Адыгэ фильмхэм ядунэе фестивалэу он­лайн-­шIыкIэм ишапхъэмэ адиштэу рагъэ­кIо­кIыгъэм зэфэхьысыжьхэр фашIыгъэх. Апэ­рэ чIыпIэр къыдэзыхыгъэр фильм гъэ­кIэкIыгъэу «КъыткIэныгъэм икъутаф» зыфиIоу Тэхъутэмыкъое районымкIэ Пэнэхэс щыщ Мэ­хъош Iушъабэрэ КIэныбэ Динэрэ зэды­ты­рахыгъэр ары.

ОсэшI купым хэтхэми, цIыф къызэрыкIоу еплъыгъэхэми агу рихьэу амакъэхэр мы фильмым фатыгъэх, яеплъыкIэхэр зэтефэхэу апэрэ чIыпIэр фагъэшъошагъ. Iушъабэрэ Динэрэ фэдэ IофшIагъэ къа­зэрадэхъугъэр, ащ лъапсэ фэ­хъугъэр зэдгъашIэмэ, ежьхэри гъэзет­еджэхэм нэIуасэ афэтшIымэ тшIоигъоу зэд­гъэ­гъотыгъэх ыкIи гущыIэгъу та­фэхъугъ. Фильмым иавторэу Мэхъош Iушъабэ Къэрэщэе-Щэрджэс къэралыгъо университетым ще­джэ, дизайнымкIэ факультетым ия 4-рэ курс ис. ЯунагъокIэ 2012-рэ илъэсым Сирием къи­кIыжьыгъэх, Iушъабэ шыпхъуитIурэ (Сэтэнай, Гучан) зы шырэ (Бэрэсбый) иIэх. Тхэным фэщагъ, игупшысэхэр прозэ шапхъэм илъэу къыреIотыкIых, ахэр ихъытыу нэкIубгъохэм къа­ригъахьэу хъугъэ. Фильмым ирежиссерэу КIэныбэ Динэ Якутием къыщы­хъугъ. ЯлIакъокIэ Козэт щыщых, ятэжъэу КIэныбэ Мосэ муф­тиеу щытыгъ, ятэ Иорда­нием къикIыжьыгъэмэ ащыщ. Пшызэ къэралыгъо техноло­гическэ университетыр къыу­хыгъ. Арапыбзэр Яблоновскэ мэщытым щарегъэхьы. Iушъабэрэ Динэрэ сыд зэ­зыпхыхэрэр шъуIомэ, Динэ — Iушъабэ ышэу Бэрэсбый ишъхьэ­гъус. ТIури видео, сурэт техыным фэщагъэх.

Iушъабэрэ Динэрэ, зэ­кIэмэ апэу фестивалым апэрэ чIыпIэр къы­зэрэщышъухьыгъэмкIэ сышъуфэгушIо! Адыгэ лъэпкъым итарихъ, къы­рыкIуагъэр куоу, гум нэсэу, кIуачIэу къып­пкъы­­рыхьэу такъикъищырэ ныкъорэм къа­кIоцI къэжъугъэлъэгъон шъулъэкIыгъ. ШъуиIоф­шIагъэ теубытагъэу фестивалым фэжъу­гъэхьазыры­гъа, сыд лъа­псэ фэ­хъугъэр, хэт зигу­къэкIыгъэр?

КIэныбэ Д.: Фильм кIэкIыр тетхынэу, фестивалым тыхэлэжьэнэу Iушъаб къытхэзылъхьагъэр. ТиеплъыкIэхэмкIэ тызэхъожьи, тызэрэзэтефэрэр къыдгурыIуагъ, къыддэхъущтмэ зытыушэтыжьы тшIоигъоу Iофым тыфежьагъ.

Мэхъош Iу.: Фильмыр зы­фэдэщтыр, пкIыхьапIэм фэдэу, слъэгъущтыгъэ, зыщытетхыщти, зэрэтетхыщти сэркIэ гъэнэфэгъагъэ. Сызщеджэрэ Карача­евскэ Домбаир пэблагъ. А чIы­пIэхэм ядэхагъэ къипIотыкIынэу щытэп. Ащ ­адыгэ чIыгум ыгу къыщытеоу къысшIошIы. Фильм кIэкIыр мэ­фищкIэ тетхыгъ, зэхядгъэгъэуцожьыгъ, мэкъамэ кIэтлъхьажьыгъ.

Техникэ амалхэмкIэ хэт IэпыIэгъу къы­шъуфэхъугъэхэр?

