ЦIыфыбэхэм ящыIэ­ныгъэ зыхьырэ уз­хэм ащыщэу къэра­­лыгъохэр непэ зыгъэгумэкIыхэрэм ащыщ инсультыр.

Ар къызэузыхэрэм япчъагъэ зэрэдунаеу щыхэхъо ыкIи ныбжьыкIэхэм нахь къяутэкIэу ыублагъ. Тыдрэ хэгъэгуи ащ зэрафэлъэкIэу щыпэуцужьых. Хабзэ зэрэхъугъэу, чъэпыогъу мэзэ псаум Адыгэ Республикэм къэбарлъыгъэIэс ыкIи цIыф­хэр къызыхагъэлажьэхэрэ Iоф­тхьабзэхэр щызэхащэх. Ахэм якIэщакIор медицинэ профи­лактикэмкIэ Адыгэ республикэ гупчэр ары. Мыщ къыхагъэла­жьэх неврологхэр, кардиологхэр, медицинэ академием исту­дентхэр.

Гупчэм иврач шъхьаIэу Мэт Заремэ къызэриIуагъэмкIэ, чъэ­пыогъу мазэм Iофтхьабзэу ти­шъолъыр щыкIохэрэр зыфэIорышIэхэрэр псауныгъэм зэрар езыхырэ шIыкIэхэр щыгъэ­зыегъэнхэм фытегъэпсыхьэгъэ къэбарыр цIыфхэм алъыгъэIэсыгъэныр, ялъыдэкIуае ыкIи лъым хэлъ холестериным игъом лъыплъэнхэр, инсультым хэшIыкI фыряIэныр.

— Коронавирусым зызэриушъомбгъурэм къыхэкIыкIэ цIыфыбэ зыхэлэжьэрэ Iоф­тхьабзэу зэхэтщагъэхэм гъунапкъэу къагъэуцугъэхэр къащыдыхэтлъытагъэх, — къыIуагъ врач шъхьаIэм. — Амал зэриIэкIэ жьы къабзэм хэтхэу Iоф адэтшIагъ, азыфагу илъ зэпэчыжьагъэм тылъыплъагъ, санитарнэ шапхъэхэр ядгъэгъэ­цэкIагъэх.

Мы мафэхэм гъэсэныгъэм иучреждениехэм ащеджэхэрэм апае псауныгъэм исыхьатхэр афызэхащагъэх. ПстэумкIи еджэпIэ 20 къызэлъырагъэубытынэу агъэнэфагъ. Поселкэу Подгорнэм, станицэу Кужорскэм адэт еджапIэхэми алъыIэ­сыгъэх. Iофтхьабзэхэу «Дети на защите взрослых!», «Сердце для жизни», «Къэуцу, инсультыр!» зыфиIохэрэр чIыпIэ зэ­фэшъхьафэхэм ащырагъэкIо­кIыгъэх. Мы уахътэм ехъулIэу кIэлэеджэкIо 500 Iофтхьабзэхэм къахагъэлэжьагъ.

Зипсауныгъэ изытет языгъэу­плъэкIунэу игъо имыфагъэхэр псауныгъэм и Гупчэ мы мазэр екIыфэ кIонхэу джыри амал яI.

Инсультым епхыгъэ къэбар­хэр нахь куоу цIыфхэм алъа­гъэIэсынхэм фэшI тхыгъэ зэфэшъхьафхэр гъэзетхэм, социальнэ нэкIубгъохэм гупчэм къаригъэхьагъэх.

Къэбарыр кIэкIэу…

Псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ Дунэе организацием (ВОЗ) игукъэкIыкIэ мы мафэр илъэс къэс къэралыгъуабэмэ ащыхагъэунэфыкIы. ЦIыфхэм ялIэныгъэ ыкIи ясэкъатныгъэ къызыхэкIыхэрэм яушъхьагъу шъхьаIэхэм, социальнэ-экономикэ чIэнагъэ къэралыгъуабэмэ языгъэшIыхэрэм инсультыр ащыщ. Илъэсым къыкIоцI зэрэдунаеу пштэмэ, нэбгырэ миллиони 6 фэдизмэ ар къяутэкIы, я 4-рэ нэбгырэ пэпчъ елIыкIы.

ВОЗ-м пэшIорыгъэшъэу къызэригъэнафэрэмкIэ, мы пчъагъэхэм нахь ахахъозэ лъыкIо­тэщт. Специалистхэм къызэрэхагъэщырэмкIэ, 2021-рэ илъэсым ехъулIэу инсультыр къызаохэрэм япчъагъэ миллиони 8-м нэсыщт. ГухэкIыр зыныбжь хэ­кIотагъэхэм, илъэс 25 — 30 зыныбжьхэми нахьыбэу къызэ­ряутэкIырэм имызакъоу, джы кIэлэцIыкIухэми къахагъэщы хъугъэ.

