Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ музей загъэ­псыгъэр илъэс 95-рэ хъугъэ. Ащ фэгъэхьыгъэ къэгъэлъэгъон Мыекъуапэ къыщызэIуахыгъ.Республикэм исурэт къэгъэлъэгъуапIэу тикъалэ дэтым щы­кIогъэ зэхахьэм хабзэм икъулыкъушIэхэр, культурэм щылажьэхэрэр, музей IофшIэныр зышIогъэшIэгъонхэр хэлэжьа­гъэх.

Лъэпкъ музеим ипащэу Джыгунэ Фатимэ пэублэ гущыIэкIэ зэIукIэгъур къызэIуихыгъ. Музеим къыкIугъэ гъогур тари­хъым епхыгъэу зэрэщытыр къыхигъэ­щыгъ.

Адыгеим и Парламент и Ко­митет ипащэу Евгений Саловыр Къэралыгъо Советым — Хасэм ыцIэкIэ Лъэпкъ музеим иIофы­шIэхэм къафэгушIуагъ, щытхъу тхылъхэр къаритыжьыгъэх.

Республикэм культурэмкIэ иминистрэу Аулъэ Юрэ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу Къум­пIыл Мурат ишIуфэс тхылъэу Лъэпкъ музеим къыфигъэхьыгъэм къеджагъ. Лъэпкъ музеир щыIэныгъэм иIотакIоу, тарихъым иугъоякIоу зэрэщытыр, мэхьэнэ ин зиIэ Iофхэр зэригъэцакIэ­хэрэр зэхахьэм къыщиIуагъ. Щытхъу ыкIи рэзэныгъэ тхылъхэр Ю. Аулъэм Лъэпкъ музеим иIофышIэхэм аритыжьыгъэх.

Дунэе Адыгэ Хасэм хэтэу МэщфэшIу Нэдждэт Лъэпкъ музеим фэгъэхьыгъэ гущыIэ фабэхэр къыIуагъэх.

— Адыгэхэр итэкъухьагъэхэу хэгъэгу пчъагъэхэм ащэпсэух, — къыIуагъ ащ. — Лъэпкъым итарихъ ехьылIагъэу тхакIохэм, сурэтышIхэм, нэмыкIхэм къэбар гъэшIэгъонхэр къытлъагъэIэсыжьыгъэх. Музеим къыугъоижьыгъэ пкъыгъохэм, тхыгъэхэм тагъэгъуазэ.

Къэгъэлъэгъон гупшысэхэр

Республикэ Лъэпкъ музеим ипащэ игуадзэу Шэуджэн Налмэс къэгъэлъэгъоным гъэпсыкIэу фашIыгъэр зэхахьэм къыщиIотагъ.

— 1925-рэ илъэсым, чъэпыогъум и 1-м Адыгеим итарихъ-краеведческэ музей Краснодар къыщызэIуахыгъ, — хигъэунэфыкIыгъ Шэуджэн Нал­мэс. — Апэрэ пащэу иIагъэр Наурзэ Ибрахьим. 1935-рэ илъэсым нэс изакъоу музеим Iоф щишIагъ. Тарихъым, лъэпкъ шэн-хабзэхэм афэгъэхьыгъэу пкъыгъо 962-рэ зы илъэсым къыкIоцI къыугъоигъ. 1938-рэ илъэсым Адыгеим итарихъ-краеведческэ музей Мыекъуапэ къэкощыжьыгъ.

Тыкъэзыуцухьэрэ дунаим икраеведческэ музееу Мыекъо­пэ районым къыщызэIуахыгъэм­рэ Адыгеим итарихъ музейрэ зэхагъэхьажьхи, IофшIэныр лъагъэкIотагъ. Мыекъуапэ иура­мэу Пушкиным ыцIэ зыхьырэм тет унэу N 172-м музеир чIэтыгъ.

Мыекъопэ районым имузей Темыр КавказымкIэ апэу къызэIуахыгъагъэхэм ащыщыгъ. 1909-рэ илъэсым П. К. Перепелицинымрэ Х. Г. Шапошниковымрэ ащ кIэщакIо фэхъу­гъагъэх.

Дахэу зэгъэфэгъэ къэгъэлъэ­гъоныр сурэтхэмкIэ гъэкIэрэкIагъэ. ЛIэужхэм язэпхыныгъэхэм уяплъызэ, гупшысэу пшIырэр щыIэныгъэм еопхы.

ЗэхъокIыны­гъэхэр

Адыгэ хэку музеир 1950-рэ илъэсым Мыекъуапэ иура­мэу Первомайскэм тет унэу N 214-м къэкIожьыгъ. Тыкъэ­зыуцу­хьэрэ дунаим тарихъым ехьылIэгъэ отделхэр къыщызэ­Iуахыгъэх. Музеим ипащэу щытыгъэ М. З. Азэматэм ишIуа­гъэ­кIэ къэгъэлъэгъонхэр агъэ­кIэжьыгъэх.

