«Ковидыр зэкIэми яIэн ылъэкIыщтэп», «Ащ фэдиз иинагъэу сыда къэхъугъэр? Уз къызэрыкIу ар», «Хагъахъо нахь, ащ фэдизэу щынагъоп», «Ковидым нэмыкI уз щыIэжьба?» — мыщ фэдэхэр зыIохэрэр бэу щыIэх, ау сыдым фашIэна ащ пхырымыкIыгъэхэм, емыутэлIагъэхэм?.. ЗэкIэми анахьыбэу мафэ къэс зэпахырэ узыкIэм «ынэ кIаплъэхэрэм», медицинэм иIофышIэхэу коронавирусым ебэныхэрэм афэгъэхьыгъэ хэутыгъэ зэкIэлъыкIохэр тэублэх.

Iэшъынэ Ларисэ IэпыIэгъу псынкIэм ифельдшер, бэшIагъэу тызэрэшIэ, инстаграм нэкIубгъоу иIэм зымафэ мыщ фэдэу къыритхагъэу слъэгъугъэм сыблэкIышъугъэп:

«На смене у меня был пациент, ровесник папы. Ему было плохо, он задыхался. Но он ни разу не признался мне в этом. Он был настроен лечиться дома. После диагностики мониторы и КТ требовали госпитализации, а сила его духа четко твердила – справится! Настоящий сын своего времени, 1941 года рождения. Отец, я верю в тебя, ты справишься, истинный адыг, несгибаемый, выздоравливай, родной!»

Мыщ фэдэ гущыIэхэр Iэшъынэ Ларисэ къызфитхыгъэ ковид-сымаджэм рыкIожьыгъэр зэзгъашIэмэ сшIоигъоу телефонкIэ сыфытеуагъ ыкIи зэдэгущыIэгъоу дэсшIыгъэр сыгу екIугъ. ТымышIэрэ щыIэныгъэм ылъэныкъо къысфызэIуихыгъэм фэдэу къысщыхъугъ. КъыIуатэрэм елъытыгъэу, гумэкIым сызэлъиубытэу, кIэухэу къыIощтыр къысфэмыгъэсыжьэу, зысыушъэфыгъэу седэIущтыгъэ. Ларисэ иинстаграм нэкIубгъо къыригъэхьэгъэ гущыIэхэр зыфэгъэхьыгъагъэр Очэпщые щыщ хъулъфыгъ. Илъэс 79-рэ ыныбжь. «Ковидым итхьабылхэр зэрэзэлъиубытыгъэм ишыхьатэу КТ-2-р томографым къыгъэлъэгъуагъэу щытыгъ. ЫгукIэ, ыпсэкIэ узым зэрэпэуцужьырэр татэм къыхэщыщтыгъ, — еIо Ларисэ, — ицыхьэ зытелъыжьэу, сымэджэщым заригъэщагъэп, унэм щеIазэх…»

Адыгэ Республикэм медицинэ IэпыIэгъу псынкIэм истанцие ыкIи медицинэ катастрофэхэмкIэ и Гупчэ Iэшъынэ Ларисэ зыщылажьэрэр илъэс 21-рэ хъугъэ. Теуцожь районым пхырыкIырэ федеральнэ гъогоу М4 – ДОН ия 38-рэ километрэ щызэхащэгъэ медицинэ IэзэпIакIэм ибригадэ ар хагъэхьэгъагъ. Гъогум къы­техъухьэрэ автомобиль зэутэкIхэм фыкъуагъэ ахэзыхырэ цIыфхэм псынкIэу IэпыIэгъу афэхъунхэу бригадэм — реаниматолог ыкIи IэпыIэгъу псынкIэм иавтомобиль — реанимацие ахэтэу гъэ­псыгъагъэ.

Iэшъынэ Л.: IофшIэныр тыублэгъэ къодыеу пандемиер къежьагъ, ковид-бригадэ тызэрашIыжьырэр къызытаIом, еджэнджэшыгъэу зы нэбгырэ къытхэмыкIэу IофшIэным зыпэIутыдзагъ!

Тэу З.: Ущынагъэба, Ларис, о пшъхьэ паи, унагъоу укъызхэхьажьырэм паи?

