Сыда джырэ нэс нэIуасэ сыкъызкIыпфэмыхъугъэр? ЧыжьэкIэ сыкъаплъэмэ, уичапэ слъэгъумэ, ар икъугъэу, услъэгъугъахэу къысшIошIыщтыгъэ. Ау джы къызгурыIуагъ илъэс 45-рэу къэзгъэшIагъэм уигугъу бэрэ зэхэсхыгъэми, уикъэбархэр зэкIэ къысфаIотагъэми, зыкIи узэрэсымылъэгъугъэр, уикIочIагъи зэрэзэхэсымышIагъэр. Сыдэу уин, улъэш, удах!

Джащ фэдэ гупшысэхэр сигъэшIыгъэх Адыгэ хэкум ит къушъхьэу Ошъутенэ. Метрэ 2804-рэ зилъэгэгъэ къушъхьэм ышыгу утетэу, Кавказ къушъхьэтхыр алрэгъум фэдэу уапашъхьэ иубгъуагъэу плъэгъуныр зымыуасэ щыIэп. 2020-рэ гъэм цIыфыбэмэ ар агурыIуагъ. Ошъутенэ лъагъор шэмбэт-тхьаумафэ къэс мыгъэ аубагъ, джы­ри мары дышъэ бжыхьэ къытэкIугъ, мэфэ фабэхэр къушъ­хьэдэкIуаехэм къызфагъэ­федэ, арышъ, тиреспубликэ щыщхэу зекIоныр зыукIэсыгъэ­хэр пшIырыпшIыжьхэп, ахэр джы шъэ пчъагъэх.

УзгъэнэцIэрэ сурэтхэр

Ошъутенэ дэкIуаехэрэм уцу зэрямыIэр гъэзети, телевидении, дунэе хъытыуми мэкъэ­гъэIу ашIы зэпытыгъ. ЗэIофшIэгъухэр, зэныбджэгъухэр, зэIахьылхэр куп-купэу зэрэугъоихэшъ, зыгъэ­псэфыгъо мафэр къушьхьэ дэкIоеным фагъэхьы. Нэр пIэпызыхырэ чIыопс дахэр къагъэ­лъагъоу, ежьхэри алъэгъурэм зэрэщыгушIукIыхэрэр, къакIугъэ лъагъом зэрэрыгушхохэрэр ахэплъэгъукIэу сурэтхэр яинстаграм нэкIубгъохэм зэуж итэу къарагъэхьагъ. А зэпстэум уехъуапсэба, ори зекIо гъогум утехьанэу урагъэнэцIыба! ЕтIани а зэпстэум уипкъышъол епсыхьэ, ащ фэдиз гъогууанэ зыфэукIочIырэр спортым пыщагъэ хъунба. Сыдэу щытми Ошъу­тенэ шыгум тетхэу а сурэтхэр къизгъэхьэгъэ пстэур сэркIэ щысэ хъугъэ. Зэ Адыгэ Репуб­ликэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат иунагъо игъусэу, физкультурэм пылъхэм ямафэ тефэу, дэкIоягъ, зэ Адыгэ Къэ­ралыгъо Университетым икIэлэегъаджэхэр, зэ культурэм иIофышIэхэр, зэ ныбжьыкIэ пэрыт куп зэрэугъоихи, Урысыем ыкIи Адыгеим ябыракъхэр щагъэбыбэтагъэх. ЕтIанэ дэкIуа­ехэрэм аныбжь зэфэшъхьаф. ИлъэсипшIи, илъэс 60 хъугъи ахэт. «Ахэм афэукIочIырэр тэри тфэукIочIынба» тIуи, адыгэ телевидением иIофышIэхэмкIэ тыдэкIоенэу итхъухьагъ. Купыр нахь инынэу щытыгъ, ау, ушъхьагъу зэфэшъхьафхэм апкъ къикIэу, мызыгъэгум зэкIэ фэягъэхэр зекIом хэлэжьэшъугъэхэп. КъэкIощт уахътэм нэс ягухэлъ ахьыгъ.

