Хэгъэгу зэошхор заухыгъэр, текIоныгъэр къы­зыдахыгъэр мыгъэ илъэс 75-рэ хъугъэ. Зэрэдунаеу гумэкIыгъошхо къыфэзыхьыгъэ зэпахырэ узым ыпкъ къикIыкIэ ащ игъэмэфэ— кIын Iоф къызэрыкIоу щымытыгъэми, игъэ­кIо­­тыгъэу хагъэунэфыкIыгъ, ТекIоныгъэм и парадэу рахъухьагъэри дэгъоу рекIокIыгъ. Ау ащ Iофыр щыухыгъэ хъугъэп, илъэсэу тызыхэтыр ТекIоныгъэм и Илъэсэу лъэкIуатэ.

Заом хэлэжьагъэхэм якIа­лэхэр непэ ныбжь зиIэ цIыфых, ау ягуапэу ятэхэм, яIа­хьылхэу заом щыфэхыгъэхэм, къэзыгъэзэжьыхи щыIакIэр икIэ­рыкIэу гъэпсыжьыгъэным хэлэ­жьагъэхэм ягугъу ашIы.

Ащ фэд нэIуасэ сызыфэхъугъэ Набэкъо Заурбэч. Ар шIэныгъэлэжь, Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым щырегъаджэх. Ащ ятэу Набэкъо Исмахьилэ (ичылэу Мамхыгъэ зэрэщашIэрэр Бабыхъу) изэо гъогу кIыхьагъэ. Иапэрэ мафэ Сталинград щыкIогъэ зэо мэшIошхом щыри­гъажьи, Севастополь, Кенигс­берг, Прибалтикэм анэсыгъ. ЕтIанэ япон заом хэлэжьагъ, медальхэр, орденхэр иIэхэу икъуаджэу Мамхыгъэ къыгъэзэжьыгъ.

Заор заухым Заурбэч илъэсиплIым ехъугъагъ ныIэп. Ау ятэ заом къызэрикIыжьыгъагъэр дэгъоу ыгу къэкIыжьы. «ИлъэсиплI-тфы зыныбжьым сыд къышIэжьын!» пIони плъэкIыщт, ау сабыимкIэ мэхьанэшхо зиIэ хъугъэ-шIагъэу ылъэгъугъэр къы­шIэжьыни ылъэкIыщтэу аIо. ЕтIани а хъугъэ-шIагъэм уна­гъом бэрэ щырыгущыIагъэхэ хъумэ, кIэлэцIыкIум ыгу реубытэ.

Заор аухи, къуаджэм къэзыгъэзэжьыгъэхэм Бабыхъу ахэтыгъэп.

— Заор зыуцужьыгъэм мэзэ пчъагъэ тешIагъэу тятэ къыгъэ­зэжьыгъагъ, — къеIуатэ Заурбэч. — Япон заом ыуж ар чылэм къызыкIожьыгъагъэр. Егъа­шIэми сщыгъупшэщтэп ся­нэжърэ сэрырэ губгъом коцы­шъхьэхэр къэтыугъоинэу тыкIуа­гъэу кIалэу къытлъагъэкIуагъэм «Нан, Бабыхъу къэкIожьыгъ!» ыIуи къызыреIом, сянэжъ ыIыгъыр зэкIэри къычIитэкъуи, сы­къыкIэмыхьэу, чъэзэ чылэм къызэрэкIожьыгъагъэр. А лъэ­хъаным сянэжъ илъэс 90-рэ фэдиз ыныбжьыгъ.

— Сыныбжь хэкIуатэ къэс тятэ заом епхыгъэ игукъэкIыжьхэр, изекIуакIэхэр нахьыбэрэ сынэгу къыкIэуцох. Шъыпкъэ, тэ, кIалэхэм, бэп зэхэтхыщтыгъэр, илэгъу лIыжъхэм ахэсэу къыIуатэхэрэр арых нахьыбэу къэтшIэжьырэр, — еIо Заурбэч. — Ащ фэдэу сынэгу къыкIэуцо апэу сятэ зэрэслъэгъугъагъэр. Губгъом сыкъичъыжьи, щагум сыкъызыдэхьажьым тигъунэ­гъу­хэу, тиIахьылхэу тадэжь къэ­кIуагъэхэм «Уятэ дэжь кIо, уятэ екIуалIэба!» зэраIощтыгъэр. ЕтIанэ ащыщ горэм сIапэ ыубыти сырищэлIагъ.