— Медицинэм сызхэтыр илъэс 27-рэ хъугъэ. Сыщыщынэу сегупшысагъэп. Узыр зыфэдэр, цIыфхэр зэрехъулIэхэрэр нахь псынкIэу итшIыкIымэ тызэрэпэшIуекIощтыр ары сызэгупшысагъэр.

Тэу З.: ДэкIыгъо тхьапша чэщ-зымафэм шъуиIэрэр?

— Апэ дэкIыгъо зытIущыкIэ едгъэжьэгъагъ, етIанэ 10 къэхъугъ, джы дэкIыгъо 20-м нэсы. ДэкIыгъохэм азыфагу зызэблэтхъунэу, псы тешъонэу игъо тефэ къодый. IэпыIэгъу псынкIэм и Яблоновскэ къутамэ иврач шъхьаIэр Роман Сокольниковыр ары. СиIофшIэгъухэр зэкIэ «разведкэм зыдапщэ хъущтмэ» афэдэх: врачхэу Константин Крысяк, Амин Аминулах Абдул Баки (Пакистан къикIыгъэу Iоф къыддешIэ), реаниматологхэу Виктор Слюсарев, Станислав Антоненко (зэпахырэ узхэмкIэ Краснодар госпитальхэм къарэкIых, ащэлажьэх), фельдшерхэу Мамый Амин, ЛIэхъусэжъ МулиIэт, Темрыкъо Саид, водителэу Андрей Самусь — уасэ зыфэсшIырэ, згъэлъэпIэрэ сиIофшIэгъух. Тызэхэтэу пандемием иапэрэ мафэхэм къащегъэ­жьагъэу Iоф тшIагъэ. Мэфэ реным тIу­лъырэ маскэхэм кIышъом уж къыфагъанэу хэпкIэх, нэгур агъэпщы. Зетэгъэ­жьакIэм тызэрэщытыгъэм елъытыгъэмэ, джы бригадэм хэтхэр зэкIэ лъэшэу къэп­шъыгъэх. Ковидыр зылIэужыгъор тшъхьэкIэ тыушэтыгъэ, тащыщхэр сымэ­джагъэх.

Тэу З.: О пшъхьэкIэ коронавирусыр къыбнэсыгъа?

— Ары. Зэрэунагъоу тигъэсымэджагъ. Антибиотикхэм аллергие зэрафысиIэм къыхэкIыкIэ ахэр икъоу къысхалъхьанхэ алъэкIыгъэп, пкъышъолым хэхьэгъэ тIэкIуми слъачIэ чIиути, «анафилактический шок» зыфаIорэр къыситыгъагъ. Краснодар ия 2-рэ къэлэ сымэджэщ реаниматологэу Iоф щызышIэрэ Хъущт Мурат, ар сшы, ащ сыкъыхищыжьыгъ. Унагъом щыщхэр — сикIали, сишъхьэгъу­си — къызэсымаджэхэм, джыри икъоу сымыхъужьыгъэу, ахэм запэIусыдзагъ. Гъэретынчъэу сыщытэу ахэм ковидым ищынагъо къазэрэшъхьарыхьагъэр зысэшIэм, сакъыхэхьажьи сяIэзэнэу сыуб­лагъ. Мы узыр зэрэщытыр — зызэлъебгъаштэ хъущтэп, упэуцужьын фае. ЗэкIэмкIи мэзитIурэ сиIыгъыгъ. Джыри скIуачIэ икъоу къыгъэзэжьыгъэп. Ау сыдэкIыжьыгъэу Iоф сэшIэ.

Iэшъынэ Ларисэ къыIуатэрэм, зэуапIэм Iутхэм фэдэу къыпщигъэхъоу, медицинэм иIофышIэхэм джыдэдэм апшъэ дэкIырэр зэрэIофшIэн къинышхор сынэ къыкIигъэ­уцуагъ.