Шъолъыр проектэу «Гу-лъынт­фэ узхэм апэуцужьыгъэныр» зыфиIоу лъэпкъ проектэу «Псау­ныгъэм» къыдыхэлъытагъэр Адыгеим щыпхыращы. Лъы къекIокI системэм иузхэм апкъ къикIыкIэ зидунай зыхъожьы­хэрэм япчъагъэ нахь макIэ шIы­гъэным, гу-лъынтфэ уз зи­Iэхэм игъом хэушъхьафыкIы- гъэ медицинэ IэпыIэгъу ягъэ­гъотыгъэным ар фэIорышIэ.

Мы проектым зэрэщыгугъы­хэрэр 2024-рэ илъэсым ехъулIэу нэбгырэ мини 100-м телъытагъэу лъы къекIокI системэм епхыгъэ узхэм ары­лIыкIыхэрэм япчъагъэ 484,4-м нагъэсыныр, гуузым ыпкъ къи­кIэу сымэджэщым зидунай щы­зыхъожьыхэрэр проценти 6,9-м ыкIи шъхьэкуцI лъыкъе­кIокI зэ­щыкъуагъэр процент 14-м анэсэу нахь макIэ ашIынхэр ары.

Медицинэ профилактикэмкIэ Адыгэ республикэ гупчэм къызэритыгъэмкIэ, 2020-рэ илъэ­сым имэзи 9 пштэмэ, шъхьэ­куцI лъыкъекIокI зэщы­къуагъэр нэбгырэ 1058-мэ къа­хагъэщыгъ, ащ щыщэу нэбгырэ 218-м аныбжьыкIэ Iоф ашIэнэу атефэ. Нэбгырэ 1031-мэ IэпыIэгъу псынкIэр арагъэгъотыгъ, зэкIэри сымэджэщхэм ачIагъэгъолъхьагъэх. Сыма­джэу хъужьыхи къычIа­тхы­кIы­жьы­гъэхэр — нэбгырэ 825-рэ,

230-мэ ядунай ахъожьыгъ. Ише­мическэ инсульт иIэу сы­мэджэщым къащагъэхэр нэ­бгырэ 860-рэ.

Инсультым пэуцужьыгъэным и Дунэе мафэ къыдыхэлъытэгъэ Iофтхьабзэхэр Адыгеим щы­зэхэщэгъэнхэм мэхьанэшхо зэриIэр мы пчъагъэхэм нафэ къытфашIы. Мы пчъагъэхэм цIыфым ищыIэныгъэ пытэу япхыгъ. Медицинэ статистикэм къызэритырэмкIэ, инсультыр къызэузыгъэхэм япроценти 8-р ары ныIэп щыIэныгъэм фытегъэпсыхьагъэу къанэрэр, процент 20-р — ежь язакъоу зе­кIошъухэрэп, процент 30-р — пIэм хэлъхэу къапэблагъэхэм аIыгъых.

Сыд щыща инсультыр?

Латин гущыIэу insulto зыфиIорэм къытекIыгъ, «сэпкIэ», «шъхьэкуцI утын» имэхьан. Инсультыр къызэрытшIэрэр шъхьэ куцIым екIурэ лъынтфэхэм яIофшIэн ошIэ-дэмышIэу къызэтеуцошъ, мэфэ пчъагъэм уеIыгъы е цIыфым идунай ехъожьы. Мы узыр тIоу зэтефыгъ. Зыр — ишемическэ инсультыр (шъхьэкуцI инфаркт), процент 80-мэ къяо, ау мэхъужьых. Геморрагическэ инсульт (шъхьэкуцIым лъып­цIагъэ еуцо) хъурэр проценти 10-р ары, ау псаоу ащ къелыжьырэр мэкIэдэд, сэкъатэу къэнэх.

ЫпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ проектэу Адыгеим щыпхыра­щырэм джыри игъусэх нэмыкI программэхэу псауныгъэм зэрар езыхыщт шIыкIэхэр щы­гъэзыегъэнхэм фэIорышIэхэрэр. Инсультыр къызыхэкIырэ ушъхьа­гъу шъхьаIэхэр ащ къыщыреIотыкIых: лъыдэкIуаер, шъон пытэхэр, тутынешъоныр, холестериныр, шъоущыгъу узыр.

Инсультым иапэрэ нэшанэхэр:

— Нэгум, Iэхэм, лъакъохэм ялыпцэхэр (анахьэу зы бгъум) пэлIыкIых.

— Бзэр, акъылыр зэщэ-къох.

— Нэ лъэныкъом е нитIум алъэгъурэм къыщэкIэ.

— ЗекIуакIэр, зыпкъитыныгъэр зэщэкъо, шъхьэуназэр къыхэхьэ.

— Ушъхьагъу зимыIэ шъхьэ­уз лъэшыр къежьэ.

Джа зигугъу къэтшIыгъэ ушъхьа­гъухэм ащыщхэр зэ­шъулъэгъулIэжьыгъэхэмэ, зэ­пыужьыгъэх нахь мышIэми, «IэпыIэгъу псынкIэм» шъукъе­джэн фае. Сыхьати 4 — 5-м къыкIоцI медицинэ IэпыIэгъоу жъугъотыщтым мэхьанэшхо иI шъулъэ шъукъытеуцожьынымкIэ.

Iэшъынэ Сусан.