Заом хэмыкIуадэу нахь псын­кIэу къыхэкIыжьыным хэт фэмыягъ?! Ау тятэ ащ еплъыкIэ шъхьаф фыриIагъ. КъыIотэжьыщтыгъ заор зыщыкIорэ Европэм икъалэу советскэ дзэм ыштагъэм итучан горэм дзэкIолIхэр зычIахьэхэм сыхьатхэр щащэщтыгъэхэу къычIэкIыгъ. «Шъузыфаем фэдиз шъуштэ» къара­Iуагъэти, тяти заулэ къыштагъ. ЕтIанэ къауIи госпиталым зы­чIафэм, къеIэзэрэ врачым ды­шъэ сыхьат ритыгъ. Врачыр гуIэзэ анализхэр регъэтых, шIу къыфишIэу еIошъ, итхылъхэр егъэхьазырых. ЕтIанэ комис­совать ашIыным зэрэпылъыр къызыреIом, «ар хъухэщтэп, ащ сыфэяхэп, заор кIозэ, сыкIо­жьынышъ, чылэ шъузмэ сахэсэу сыщысына!» ыIуи къезIуагъэр кIигъэгъожьыгъагъ. Сятэ ащ фэдэу шъыпкъэныгъэр икIэ­сагъ, тэри ащ тыфигъэсэным пылъыгъ.

Ащ фэдэу тигъунэгъу кIалэм сшы радио цIыкIу къыритыгъэу тадэжь къыхьи дэпкъым къыпилъагъ. Тятэ кIалэмэ тIэкIурэ ядэIугъ, етIанэ «А нынэ, Iоф ошIа о?» ыIуи гъунэгъу кIалэм еупчIыгъ. «Хьау» ыIуагъэти, «мы радиор къэзыщэфыгъэ уянэ-­уятэмэ уямыупчIыжьэу къэп­хьын фэягъэп. Джы радиор пыхыри хьыжь, уянэ-уятэмэ къыпфадэмэ, етIанэ къептын» ыIуагъ.

Тятэ гъэсэпэтхыдэ кIыхьэ къытфеджэщтыгъэп, ау мытэ­рэзэу тызекIомэ къызэрэтфимыдэщтыр тшIэщтыгъ.

Тят­э апэрэ шоферэу чылэм дэсхэм ащыщыгъ. Машинэм хэшIыкI фыриIагъ, заом зыщэIэми механик IэпэIасэу щытыгъ. Ащ фэдэу зы хъугъэ-шIагъэ къыIотэжьыщтыгъ. Мафэ горэм генералым имашинэу «Шев­роле» зыфиIорэр къутагъэу, ышIыжьынышъ зэуапIэм Iухьан фаеу къыраIуагъ. Ащ фэдэ пшъэрылъыр гъэцэкIэгъоягъ, ау умыгъэцэкIэнри щынэгъуагъ. АпэрэмкIэ, «Сыдэущтэу сшIы­жьын запчасть симыIэу?» зеIом, «укъэмыгумэкI, ищыкIагъэр къаIори къыпIэкIэдгъэ­хьащт» къыраIуагъ. Моторыр къырахыгъ, ищыкIэгъэщт пкъыгъохэр нэмыкI машинэхэм къа­хахыхэзэ, генералым имашинэ ашIыжьыгъ. Генералыр тятэ лъэшэу къыщытхъугъ, къызэ­рэ­фэразэр къыриIуагъ. ТхьамэфитIу къыратынышъ, чылэм къэ­кIон фитэу унашъо къытыгъ. Ау чылэм къызэрэмыкIощтыр тятэ икомандир риIуагъ…

Зэо ужым чылэм къызэкIо­жьыми машинэ къутагъэм емыплъэу «мыр къыпыхри, мыщ пылъхь» ыIомэ, шоферым ри­Iозэ, ригъэшIыжьыщтыгъэу къа­Iотэжьыщтыгъ.