ЗекIон хабзэхэр

Ошъутенэ екIурэ лъэсрыкIо гъогур зыщаублэ хабзэр Гъо­зэрыплъэбгъумкIэ щыIэ Яворовэ гъэхъунэр ары. Пчэдыжьым, сыхьатыр 8-м ехъулIэу, сиIоф­шIэгъухэу Унэрэкъо Гулэз, Щыщэ Люсинэ ыкIи ащ икIалэу Щыщэ Артур сигъусэхэу чIыпIэм тынэсыгъ. Ошъутенэ лъагъом тытрищэным фэхьазырэу къушъ­хьэдэкIоенымкIэ Iазэу, зекIохэм ядунай щыцIэрыIо Хьаткъо Алый ащ къыщытажэщтыгъэ. ТизекIо зещэу ар щытыгъ. Ащ елъытыгъэуи тынаIэ зытетын фаемкIэ ишIуфэс гущыIэ къыублагъ. Къыхигъэщыгъэхэм ащыщых: гъогур зэрэмыпсынкIэр, ащ урыкIоным пае усакъын зэрэфаер, плъакъо къушъхьэдэкIоеным емысагъэмэ, лъапэр, лъэ­дакъэр зэрэбгъэуцущт шIыкIэр, зэуж итхэм ялъэсрыкIо лъагъо утекIы зэрэмыхъущтыр, аужыпкъэрэм тапэ илъ гъогур зыфэдизыр — укIомэ ыкIи укъэ­кIожьымэ километрэ 17 мэхъу. КъызэриIуагъэмкIэ, дэкIоенри къехыжьынри псынкIэхэп. ЗекIохэм фыкъоныгъэу къушъхьэм щыхахырэр къехыжьыхэзэ къащэшIы. Лъапэр едзыхыгъэу зэрэкIохэрэм лъакъор егъэдыи. Арышъ, укъехыжьы зыхъукIэ, унаIэ зэ щыукъо хъущтэп.

Гъэзетеджэхэм ащыщхэм дэкIоенхэр къахэкIынкIи мэхъу, арышъ, ылъэгу пIыркIу-сыркIоу цокъэ гупсэф зэрэпщыгъын фаер, зызэблэпхъунэу Iэшъхьэ­кIэко чIэгъ-чIэлъ джанэ зыдэпIыгъынэу зэрэщытыр, IэпыIэгъу бэщхэр, скандинавскэ кIоным тегъэпсыхьагъэхэм афэдэхэр, пIыгъынхэ зэрэфаер сэри къы­хэзгъэщын. КIыбрылъ Iалъмэкъыр нахь псынкIэ къэс на­хьышIу, ау умымэлэкIэнэу зы гъогу гъомылэ цIыкIу ыкIи псы литрэрэ ныкъорэ пIыгъынхэ фай. Псыр бэшэрэбым щибгъэ­хъошъунэу гъогум урыкIуафэ псыхъо чъэрэу тIу нахь уапэ къифэщтэп.

УблэпIэ мэз лъагъор

Апэрэ километрэр бгышъхьэм тет мэзым пхырэкIы. ДэкIоеныр апэрэ лъэбэкъухэм адэоублэ. Километрэ ныкъор пкIугъэу къэрэгъулэхэм яуцупIэ унэсыщт. Ащ пцIэрэ плъэкъуацIэрэ щатхы ыкIи сомэ 300 гъогупкIэу нэбгырэ пэпчъ еты. Кавказ къушъхьэтхым ичIыналъэ къагъэгъунэ, ахъщэр ухъумэн Iофхэм апай. Мэзым тызпхырэкIым, дунаир нахь къэнэфыгъ, къушъхьэ Iэты­гъэхэм азыфагу илъ тIуакIэу тызтехьагъэр шъуамбгъоу щы­тыгъ, ау зэхэкIыхьэгъэ гъэхъунэ­шхуагъ. ЦIыфым иинагъэ фэдизэу уц кIырхэм таблэкIызэ, дэкIоен лъагъор лъыдгъэкIотагъ. ТызэрыкIорэ гъогур пхырыубыкIыгъ, къэкIырэ пстэури зэбгырыкIотыкIыгъэу, зекIо лъагъор хэгъэтхъыкIыгъэм фэдэу, умыгъощэнэу гъэпсыгъэ. Ау лъэ­бэкъу пэпчъ зытепIэтыкIызэ, лъэоим зэрэдэкIуаехэрэм фэдэу, удэкIуае. Жьыр пфимыкъоу къыхэкIы, ау зы такъикъ-тIукIэ зызэрэбгъэпсэфэу, къарыур къэкIожьы ыкIи бгъуитIумкIи плъэгъурэ чIыопсым идэхагъэ кIуачIэ къыуитызэ улъэкIуатэ. Къыхэзгъэщын, шыу лъэужхэр уапэ къефэх. Мы гъогу лъагъом е лъэсэу урыкIон плъэкIыщт, е шым утесэу. НэмыкI кIуапIэ иIэп. Апэрэ километрищыр къэт­кIугъэу апэрэ уцупIэ-гъэпсэфыпIэу «Инструкторская щель» зыфаIорэм тыкъэсыгъ. Шъоф нэкI шъуамбгъом пхъэм хэшIыкIыгъэ унэ цIыкIухэр итых, зекIо бгъагъэхэр тыдэкIи щытых. Чэщрэ къыщыуцухэрэм мы чIыпIэр якIуапI. Ошъутенэ гъогур мэфитIукIэ зэпызычыхэрэри щыIэх. Сыхьатныкъо нахь тизекIо пащэу Хьаткъо Алый къытитыгъэп. Гъогум ызыщан ныIэп ащыгъум къэткIугъагъэр. Арышъ, гъэпсэфыгъохэр кIэкIынхэ фае, мэфэ нэфызэ укъе­хыжьыным пае.

