лъэпкъым хэлъы зэрэхъугъэр ары. «Госпиталым сычIэфэфэ узыр щыIэу сшIошI хъущтыгъэп», — къысэзыIожьыхэрэр сымэджагъэ­хэм къахэкIыжьых. Сыд пае узыр пшIошI хъуным фэшI сымэджэщым учIэфэнышъ, дунэе хьазабэу цIыфхэм алъэгъурэр зэбгъэ­лъэгъун фай?! Ори ахэм уахэтэу ар пщэчын фая?! Сыда узэрэзыфэсакъыжьын фаер гурыIо­гъуае цIыфхэм зыкIафэхъугъэр? Унагъом узыр къахьышъ, зэрэунагъоу мэсымаджэх. Сыда Адыгеим къыщышIырэр?! Мы упчIэхэр цIыфэу шапхъэхэр зымыгъэцакIэхэрэм афэсэгъазэ. Хэт ащ фэдэ фитыныгъэ къязытыгъэр шапхъэхэр амыгъэцэкIэнхэу? Тэлаур, шъорэкIыр, «свиной грипп», нэмыкI эпидемие зэфэшъхьафхэм цIыф лъэпкъыр апхырыкIыгъ. Коронавирусыр тэ къыттефагъ. Зэпахырэ уз хьы­лъэу лIэшIэгъум итарихъ ковидыр къыхэнэщт. ЕтIанэ цIыфэу сы­мэджагъэхэр бэрэ зыпкъ иуцожьыпIэ етых — мэзитIу-мэзищ, илъэсныкъо, илъэсым нэсыфэ узэIэзэн фаехэри къахэкIыщтых. Сымэджэщхэр зэтрагъэпсыхьагъэхэу республикэм коронавирусым зыщяIазэхэрэ госпиталищ ит, Iэзэгъу уцхэм тащыкIэрэп, ау щытми тицIыфхэр бэу мэсымаджэх. Мыекъуапэ ыуж ятIо­нэрэ чIыпIэр Тэхъутэмыкъое районым ыIыгъ. Краснодар зэрэпэблагъэри ащ хэт. Ау къы­фэсэгъэзэжьы етIани — тицIыфхэм пшъэдэкIыжь зарате­лъыр икъоу зэхашIэрэп. Медицинэм иIофышIэхэри агъэсымаджэх, узыр къапагъахьэ. Я 9-рэ Iэзэгъу шапхъэхэр щыIэ хъугъэх. Ащ къикIырэр – IэзэкIэ амалыр аушэты зэпыт: псынкIэ къызфэхъухэрэм, гурыт зытет зиIэхэм, къызэхьылъэкIыхэрэм узэряIэзэщтхэр зэфэшъхьафэу, зэтефыгъэу, врачым лъэбэкъоу ышIын фаер зэкIэ арытхагъ. Зэрэдунаеу пылъых, зэхафы, ыуж итых. ТапэкIи а IофшIэныр лъыкIотэщт. ДжырэкIэ гъэунэфыгъахэр коронавирусыр «генерализированнэ» зэпахырэ узэу зэрэщытыр ары. Ащ къи­кIырэр процент 99-рэм нэсэу цIыфым жьы къызэрищэрэ къэ­кIуапIэхэм иегъэшхо арегъэкIы, зэкIэ пкъышъолым ипкъынэ- лынэхэм анэсы, лъырыкIуапIэ­хэр, кIоцI органхэр, шъхьэ кIуцIыр зэлъекIух.

Тэу З.: Москва, нэмыкI къэ­лэ гупчэхэм, къыблэ шъолъы­рымкIэ сымэджэщхэм яврач­хэмкIэ zoom-зэпхыныгъэхэр шъуиIэхэу упчIэжьэгъу шъузэ­фэхъуа? Коммунаркэм фэдэ сымэджэщ инхэм шъуиIофшIэгъухэу ащылажьэхэрэм хъытыумкIэ онлайн зэпхыныгъэ­хэр адэшъошIа, ковидым къы­кIэзыжьыгъэхэм узэряIэзэщт шапхъэхэр кIэу къыхэшъогъэща?

Нэхэе М.: КъызэрэтIуагъэу, Урысые Федерацием псауны­гъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ ыгъэнэфэгъэ я 9-рэ Iэзэгъу шапхъэхэм тарэгъуазэ. Ахэм къэралыгъом иврач цIэ­рыIохэр, шIэныгъэлэжьхэр адэлажьэх. Москва упчIэжьэгъу гупчэшхом Iоф щешIэ. УФ-м псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ ипульмонолог шъхьаIэу Николай Авдеевым, Къыблэ шъолъырым ипульмонолог шъхьаIэу Лариса Шульженко, нэмыкI врачхэм онлайн еджэгъухэр, лекциехэр зэхащэх, ахэм зэпхыныгъэ ренэу адытиI. Зэпэчыжьэ шIыкIэм тетэу Адыгеим имызакъоу, Краснодар, Ставрополь крайхэм, Чэчэн Респуб­ликэм къащысымэджагъэхэм упчIэжьэгъу сафэхъу. Джащ фэдэу Шытхьалэ медицинэм иIофышIэу къыщысымэджэгъэгъэ бзылъфыгъэ горэм изытет дэй дэдэ ковидым ышIыгъагъ, итхьабылхэр процентишъэм бэкIэ къыщымыкIэу зэлъикIугъагъэх. Иуз зэрэрекIокIырэм сынаIэ тетыгъ, сымэджэщым къызчIэ­кIыжьыми, унэм исэу есIорэм тетэу зэIэзэжьыщтыгъэ. Псаоу къэнагъ, узыр зэкIигъэкIошъугъ, итхьабылхэм фиброз къахэмынэу зэтеуцожьыгъэх. Ау бэдэдэрэ, мэзибгъум шIокIэу, зэIэзэжьыгъ. Джащ фэдиз къин алъэгъу цIыфхэм.