КIэныбэ Д.: Тезыхыгъэр видеографэу Артур Эркеновыр ары. Зэхэзгъэуцожьыгъэр Краснодар щыщ видеоинженерэу Наталья Гаркун. Апэ тетхыгъэр тыгу римыхьэу икIэ­рыкIэу тырядгъэхыжьын фае хъугъагъэ.

Фильмыр Домбай щытешъухыгъ, Iушъабэ адыгэ сэе уцышъор щыгъэу чIыопсым хэтэу макIо, зэ къушъхьэ псы­хъо нэпкъым Iут, зэ мэзым хэтэу макIо, адыгэ лъэпкъым икъэбарэу къы­Iуатэрэр апэ арапыбзэкIэ, нэужым адыга­бзэкIэ къыщеIо. ГущыIэ лъэшых ыгъэфедэхэрэр, гущыIэм пае, анахь сыгу нэсыгъэ пычыгъор мыры:

«Силъэпсэ куухэр чIыгу напэм телъы хъугъэх, лъэпсэкIод къысфагъэ­кIуагъ. Сызщыщыр сшIэжьырэп, сигущыIэ­хэр сфэгъэIорышIэжьы­хэрэп. Сигупшысэхэр сIэпэтэкъух, симыежьхэм фэдэу. Ащ къикIырэр — уащэгъупшэжьы, ар упсаоу улIэныр ары, упIэтIэраозэ уагъэтIы­лъыжьыныр. Сымакъэ мэкъэ купым ахэкIодагъ. Сигъыбзэхэр къэсIонэу къарыу схэлъыжьэп. СыкъызэплъэкIымэ, сытхыозэ сэ­чъэ. Сыкъызэплъэ­кIымэ, сиа­джал сэлъэгъу. Сапэ­кIэ сызы­плъэ­кIэ, тыгъэ нэфыр ти­къушъхьэ лъагэмэ къа­къо­п­лъэу сэлъэгъу. Сы­къэу­цунэу сыфаеп». Iу­шъаб, уигущыIэ сыд мэхьэнэ куоу хаплъхьэмэ пшIоигъуагъэр, къе­жьапIэу сыд фэхъугъэр?

Мэхъош Iу.: ИлъэситIукIэ узэкIэIэбэжьмэ зы ютуб-канал горэм фильм сыщеплъыгъагъ бзэу цIыф лъэпкъым дунаим щышIокIодыгъэхэм фэгъэхьы­гъэу. Фаронскэ, багдадскэ, индийскэ-европейскэ бзэ щымыIэжьэу къапчъыгъэхэм къэ­бэртэябзэр къахэфагъ. Ар сыгу къеуагъ. ТызэрэщыIэзэ тагъэтIылъыжьыгъ. Фильмыр зышIыгъэр зэрэхэукъуагъэр, тызэрэмыкIодыгъэр, тызэрэпсаур язгъашIэмэ сшIоигъуагъ! Къэбэртаехэри, бжъэдыгъухэри, ша­псыгъэхэри — адыгэ диалект пстэури адыгэх. ЗыцIэ къыра­Iуагъэхэр къэбэртаех шъхьае, ахэр анахьыбэу хъурэ адыгэ лъэпкъыр ары етIани. Шам сыкъыщыхъугъ нахь мышIэми, тиунагъо адыгабзэкIэ тыщыгущыIэным тятэрэ тянэрэ лъэшэу пылъыгъэх. Илъэс 15 сыныбжьыгъэр хэкужъым тыкъызэ­кIожьым, тызхэсыгъэ лъэпкъы­хэм абзэхэри тшIэнэу хъугъэ. Ары фильмыр арапыбзэкIэ къызкIезгъажьэрэр — итэкъу­хьагъэ хъугъэ лъэпкъым къэ­ралыгъо зэфэшъхьафхэм абзэ къыштагъ. Ау, сыд хъугъэми, тихэку къыфэдгъэзэжьыгъ, тыщыI, тыпсау, тыадыг, тыбзэ тшIо­кIодыгъэп. Фильмым иятIо­нэрэ пычыгъо адыгабзэкIэ къы­пысэдзэ. Шъыпкъэр пIощтмэ, арапыбзэкIэ стхыгъэ текстыр адыгабзэкIэ зэдзэкIыжьыгъэнымкIэ сянэу Абыдэ Нэфынэ къыздеIагъ, саеу сщыгъыгъэри ары сфэзыдыгъэри. Ышъо адыгэ лъэпкъ быракъым фэдэу, уцышъоу хэсхыгъ, чIыопсэу зыщытетхыгъэм идэхагъэ ди­штэу. Ау икъоу ныдэлъфы­бзэмкIэ къисIотыкIышъугъэп сыгу щыхъэрэр, икъоу сIулъэп бзэр. Лъэпкъым къырыкIуагъэм ар къыпкъырэкIы.