Iэшъынэ Л.: ЗэкIэмэ анахь Iаеу кови­дым хэлъыр — гур Iэпигъэзэу, гумахэу, кIочIэджэ шъыпкъэу цIыфыр зэришIырэр ары. Пкъышъолым кIоцIэхьэшъ, мэфэ заулэкIэ зэрэзэлъиштэрэр, тхьабылхэм зэрякIурэр шъхьаджи зэфэшъхьафэу еукIочIы, ау, анахь Iаер — къяхъулIэн Iоу амышIэу, нахьышIу хъугъэхэ фэдэу сымаджэхэм къащыхъузэ, къызэкIэрэ­ожьышъ, зэрэриутыхэрэр ары. Медучилищэм къыщыздеджэгъэ кIалэу, врачэу КIэсэбэжъ Аслъан ковидым ыпсэ хи­хыгъ. Ащ икъэбар зызэхэтэхым, гур ыгъэучъы­Iэу, тызхэт нэфапIэм ищынагъо зэхытигъэшIагъэ! Узым пэшIуекIонхэр афэмы­лъэкIэу нэбгырэ пчъагъэмэ ядунай ахъожьыгъ.

Тэу З.: Лариса, шъыпкъэр пIощтмэ, угу кIодэу, узэрэамалынчъэр зэхапшIэу уахътэ къыхэкIыгъа?

— КъыхэкIыгъ ащ фэдэу зы уахътэ… КIэлэ ныбжьыкIэу, Тэхъутэмыкъое районым щыщэу тхьамэфитIурэ иунэ илъэу сымэджагъэм изытет дэй дэдэ хъугъэу, гъунэм нэсыгъэу къызытаджэхэм, унэм къитщи, ищыкIэгъэ апэрэ IэпыIэгъур едгъэгъотызэ зэпахырэ узхэмкIэ Мые­къопэ госпиталым нэдгъэси, ащ ыпсэ зэрэщыхэкIыгъэр зытэшIэжьым, къысIуиу­тыгъэу сыгъыщтыгъэ. Гъогууанэу хэкIырэм тылъыплъэзэ, ащ ищыIэныгъэ тыфэбанэзэ сымэджэщым къызэрэдгъэсыгъэр пкIэнчъэ хъугъэ… Узым зэлъи­штэгъахэу, охътэ бащэ тешIагъэу къы­чIэкIыгъ. Ащ фэдэм тыамалынчъ… Iэшъынэ Ларисэ къыIуатэрэм седэIузэ, гупшысэр сапэ итэу чъэщтыгъэ: сыдэущтэу мафэ къэс ковид сымаджэхэм ахэт медицинэм иIофышIэхэр къэнэжьыхэра? Унагъом сымаджэ къызхэкIыкIэ, ар мэхъужьыфэ пшIуабэ дашIэу, укъыпекIокIэу, шапхъэхэр унэм исмэ нахь гъэлъэшы­гъэу ябгъэгъэцакIэу, сымаджэр уцмэ ябгъа­шъоу, анализхэр зэритырэм улъыплъэу, врачыр телефонкIэ къытео къэс къыIощтым уежэу, угу цапэкIэ пIыгъэу, узыр зызэкIакIокIэ угушIожьэу, сымэджагъэр, бын-унагъор зыпкъ зэриуцожьыхэрэм фэдэп ныIа? Мафэ къэс коронавирусым цIыфхэр къыIэкIэпхыжьыным уфэбанэу, икуупIэ ухэтэу, сымэджэ хъылъэ хъугъэ­хэм ятхьамыкIагъо адэплъэгъуныр зыфэщэчыхэрэр сыдэущтэу къэнэжьыхэра? Сыд щэIагъа уиIэн фаер?! Сыд щылыча гур зыIыгъыр?! Тыдэ къикIыра кIуачIэр?! Ащ фэдизыр есымыIоу, Ларисэ къыIотагъэм сыгу зыкъыригъэпхъотагъэу, зэрэ­хъурэри сымышIэу, «уIукIыжьынэу уфаеба?» — сIуи сеупчIыгъ. Джэуапэу къы­ситыгъэм зыкъысигъэшIэжьыгъ: «Хьау.» Ларисэ рэхьатэу, ымакъэ шъып­къагъэ хэлъэу къыпедзэжьы: «IэпыIэгъу псынкIэм ущылажьэ зыхъукIэ цIыфхэм амышIэрэ, амылъэгъугъэ Iаджыми уарихьылIэщт. Медицинэ сэнэхьатыр джащ фэдэу щыт. Тэ ащ тесэжьыгъ, лIыгъэкIи зыфэтлъэгъужьырэп. НэмыкIэуи сыпсэушъущтэп. Къиными — ары сиIофшIэн. Тыфрикъущт мы узыми аIорэр дгъэцакIэмэ зэкIэми. Ащ щэч хэлъэп! Нэгуихъохэр зэкIэми агъэфедэн фае, бла­гъэу зэкIуалIэхэ хъущтэп, бэу зэхэт умышIэрэ цIыфхэм уахахьи, уякIуалIи хъущтэп, тызэрыс унэхэр ренэу дгъэкъэбзэнхэ, тIэхэр нахьыбэрэ ттхьакIынхэ фае. Ковидым узэреIэзэщтымкIэ Урысые Федерацием псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ я 9-рэ Iэзэгъу шапхъэхэр (рекомендациехэр — Т.З.) къытыгъэу щытых. Узыр зылIэужыгъор мафэ къэс нахь дэгъоу зэрагъашIэ, зэхафы. Сымаджэ хъугъэхэмкIэ зэкIэмэ анахь мэхьанэ зиIэр псынкIэу ар къызхэбгъэщыныр, къэзыушыхьатырэ анализ птыныр ыкIи ищыкIэгъэ Iэзэгъухэр ептэкъулIэнхэр ары. ЕтIани мэхьанэ зиIэу слъытэрэр иммунитетым икъэIэтын.