Алрэгъу зыубгъугъэ Альпикэр

Тыдэ щыIа адэ нахь гъогу занкIэр? Ащ фэди тизекIо лъагъо къыхэфэн фаеба? Мы уп­чIэхэр Хьаткъо Алый фэдгъэзэ зэпытыгъ. ЗыгъэпсэфыпIэ-уцу­пIэм ыуж тызкIэхъопсыгъэ гъогу­уанэм тытехьагъ. Зы километрэрэ ныкъорэ жьы къабзэр бгъэгум щизэу къапщэзэ, унэ къыкIэджэгорэ къушъхьэхэр къызэунэкIхэзэ урэкIо. Сыд хьалэмэт мы тидунай, сурэтшIыгъэкIэ джырэ нэс тлъэгъугъэ Iуашъхьэхэр джы уIабэмэ уате­Iэбэным фэдэу, тапашъхьэ къиу­цуагъэх. КъэкIырэ уцыр умышIэмэ цыджыгъэу, алрэгъу гъожьышэу, къушъхьэхэм атегъэпкIагъэм фэд. Бжьыхьэ уахътэу тытефагъ, ары ащ фэдэ шъор къэзытыгъэр, гъатхэрэ къушъхьэхэм уцышъо теплъэ яI. ЕтIанэ гъэхъунэм къэгъагъэхэр итыжьыгъэхэп, ахэр зыщытIэмыхэрэ лъэхъаным Альпикэ къуапэр дэхэ дэдэу аIо. Тхьэм ыIомэ, ари тапэкIэ тыуплъэкIун. ЫпэкIэ къыхэзгъэщыгъэ километрэрэ ныкъорэр шъоф занкIэм титэу къызэпытчыгъ. ДэкIоен лъагъом ишъыпкъапIэ джащ къыщыублагъэу зэхэошIэ. Зы бгышъхьэм зыр къылъфырэм фэдэу, къушъхьэхэр къызэпыпчыхэзэ гъогум удещае. Ошъутенэ лъапсэм уекIуфэ километрищыр къызэпыочы, илъэгагъэкIэ пштэмэ, зы километрэ фэдизкIэ удэкIуае. Альпийскэ гъэхъунэр зыуухырэм, гъогур зэфэдитIоу гощыгъэ мэхъу. Ори угу зэфэдитIоу мэгощы. СфэукIочIына къэнагъэр?

