ШъуащыIагъа зэгорэм Адыгеим икъушъхьэхэм? Лэгъонэкъэ къушъхьэтхым къытекIырэ жьы чъыIэтагъэр зыIушъущагъа? Телъ осым шъуеплъэкIын шъумылъэкIэу ипсыкъечъэхыпIэхэм ямэкъэ жъынчхэм шъуакIэдэIукIыгъа? Мышъэкъо къушъхьэ тIуакIэм шъушъхьарыбыбыкIышъугъа? ГъочIэгъхэм ачIэ шъуехышъугъа? ЧIыгум къыхэкIырэ псы Iэзэгъу фабэхэм шъуахэхьагъа? А зэпстэур джыри зымыушэтыгъэхэр дунаим тхъагъоу тетхэм ахэных.

Ащ фэдэу мыхъуным пае ящыкIагъэр уахътэ къыхагъэ­кIыни, адыгэ чIыгум изекIо гъогухэм къатехьанхэр ары.

ЗекIоным тишъолъыр зызэрэщиушъомбгъурэм ишыхьатхэр гущыIэгъу тызфэхъугъэхэм къа­гъэнэфагъэх.

Къэлэшъэо Инвер — АР-м зекIонымкIэ ыкIи зыгъэпсэфыпIэхэмкIэ и Комитет итхьамат:

— Аужырэ илъэсипшIым зекIоным Адыгеим хэхъоны­гъэхэр щишIынхэм пае федеральнэ ыкIи шъолъыр мылъку зэхэтэу сомэ миллиарди 5 зэкIэмкIи пэIуагъэхьагъ. Ащ щыщэу гъэрекIо сомэ миллион 555-рэ, мыгъэ — миллион 444-рэ фатIупщыгъ. ЗекIоным хэ­хъо­ныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ щыIэ къэралыгъо программэм нэмыкIэу хэушъхьафыкIыгъэ зекIо программэхэм мыгъэ щыублагъэу Iоф адашIэнэу рагъэжьагъ. Ащ къыделъытэ псэупIэу Дахъо ыкIи Лэгъонэкъэ къушъхьэтхыхэр зэзыпхыщт гъогум игъэцэкIэжьын. Джащ фэдэу АР-м и ЛIышъхьэ иунашъокIэ лъэныкъо пчъагъэ къыдыхэзылъытэрэ зекIо-рекреационнэ парк, этнографическэ проект хьалэмэтхэр щыгъэцэкIагъэ хъунхэу зыщагъэпсыщт чIыпIэ агъэнэфагъ. Гъогууанэу «Дахъо — Лэгъонакъэ» зыфи­Iорэм утетэу я 5-рэ километрэр къызыпкIукIэ, псыхъоу Шъхьэгуащэ исэмэгу нэпкъыкIэ къэлъэгъорэ гъэхъунэр, ДжэгокIо гъэхъунэкIэ заджэщтыгъэхэр, гектар 75-рэ хъоу проектым игъэцэкIэн пае къыхагъэщыгъ. Республикэм иунэе чIыгу зэ­рэ­хъугъэмкIэ тхылъхэр ащ палъхьагъэх. Джы мы чIыпIэм ищы­кIэгъэ инфраструктурэ фэшIыгъэным, хэхъоныгъэ­хэр егъэшIыгъэнхэм дэлэжьэщтых. Социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэ­хэр зекIо чIыпIэхэм ягъэшIыгъэн­хэр пшъэрылъ шъхьа­Iэу къэуцух. ЗекIоным имызакъоу шъолъыр экономи­кэм ихэгъэхъон а зэпстэур фэ­лэжьэщт.

ХэгъэунэфыкIыгъэн фае зе­кIоным илъэныкъо зэфэшъхьафхэм Адыгеим зызэрэщаушъомбгъурэр. Адыгэ лъэпкъ шхыныгъохэмрэ культурэмрэ къизыIотыкIырэ зекIоныр, гъозэ зекIоныр (экскурсионный туризм — Т.З.), зызщыуушэтын плъэ­кIыщт зекIоныр (экстремальный туризм — Т. З.) ахэм зэу ащыщых.

Кавказ къэралыгъо биосфернэ чIыопс ухъумапIэм къыгъэгъунэрэ чIыгухэр тишъолъыр хэтых. Гъозэрыплъэ гъунапкъэм псэушъхьэ зэфэшъхьафхэр —шъыхьэхэр, тыгъужъхэр зыдэсхэ IыгъыпIэ — вольер ащ къыщызэIуахыжьыгъ. Дэт музеир агъэ­кIэжьыгъ, кIэпсэрыкIонымкIэ парк къыщызэIуахыгъ.

Пандемием ыпкъ къикIыкIэ мыгъэ зекIо чIыпIэхэр мэзиплIы­рэ зэфэшIыгъагъэх. А уахътэм республикэм къихьэщтыгъэ зекIо мини 150-рэ фэдиз чIэтынагъ. Гъэмафэм иаужырэ мэзитIу гъэпсэфэкIо бэдэдэ шъолъырым къихьагъ. IэкIыб къэралхэу зи­гъунапкъэ­хэр зэфэзышIыгъэхэм яшIуагъэкIэ зекIохэм къэрал кIоцI шъолъырхэр зыгъэпсэфыгъом пае къыхахы хъугъэ.