ЦIыфым ипкъышъол ищыкIэгъэ витаминхэр зыхэлъ пхъэшъхьэ-мышъхьэхэр, хэтэрыкIхэр зэкIэми бэу ашхын зэрэ­фаем, зэрыджаем фэдэ Iэзэгъоу къэкIыхэрэм ахэжъукIыгъэ псыхэм, морсхэм, щайхэм уяшъомэ къыпшъхьапэн зэрилъэкIыщтым нэужым тарыгущыIагъ. Эпидемиологие шапхъэхэр гъэцэкIэгъэнхэр зэкIэмэ анахь шъхьаIэу къызэрэнэжьырэм Ларисэ къы­кIигъэтхъыгъ. Узыр къыбнэсыгъахэу зыбгъэхъужьыным нахьи упэшIуекIон, къыбнэмысыным удэлэжьэн фае.

Тэу З.: Ларис, IофшIэн мыпсынкIэу бгъэцакIэрэм емылъытыгъэу, сыд гуIэтыпIэ пфэхъурэр, ащ фэдэ щыIахэу щытмэ?

— СиIофшIэн цIыфхэм зэрящыкIагъэр сэшIэ, мэхьанэшхо иI, сыгу рихьэу, сипшъэдэкIыжь зэхасшIэзэ сэлажьэ. СикIалэ мыгъэ гурыт еджапIэр къыухи, Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым медицинэмкIэ иинститут чIэхьагъ. Сипшъашъэу унагъо ихьагъэр ны хъугъэ, пхъорэлъф цIыкIу сиI мэзищ ыныбжьэу, нанэ сыхъугъ. Шъугу шъумыгъэкIод, Замир, гукIодыгъо щыIэп! Пстэуми типшъэрылъхэр дгъэцакIэмэ, къиныгъомэ тафырикъущт!

Тэу З.: Опсэу, Ларис, Тхьэм кIуачIэ къышъуитын! Пстэуми анахь лъапIэр — псауныгъэм икъэухъумэн, шъхьа­джи ичIыпIэ итэу, тыдэлэжьэн!

ГущыIэуж

Гъэзетым пае Iэшъынэ Ларисэ къысфигъэхьыгъэ сурэтхэм яIофшIэн илъэныкъо зэфэшъхьафхэр къэпIотэжьын имыщыкIагъэу къагъэлъагъощтыгъэ — маскэ­хэм агъэпщыгъэ анэгухэр, Iалъэхэм зэрагъэлъэгъэ Iэхъуамбэхэр, ау, ежь илъэIукIэ, иIофшIэгъухэр нэгушIохэу къы­зэрикIыгъэхэр, яIофшIэн зэрарэу къафихьырэр, къиныгъоу зыпхырыкIыхэрэр къызхэмыщыхэрэр ары къидгъэхьагъэхэр.

Тэу Замир.