КъызэкIакIо щыIагъэп

Ошъутенэ тыздэкIоегъэ ма­фэм зекIо лъагъом цIыфыбэ щызэблэкIыщтыгъэ. ЗекIоным имафэу зэрэщытым ар къыхэ­кIыщтыгъэ. Ом изытети дэгъу дэдагъ, тыгъэр шъабэу къепсэу, жьыр къилъыми, гуахьэу къыптелъадэу щытыгъ. Анахь ма­кIэмэ, а нэбгыри 150-р а мафэм Ошъутенэ екIущтыгъэх. Ау зэкIэп нэсыгъэр. Альпикэр къы­зэриухэу Ошъутенэ зэрэпсаоу нэм къыкIэуцо. Апэрэ гупшысэу къакIорэр — къэнагъэ щыIэп, мары къушъхьэр благъэ. Ау ышыгу удэплъыеу ащ тет зе­кIохэр цIыкIу дэдэхэу къызэрэ­лъагъохэрэр зыплъэгъукIэ, къыб­гурэIо уапэ джыри илъыр зэрэмымакIэр. Мы чIыпIэм сурэтыбэ щытырахы. АпэрэмкIэ, Ошъутенэ ишъомбгъуагъи илъэ­гагъи нэм кIэт, тхыпкъым темыкIыжьырэ осхэри хэолъэгъу­кIых, исэмэгубгъукIэ Кавказ къушхьэтхым хэхьэхэрэ ЧIыгущ, Фыщт, Пщыхъо-Су ашыгухэр къэлъагъох. ЗекIохэм ащыщыбэхэр мыщ нахь чыжьэу кIо­хэрэп, ау гъогум ызыныкъо зэпыпчыгъэу, узэкIакIо хъухэ­нэп. Такъикъ 20 горэм зытэгъэ­псэфышъ, тигъогууанэ пытэдзэ. «Джы къэуцу тиIэщтэп, амэ мэзахэ тыхъун ылъэкIыщт» —къыхегъэщы Хьаткъо Алый. Тезэгъы ыкIи аужырэ гъогууанэу къушъхьэ лъапсэм икIэу ышыгу екIурэм тытехьэ. Тэщ фэдэу уемысагъэу, апэрэу удэкIуаемэ, нахь жьыIоу гъогу утехьэмэ нахьышIу. Тэ сыхьатыр бгъум тыкъежьагъ, блыгъэмэ нахь дэгъугъ. Ыужырэ акъылэу ар къэкIожьыгъ. Ошъутенэ мыжъо бгышъхьэ заулэ иI, ахэм уадэкIуае хъумэ усакъын фае, мыжъо жъгъэйхэр къетэкъохэу мэхъу, лъэкъо уцупIэ пэпчъ пытэмэ удеплъыжьызэ, лъэ-­­ бэкъухэр одзых. КIуачIэр уухэу загъорэ къыпшIошIы, ау унэгу зы бгъумкIэ Фыщт, адрэ бгъум­кIэ Ошъутенэ кIэтых, уеплъы­хымэ, иуцышъуагъэкIэ сурэтшIыгъэм фэдэ псы хъураеу Псынэдахэ къэолъэгъу. Ахэм джыри зы жьыкъэщэгъу, джыри зы кIуачIэ къыуаты. УлъыкIуатэ къэс къызэбнэкIышъугъэм урэгушхо. Къэнэгъэ гъогуми хэкIыба, къушъхьэ шыгоу узнэсын фаери нахь благъэ мэхъу зэпыт. Зыошыпыжьы, уижь иогъэкъу­жьы ыкIи аужырэ лъагъом утеуцо. Сыхьатыр щым ыныкъо­кIэ кIуагъэу Ошъутенэ ышыгу тхыпкъым тытеуцуагъ.

Ошъутен 2804-рэ

Тыкъэсыгъ, тлъапэ тедгъэу­цуагъ — къушъхьэтхыр занкIэ, шъуамбгъо, ущычъэми хъуным фэд. Сыд угу ихъыкIырэр? Гущы­Iэ бгъотырэп къэпIотэнэу. Псын­кIэ дэдэ ухъугъэу, убыбыщтым фэд. Узэрэпшъыгъэр зэкIэ пщы­гъупшагъ. Аужырэ лъэбэкъухэр пкIыхьыпIэ IэшIум ухэтым фэдэу одзых. Метрэ 2804-рэ. Пчъагъэр нэфапIэу олъэгъу, ар зытетхэгъэ пкъэум зыкъэмышIэжьызэ уекIуа­лIэ, укуонэу уфай. Мыр си Хэку дышъ. Мыр си Ошъутен. ШIулъэгъоу къушъхьэм къыфэущырэр егъэшIэрэ шIулъэгъоу джы уиIэщт. Ар пхэкIыщтэп. Джыри къэбгъэзэжьыщт. Джыри угушхощт, угушIощт ыкIи Ошъутенэ шыгум щызэхэпшIагъэр зэхэпшIэнэу уфэещт.

ТIэшъу Светлан. Адыгеим изаслуженнэ журналист.