Адыгабзэр, адыгэ лъэпкъыр зэрэпсаухэм ишы­хьатэу уикIэух гущыIэхэр фильмым къыщэIу: «…ныдэлъфыбзэ дахэу къыситыгъэм сыкъекIужьы, мары сыгу дэхъыкIырэр сыбзэкIэ къыжъунэзгъэсыгъэба!» СубтитрэхэмкIэ къыте­шъутхэжьыгъ: «Шъубзэ — шъуизы Iахь! Арышъ, зышIошъумгъэкIод!» Мэхьанэр куу! Iушъаб, унэгу къызщылъагъорэм унэпс къехэу фильмым чIыпIитIоу къыхэкIы! Ар гурыIогъуаеп, ау пты­рахын зэхъум ащ фэдэу ипхъухьагъа, хьаумэ ежь-ежьырэу къэ­хъугъа?

Мэхъош Iу.: Адыгэ лъэп­къым къырыкIуагъэр гугъэуз, тэ, IэкIыбым къыщыхъугъэхэмкIэ, джыри щыпсэухэрэмкIэ ар нахь лъэшэу зэхэтэшIэ. Ащ сегупшысэ къэс сынэпс къэкIо. Тетхы зэхъуми ащ фэдэу хъугъэ. Адыгэм игугъу ашIы зыхъукIэ, мэкъэмэ дахэмрэ къашъомрэ нэмыкI тимыIэ фэдэу къып­щагъэхъу. Тыгу зыгъэузырэ тарихъ зэрэтиIэр, тызгъэгумэкIырэ лъэпкъ кIодыпIэм тызэ­рэ­пэлъэшырэр, тызэрэпэуцу­жьырэр къэзгъэлъэгъонэу, къис­IотыкIынэу сыфэягъ. Мэ­къамэу кIэтлъхьагъэми мэхьа­нэр ыгъэлъэшыгъэу къысшIошIы. Ар апэу зызэхэсэхым сыгу хэпкIагъ. А орэдышъор Непал, Гималаи щатхыгъ, къызхэсхыгъэр Margot Reisinger «Wheel of balance», компьютеркIэ сеIэзэжьыгъ. Гупшысэ куухэр оз­гъэ­шIырэ мэкъам. Пстэури лъэпкъ тарихъыр къызэрэсIэтыщтым, гум зэрэнэзгъэсыщтым фэзгъэIорышIэным сыпылъыгъ.

ЫкIи ар къыбдэхъугъ! Апэрэ чIыпIэр фестивалым къызэрэщы­шъухьыгъэр зышъошIэм сыда шъугукIэ зэхэшъу­шIагъэр?

КIэныбэ Д.: Зэфэхьысыжьхэр къызаIом, бэ къытфытеуагъэр, пстэури къытфэгушIуагъэх. Лъэшэу тигуапэ хъугъэ.

Мэхъош Iу.: Шъыпкъэр пIощтмэ, фильмыр зытэгъэхьым, сыкIэгъожьыгъагъ, Динэ ригъэ­кIыжьынэу селъэIущтыгъэ. Пстэури зытэухым, сызеплъы­жьым, пшъэрылъэу зыфэзгъэуцужьыгъэр икъоу сымыгъэцэкIагъэу къысщыхъужьыгъ. Ау Динэ къысфезэгъыгъэп. «Дгъэ­хьы­гъа­хэ, идгъэкIыжьыщтэп, хъущтыр орэхъу» тIуагъэ. Сяти, сяни лъэшэу гушIуагъэх. Тэри тигуап.

Сыд ащ къыкIэлъыкIощтыр? ТапэкIэ мыщ фэдэ IофшIэнхэр лъыжъугъэкIотэщтха?

Мэхъош Iу.: Ары, лъыд­гъэкIотэщт. Джы ишIыкIэ нахь тыфэкъулаеу текIолIэщт.

КIэныбэ Д.: Дэгъоу тызэгурэIо. Iушъабэ Iоф дэпшIэнкIэ гъэшIэгъоны. Узэдиштэ зы­хъукIэ, Iоф зэдэпшIэнэу уфай.

Г. Гъ.: ШъуиIофшIэгъэ пчъагъэхэм джыри ацIэ Iунэу, тагъэ­гушIонэу шъуфэсэIо!

Гъозэрытх Гунэф.