Бабыхъу заом зэрэкIогъа­гъэми ямышIыкIагъэ горэ хэ­лъыгъ. Заор къызежьэм зы­ныбжь икъугъэ кIалэхэр зырыз-тIурытIоу дащыщтыгъэх. Ахэр нахьыбэрэм Бабыхъу мэ­шIоку вокзалым нигъэсы­щтыгъэх. Ау ежь чэзыур къызэрэнэмысрэм ыгъэгумэкIэу ежэщтыгъ. Ащ фэдэу мафэ горэм «кIалэхэр вокзалым нэз­гъэсынхэшъ, сыкъэкIожьыщт» ыIуи дэкIи, мэфэ заулэм къэ­кIожьыгъэп. ЕтIанэ тхьамафэ тешIагъэу письмэ къытхыгъ. «Заом сызэрэкIорэр шъушIа­гъэмэ, нахь шъугумэкIыщтгъагъэ» зыфэпIоным фэдэу, унагъор зыгъэрэхьатырэ тхыгъэ къаIукIагъ. Ащ тетэу ежь-ежьырэу ялъэIуи Бабыхъу заом за­ригъэщэгъагъ. Бабыхъу фэгъэхьыгъэ ащ фэ­дэ хъугъэ-шIагъэхэм сядэIу зэхъум, згъэшIэгъон горэхэр къыхэкIыгъэх. ЯлъэIуи заом зызэраригъэщагъэми, генералым имашинэ ышIыжьи, къы­затIупщым къызэрэмыкIуагъэми, комиссовать зызэраримыгъэшIыгъэми, нэмыкI изекIуа­кIэхэми Бабыхъу ишэн, идунэететыкIагъэр къызгурагъэIуагъ.

— Тятэ техникэм хэшIыкIы­шхо зэрэфыриIэр къэзыушы­хьа­тырэ къэбархэр чылэм къы-­ща­Iуатэщтыгъэх, — къеIуатэ Заур­бэч. — Ащ фэдэу Хьакъунэ Хьамедэ машинэ хьылъэм исэу кIалэхэм къахахьи, иавтомобиль зэрэмыхъурэр къафи­Iуатэу зэхихыгъ. Машинэр зызэхагъанэм, тятэ емыплъэу, емыкIуалIэу илажьэр къышIагъ. «А сикIал, мыр мыщ къыпыхыри мыщ пыгъан» риIуагъ машинэм еплъырэм. ЗэриIуагъэу зашIым, ар къэхъужьыгъ. Сэ сшэу кIалэхэм ахэтым «о, СултIан, мы уятэ гений» къыраIогъагъ.

Тятэ гъучIыIунэм лъэшэу гу­рыIощтыгъ. Ащ ышIыгъэу сэман унэу тиIагъэр Iутхыжьынэу тызыфежьэм, тэ икIалэхэми, къыIухьагъэхэми дгъэшIагъо­щтыгъ унэм ипытагъэ. ГъучIы­Iунэу тятэ хиIугъэхэр къыхэпхыжьын плъэкIынхэу щыты­гъэхэп.

Набэкъо Исмахьилэ заом къызыхэкIыжьым МТС-м шоферэу Iоф щишIагъ, етIанэ райпотребсоюзым щылэжьагъ, цIыфхэм ящыкIэгъэ товархэр Мыекъуапэ, Ермэлхьаблэ, Шы­тхьалэ къарищыщтыгъэх.

Илъэс 77-м итэу Бабыхъу идунай ыхъожьыгъ. Ишъхьэгъу­сэу Мерэмрэ ежьыррэ зэдагъо­тыгъэ сабыйхэм непэ шъхьадж зыфэгъэзагъэр хьалэлэу агъэцакIэ, унагъохэр яIэх. Заурбэчи, СултIани, Аслъани, Руслъани, ашыпхъоу Сими янэ-ятэхэр шIу­кIэ агу къэкIыжьхэу, афэразэхэу мэпсэух.

Сихъу Гощнагъу.