1990-рэ илъэсхэм музеир джырэ уахътэ зычIэт унэм игъэ­псын аухыгъ. Адыгэ Респуб­ликэм и Правительствэ иунашъокIэ 1993-рэ илъэсым чъэпыогъум и 23-м Адыгэ краеведческэ музеим «Адыгэ Рес­публикэм и Лъэпкъ музейкIэ» еджагъэх. 1994-рэ илъэсым, Адыгэ Республикэм и Мафэ тефэу, чъэпыогъум и 5-м Лъэпкъ музеир Мыекъуапэ къы­щызэIуахыгъ.

Зэхэщэн Iофыгъохэр агъэца­кIэхэзэ, Лъэпкъ музеим зиу­шъом­бгъугъ, къэгъэлъэгъон зэ­фэшъхьафхэр къыщызэIуахы­гъэх.

Сурэтхэм къаIуатэ

Музеим щызэхащэрэ зэIукIэгъухэм, къэгъэлъэгъонхэм афэгъэхьыгъэ сурэтхэр гум къегущыIыкIых. Надежда Бурмистровам, Сихьаджэкъо Иринэ, Пщыпый Фатимэ, Цэй Сусанэ, Болэт Зотовым зэхащэгъэ зэIукIэгъухэр сурэтхэмкIэ нахь нафэ мэхъух.

ЗэлъашIэрэ археологэу Тэу Аслъан къыгъотыгъэ пкъыгъохэу илъэс мини 4-м нахьыбэ зыныбжьхэр гъэшIэгъоных. Улапэ, Теуцожь районым яIуашъхьэхэм къащычIихыгъэхэр дышъэм, тыжьыным, гъуаплъэм, гъучIым, штаукIым ахэшIыкIыгъэх.

Лъэпкъ искусствэм ехьылIэгъэ къэгъэлъэгъонхэм адыгэ шъуашэм, тхыпхъэхэм ядэхагъэ къаIуатэ. ШыкIэпщынэм, лъэпкъ музыкальнэ Iэмэ-псымэхэм якъэбар къэзыIотэрэ ГъукIэ Замудин исурэт уеплъызэ, тарихъым инэкIубгъохэм нахь куоу зафэогъазэ.

IэпэIасэхэм яIофшIагъэ узыIэпещэ. Музеим ифонд цIыфхэр нахьышIоу щыгъэгъозэгъэнхэмкIэ Интернетым иамалхэр музеим егъэфедэх. Ащ имэхьанэ хэпшIыкIэу зыкъиIэтыгъ. Музеир дунаим нахьышIоу щызэ­лъашIэ.

Уахътэм дештэ

Урысые Федерацием и Къэралыгъо программэу «Искусствэр» зыфиIорэр 2020 — 2022-рэ илъэсхэм ателъытагъ. Культурэмрэ зекIо Iофхэмрэ хэхъо­ныгъэ ашIынымкIэ Iофтхьэбзэ хэхыгъэхэр республикэм щагъэу­нэфыгъэх. Пкъыгъохэм ягъэтIылъыпIэхэр музеим щагъэпсыщтых, псэолъэшI Iофыгъохэр зэрахьащтых.

Мыжъо лIэшIэгъум къыщыублагъэу лъэхъанэу тызыхэтым афэгъэхьыгъэ тарихъ пкъыгъо­хэр музеим чIэлъых. Лъэпкъым итарихъ угъоижьыгъэныр Iофыгъо шъхьаIэхэм ащыщ. Зэхахьэм къызэрэщаIуагъэу, Кавказ заом илъэхъан егъэзыгъэкIэ ятарихъ чIыгу къэзыбгынагъэхэ тилъэпкъэгъухэм пкъыгъуабэ зыдырахыжьыгъагъ. Илъэси 100-м ехъу тешIэжьыгъэу тикIэнхэр музеим къызэрэратыжьырэм тегъэгушIо. Тыркуем тхыгъэ тарихъ къэбархэр, пкъыгъохэр къыщызыугъоижьыхэрэм Iофыгъошхо агъэцакIэу тэлъытэ.

Мыекъуапэ къыщызэIуахыгъэ къэгъэлъэгъонэу музеир илъэс 95-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьы­гъэр культурэм, искусствэм, Хэгъэгу зэошхом, гъэсэныгъэм, спортым, нэмыкIхэм яхьылIагъ. Лъэпкъхэр зэфэзыщэрэ къэгъэ­лъэгъоныр зэзыгъэлъэгъу зышIоигъохэр зэхэщакIохэм рагъэблагъэх. ЗэлъашIэрэ сурэтышIэу, архитекторэу, сурэт къэгъэлъэ­гъуапIэм ипащэу Бырсыр Абдулахь къызэрэтиIуагъэу, къэгъэлъэгъоныр фильмэ шъхьаф ашIыми, уемызэщэу уеплъыщт.

ЕмтIылъ Нурбый.