Тарихъым инэкIубгъохэм афэгъэхьыгъэ къэбарэу бэрэ зэхэпхыгъэр зэ зыплъэгъукIэ, шъыпкъэмрэ пшысэмрэ зэбгъапшэхэ пшIоигъоу зэфэхьысыжьхэр ошIых.

КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм искусствэхэмкIэ я Къэралыгъо музееу Мыекъуапэ дэтым динозаврэхэм яхьылIэгъэ къэгъэлъэгъоныр къыщызэIуахыгъ. Музеим ипащэ игуадзэу Сулейманова Фатимэ хъугъэ-шIагъэхэр зэригъэпшагъэх.

— Анахьэу къыхэзгъэщы сшIоигъор Санкт-Петербург къыращыгъэ сурэтхэр, IэшIагъэхэр зэрэгъэшIэгъонхэр, псэ апытым фэдэу къызэрагъэлъагъохэрэр ары, — еIо ащ.

IэпэIасэхэм ашIыгъэ сурэтхэм уяп­лъызэ, динозаврэм ыжэ зэтехыгъэу олъэгъу. Ыцэхэр иных. Динозаврэр хьэкIэ-къокIэ цунтхъакIоу, щынагъоу зэрэщытыгъэр псынкIэу къыбгурэIо.

Пшысэм фэбгъадэу динозаврэм икъэ­бархэм уакIэупчIэмэ, джэуапыр шIошъ­хъу­гъуае мэхъу. Арэу щытми, искусствэм иIофышIэхэу Сулейманова Фатимэрэ ХъуакIо Ларисэрэ къытфаIотагъэр лъэшэу дгъэшIэгъуагъэ.

Темыр Америкэм динозаврэхэр щыпсэущтыгъэх. Илъэс миллион пчъагъэкIэ узэкIэIэбэжьмэ, динозаврэхэм псэукIэу яIагъэр шIэныгъэлэжьхэм джырэ нэс икъоу зэфахьысыжьын алъэкIыгъэп.

«Хьамплъыжь — жъалым» зыфиIорэ динозаврэм лъэкъуитIу иIэу сурэтэу шIыгъэ. ТехакIоу, хъункIакIоу зэрэщытыр ыжэ уеплъмэ, ыцэхэм ягъэпсыкIэ унаIэ теудзэмэ шIэхэу къыбгурэIо.

Динозаврэм метрэ 11 икIыхьагъ, метри 6 илъэгагъ. Музеим къыщагъэлъа­гъорэр нахь цIыкIоу ашIыгъэми, тари­хъым куоу ухэзыщэрэ IэшIагъэм псэ пытым фэдэу уеплъы.

Илъэс миллион 67-кIэ узэкIэIэбэжьмэ динозаврэр Темыр Америкэм щыпсэущтыгъэу шIэныгъэлэжьхэм агъэунэфыгъ. Ащ ехьылIэгъэ къэбархэр зэгъэфагъэу тхыгъэхэу музеим къыщагъэлъагъох.

«Стетозавр» зыфиIорэ динозаврэр ащ нахь гъэшIэгъонэу плъытэ хъущт. ЛъэкъуиплI иI. Метри 9 икIыхьагъ. ТоннитIу къещэчы. Темыр Америкэм зэрэщыпсэущтыгъэр музеим икъулыкъушIэхэм къаIотагъ.

Итеплъэ узыIэпещэ

Динозаврэу «Паразауролофыр» итеплъэкIэ щыIэныгъэм зэрэщыпсэущты­гъэр къыбгурыIоным фэшI упчIэхэм яджэуап улъыхъун фае.

ИкIыхьагъэ метри 10 зэрэхъурэр дгъэ­шIагъорэп. Тонни 5 къызэрищэчырэм урегъэгупшысэ, «сыдэущтэу зекIощтыгъ» зыфэпIощт упчIэр ор-орэу зэотыжьы. Динозаврэхэр дахэу къэлъагъох, IэпэIасэхэм ащ пае лъэшэу тафэраз.

КIэлэцIыкIухэм афызэхащэ

Сэкъатныгъэ зиIэ кIэлэцIыкIухэм, искусствэр зышIогъэшIэгъонхэм апае музе­им зэхахьэу щыкIуагъэр бэмэ агу ри­хьыгъ. Ны-тыхэр, тарихъым пылъхэр музеим къэкIуагъэх, динозаврэхэм яхьылIэгъэ хъугъэ-шIагъэхэм акIэупчIагъэх.

Динозаврэхэр дунаим ехыжьынхэр къызыхэкIыгъэр шIэныгъэлэжьхэм икъоу, зэгъэфагъэу къатхыжьыгъэп. Динозаврэхэр зэфэшъхьафыгъэх. «Тиранозаврэр» хъункIакIо. «Трицератопсыр» щынэрэп. ШIушIагъэхэр иIэх, псынкIэу мэзекIо, гукIэгъу хэлъ. КIэлэцIыкIухэм ащ фэдэ къэбархэр ашIогъэшIэгъоных.

Музеим къыщагъэлъэгъорэ динозаврэхэм ясурэтхэр лъэгъупхъэх, метри 3 зилъэгагъэхэр ахэтых.

ШакIохэм, пцэжъыяшэхэм, щабзэкIэ псагъэм тезыгъафэ зышIоигъохэм, нэмыкIхэм афэгъэхьыгъэ къэгъэлъэгъонхэр кIэлэцIыкIухэм афызэхащагъэх.

Нэрылъэгъу IэпыIэгъухэр музеим зэрэщагъэпсыгъэхэр зэхэщакIохэм шIукIэ афэтэлъэгъу. МэкъэгъэIухэм, сурэтхэм узыIэпащэ. Музеим ищагу динозаврэхэм ясурэтхэр дахэу къыщагъэлъагъох. Нэм ылъэгъурэр гум шъхьапэ фэхъу.

Динозаврэхэм афэгъэхьыгъэ къэгъэлъэгъоныр шэкIогъу мазэм иаужырэ мафэхэм нэс музеим щыкIощт. Тари­хъыр, искусствэр зышIогъэшIэгъонхэр зэхэщакIохэм рагъэблагъэх.

ЕмтIылъ Нурбый.