Тэу З.: Адэ витаминхэу С-м ыкIи D-м узыр къызэтрагъэуцон алъэкIынэу зэраIорэр шъыпкъа?

Нэхэе М.: Шъэфэп ныIа, витаминэу С-р зэпахырэ узхэмкIэ зэрэIэзэгъур. Ащ идозэ инхэм узым ихьылъагъэ къыкIырагъэ­чын алъэкIыщт. Ар укъэмысымаджэзи мафэ къэс бжыхьэмрэ, гъатхэмрэ бгъэфедэн фае. Витаминэу D-м а нэшэнэ дэдэхэр къыхагъэщыгъэх. Узым зызэриушъомбгъурэр, узэрэзэлъикIу­рэр къызэтригъэуцон ылъэкIыщт. Ар нахьыбэу зыхэлъ гъомылапхъэхэм ащыщ куркумар. Ау цIыфэу сымаджэ хъугъэхэм врачхэм анаIэ тетэу загъэхъу­жьын фае — нэмыкI хэкIыпIэ щыIэу слъэгъурэп. Къэсымэджэгъахэхэу елбэтэу анализхэр зымытыхэрэр, врачхэм къямыджэхэрэр, ахэм къыратхыкIырэ Iэзэгъу уцхэр зыхэзымылъхьэхэрэр, охътэ бащэ тезыгъа­шIэхэрэр ежь-ежьырэу зэрэзэгоожьхэрэм имызакъоу нэмыкI цIыфхэмкIи щынагъо мэхъух. Джыри зэ тицIыфхэм сыкъяджэ — эпидемиологие шапхъэхэр жъугъэцакIэх, шъуипсауныгъэ къэшъуухъум!

Лафышъэ Анжелэ Адыгэ Рес­публикэм иклиническэ сымэджэщ пульмонологиемкIэ иотделение имедицинэ шыпхъу шъхьаI. Илъэс 19 хъугъэ ар отделением зыщылажьэрэр. Зисэнэхьат фэшъыпкъэ цIыфхэм ащыщ. Нэхэе Мирэ ашъхьарытэу, япащэу сымаджэ­хэм яIазэх.

Пандемиер къежьэгъэ къодыеу мэлылъфэгъу мазэм отделением медицинэм иIофышIэ 16-у сымаджэ щыхъугъэхэм Анжелэ ахэтыгъ. Отделениер карантиным зызэфашIым, яунагъохэм къарыкIыгъэ медицинэм иIофы­шIэхэу ащ щылажьэхэрэр сы­мэджэщым къычIэнэн фае хъугъэх. ЯзытеткIэ нахь хьылъэ къэхъугъэ нэбгырипшIыр зэпахырэ узхэмкIэ госпиталым чIагъэ­гъолъхьэгъагъэх. Клиническэ сымэджэщым иврач шъхьаIэ, иадминистрацие хэтхэм яIофшIэгъоу къэсымэджагъэхэм агу къаIэтэу ащыгъум IэпыIэгъушхо афэхъугъэх. «АнаIэ къызэрэттетым, къызэрэтэIазэщтыгъэхэм анэмыкIэу, къызэрэткъотхэр, къызэрэтфэгумэкIыхэрэр зэхатшIэщтыгъэ. Узыр къызежьакIэм, ар щынэгъо дэдагъ. Ау джы тызэрэдэпсэущтыр тэшIэ, агъэу­нэфыгъэ шапхъэхэм атетэу врачхэр мэIазэх. ТшъхьэкIэ тпэкIэкIыгъэм дэгъоу тырыгъуа­зэ хъугъэ», — къыхегъэщы Ан­желэ.

Медицинэм иIофышIэхэу коронавирусымкIэ сымэджагъэхэм япсауныгъэ джынэс зэтезыгъэу­цожьыхэрэри ахэтых. Ащ емы­лъытыгъэу яIофшIэн къыфагъэзэжьы, сатырым къыхэуцожьых, зичэзыоу къэсымаджэхэрэм IэпыIэгъу афэхъух, япшъэрылъхэр агъэцакIэх. Непэ тымыдаIоу, узыр къитымыдзэу, ар щымыIэу тIоу тыхэтымэ, неущ къытэIэзэни тымыгъотыжьын зэри­лъэкIыщтым пстэуми тегуп­шысэн, зэфэхьысыжьхэр тшIынхэ фае.

Тэу Замир.