Джарымэ Аслъан апэрэ Президентэу зэрэщытым имызакъоу, Адыгеир Краснодар краим къызэрэхэкIыжьыгъэм, республикэ статус, ежь и Конституцие, игимн, ибыракъ, игерб иIэ зэрэхъугъэхэм зиIахьышхо хэзылъхьэгъэ пащэу тишъолъыр итарихъ къыхэнэжьыщт.

А зыр ары апшъэрэ партийнэ ыкIи къэралыгъо IэнэтIищми аIутыгъэр.

1989-рэ илъэсым ищылэ мазэ КПСС-м и Адыгэ автоном хэку Комитет иапэрэ секретарэу агъэнэфагъ, илъэсым тIэкIу ехъу тешIагъэу, народнэ депутатхэм я Совет и Тхьаматэ ашIыгъ, 1992-рэ илъэсым Адыгэ Респуб­ликэм и Президентэу хадзыгъ. Аущтэу ар апэрэ Президент хъу­гъэ. А IэнатIэм ар пIэлъи- тIурэ Iутыгъ.

Джарымэ Аслъан Адыгэ авто­ном хэкум пэщэныгъэр ды­зэ­рихьанэу зытырагъахьэм зэ­хъо­кIыныгъэу щыIэныгъэм къы­хэхъу­хьэхэрэм къэралыгъор зэ­хэ­зы­ным ращалIэщтыгъ. Зыпкъ­иты­ныгъэр, рэхьатныгъэр зэщыкъон­хэу ежьэгъагъ, цIыфхэр, щыIакIэр гъэIорышIэгъуае хъугъагъэх.

Адыгэ хэкур а хыорышхом пшъэхъо цэ цIыкIу фэдэу хэтыгъ, хэкIодэпэнкIи щынэгъуагъэ. ЕтIани а зэпстэумэ адакIоу адыгэ лъэпкъэу къэралыгъуагъэ зиIэнэу лIэшIэгъу пчъагъэм кIэ­хъопсыгъэр краим къыхэ­кIы­жьыным цIыф пэрытхэр фэба­нэщтыгъэх. Ащ тефагъ Джарымэ Аслъан итетыгъо. Нэужым нафэ къызэрэхъугъэмкIэ, а уахъ­тэм ищыкIэгъэ цIыфэу ар къы­чIэкIыгъ, хэку цIыкIум ежьыри икоманди кIэгъэкъонышхо фэ­хъугъэх.

А лъэхъаным ащ игъусэгъэ политикхэм къызэраIотэжьы­рэмкIэ, Краснодар краим итэмэ чIэгъ Адыгеир къызэрэчIэ­кIыжьырэр зыгу римыхьыныбэ щыIагъ. Лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ зыщыпсэоу, адыгэхэр нахь зыщымакIэм ахэм ацIэ зыхьырэ республикэ щыбгъэпсыныр, илъэсипшI пчъагъэрэ зыхэтыгъэ субъектым бырсыр къыхэмыкIэу къыхэпщыжьыныри псынкIагъэп. Ащ гушхуагъэрэ лIыгъэшхорэ ищыкIэгъагъ. Джарымэ Аслъан нэмыкI ар зэримыукIочIыщты­гъагъэр, ащ фэдэ Iофышхо ыпшъэ зэрэримылъхьажьыщтыгъагъэр къаIо. Москва щыIэми, краир арыми шъхьаихыгъэу ыгу илъыр къыIоным, рихьыжьагъэм фэбэнэным, пэщэшхохэм апэуцужьыным сыдигъокIи зэрэтемыщынахьыщтыгъэри къыха­гъэщы. Ащ нэмыкIыгъэмэ, мэхагъэ къызхигъэфэн, «къикIын щыIэп» ыIонышъ, къызэкIэ­кIо­жьынкIи хъуни. Ежь Адыгеир зыпари Iуи-шIи хэмылъэу рэ­хьатэу Краснодар краим къы­хищыжьын ылъэкIыгъ.

Джарымэ Аслъан иакъыл, хэбзэ IофшIэным хэшIыкIышхо зэрэфыриIэм цIыфхэр гъогу тэрэз тырищэнхэмкIэ мэхьанэшхо иIагъ. Къэралыгъо гъэпсыкIэм хэшIыкI фызиIэ цIыф а Iофым ипчэгу зэриуцуагъэр Адыгеим инасып къыхьыгъ.

Джарымэ Аслъан цIыфхэм цыхьэ фашIи зыуж иуцогъэхэ пащ. Рэхьатныгъэр, лъэпкъ зэ­фэшъхьафыбэу тишъолъыр щы­псэухэрэм азыфагу зэгурыIоныгъэ илъыныр ежьыркIэ апшъэу щытыгъ ыкIи къыдэхъугъ. Ежь ышъхьэкIэ цыхьэ къызэрэфашIырэм республикэ ныбжьыкIэм хэхъоныгъэхэр ышIызэ ыпэкIэ лъыкIотэнэу амалышIухэр зэри­Iэхэри къэралыгъо пащэхэми, цIыфэу Адыгеим исхэми ашIошъ ыгъэхъугъ.

Джарымэ Аслъан итетыгъом зэшIохыгъэ хъугъэ пстэумэ ягугъу къэпшIын плъэкIыщтэп. Ау къыхэдгъэщымэ тшIоигъор ти­лъэпкъэгъухэу IэкIыбым щы­псэухэрэм якъэщэжьын иIахьы­шхо зэрэхэлъыр ары. Ар къэралыгъо Iоф ышIыгъагъ. А лъэ­хъаныр ары УФ-м и МИД хэушъхьафыкIыгъэ лIыкIохэм Iоф щашIэу зырагъэжьэгъагъэр. 1997-рэ илъэсым АР-м и Зако­нэу репатриантхэм афэгъэхьыгъэр аштэгъагъ. Джащыгъум апэрэу купышхо хъурэ адыгэхэр зэо-зэпэуцужь къызщежьэгъэ Косово къыращыжьхи, Адыгеим къызащэжьыгъагъэхэр. А Iоф­тхьабзэхэм зэкIэми Джарымэ Аслъан азыфагу итыгъ. Изэ­къуагъэп, лъэпкъ Iофхэм агъэгумэкIырабэ ахэм ахэлэжьагъ, ау ащ иакъыл, игушхуагъэ, илIы­гъэ хэмытыгъэмэ, а зэпстэури зэшIохыгъэ зэрэмыхъущтыгъагъэр нафэ.

1996-рэ илъэсым Адыгеим и ЛIыкIо и Унэ Москва дэт зэрэ­хъугъэми Джарымэ Аслъан ыцIэ епхыгъ. Ар къызэIуахы зэхъум хэлэжьагъэхэм Урысыем икъэралыгъо IофышIэшхохэр къызщызэIукIэгъэ мэфэкIым ар къы­зэрэщыгущыIэгъагъэр, ащ уасэу, шъхьэкIафэу къыфашIыгъэр ры­гушхохэу къаIотэжьы.

ХЪУТ Нэфсэт.