Зызщыуушэтын плъэ­кIыщт зекIоным шъо­лъырым зызэрэ­щи­ушъомбгъурэм ишыхьат экстрим-паркэу «Мышъэкъо». Ащ дэлэжьэрэ зекIо компаниеу «Ошъутен — тур» зыфиIорэм ипащэу Бэрзэдж Мурат къе­у­­­шыхьаты:

— Зы чIыпIэ имысхэу къэ­кIухьаныр, зыушэтыныр зикIэсэ зекIохэм шIыкIэ зэфэшъхьафхэр къафыхэтэхых. ГущыIэм пае, «джиппинг» зыфиIорэ гъогузе­кIоным хэтэу ежь-ежьырэу автомобилыр афызэ къушъхьэ гъогухэм апхырыкIынхэр зе­кIохэм ятэгъэушэты. Псыхъо­дэчъыпIэхэм, псыкъефэххэм псым хэтхэу къяхынхэр къыдыхэзылъытэрэ «каньонингыр» хьалэмэт зыгъэпсэфыгъомэ ащыщ. Ау ахэм апшъэ кIонэу тыщэгугъы джыдэдэм тыздэлэжьэрэ зыгъэпсэфын шIыкIэр. ГъучI кIапсэу Мышъэкъо къушъхьэ тIуакIэм етыдзыгъэм хъэ­ренэ пытшIэн тимурад. АпэрэмкIэ, ащ зы нэбгырэ нахь ифэщтэп. Къушъхьэ тIуакIэм ыгу­зэгу шъыпкъэ узнэсырэм, хъэренэм уитIысхьани, бгъэжъ тэмабгъомэ афэдэу, жьым ущесын плъэ­кIыщт тIуакIэм икууагъи, къушъхьэ зэгокIыгъэхэм ядэхагъи нэм къыкIэуцоу. Нэужым фэдэ хъэ­ренэ, ау нэбгырэ пчъагъэ ифэу, къушъхьэ тIокIэ нэпкъым тедгъэуцон тыгу хэлъ. ТIуакIэм игъунэпкъэ шъыпкъэ утетыныр, чIыгум зытепIэтыкIыни жьым зептыныр зыфэдэр, егъашIэм зэхэмышIэгъэ псынкIагъэмрэ чIыопсым щыщ ухъунымрэ зекIохэм зэхядгъэшIэныр, ядгъэуплъэкIуныр гъэшIэгъон дэдэ хъунэу къытшIошIы.

Илъэс къэс зекIоу къытфа­кIохэрэм проценти 10-кIэ къыхахъощтыгъ. Мыгъэ зэфэшIы­гъэу тызэрэщытыгъэр къытэгоуагъ, ау джыдэдэм гъэпсэфакIоу къа­кIорэр бэ. Чъэпыогъум иублапIэ «Кросскантри» зыфиIорэ кушъхьэфэчъэ фестивалыр, къытфадэмэ, зэхэтщэныр тимурад. Хэлэжьэщтхэм япчъагъэ нэбгырэ 50-м къедгъэхъущтэп.

ЗекIо зыгъэпсэфыпIэу «Графская поляна» зыфиIорэм иIофхэр зыгъэзекIоу Марина Сень бжыхьэ зыгъэпсэфыгъо уахътэм гугъапIэу рап­хыхэ­рэмкIэ къыддэгощагъ:

— Тэ тизыгъэпсэфыпIэ мыгъэрэ гъэмафэ къытэкIугъэ зе­кIохэм ащ япчъагъэ блэкIыгъэ илъэсым фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ процент 60-кIэ нахьыб. Къэрал гъунапкъэхэр зэрэзэфэшIыгъагъэхэм ишIуагъэкIэ ти­къыблэ лъэныкъо зыкъыфэзгъэ­зэгъэ гъэпсэфакIохэр нахьы­багъ. Ахэр Москва, Санкт-Петербург, Ростов, Волгодонск, Къы­рым, къытпэблэгъэ Краснодаррэ Ставропольрэ ахэтхэу, къарыкIыщтыгъэх. Бжыхьэми къытфэкIонхэу тащэгугъы. Унэ­кIожь (Уна-Коз) къушъхьэтхым удэзыщэерэ гъучI кIэпсэ гъогум ренэу Iоф едгъэшIагъ. Ащ уздэкIуаекIэ, псэупIэу Дахъо, Шъхьэгуащэ ипсырыкIуапIэхэр пIэгу итхэм фэдэу къэолъэгъух. Къушъхьэтхым уздэкIуаекIэ, Iэпэщысэхэр зышIырэ IэпэIасэхэм якъэгъэлъэгъонхэм нэIуасэ уащыфэхъун, яIэпэIэсэ десэхэм уахэлэжьэн плъэкIынэу дгъэпсыгъэ. Шы зекIо гъогухэр, квадроциклэ зещэнхэр къушъхьэтхым щызэхэщагъэх. ГъочIэгъ гъэшIэгъонхэр тетых. УкъызехыжькIэ, зекIохэм яуахътэ гупсэфэу, тхъагъоу гъэмэфэ реным зыща­гъакIощтыгъэ псыубытыпIэу афэтшIыгъэми гъэфэбапIэхэр хэдгъэуцонхэшъ, кIымафэми дгъэлэжьэщт. Нэгу Iупхэхэр, Iалъэхэр тиIофышIэхэм агъэфе­дэх, къушъхьэ жьы къабзэм тыхэт зэпыт. Мы уахътэм ищыкIэгъэ шапхъэхэр зэкIэ тэгъэфедэх. Бжыхьэми, кIымафэми Iоф тшIэным тыфэхьазыр.

ЗекIо къэбарлъыгъэIэс гуп­чэу «Адыгея — горы удовольствий» зыфиIорэм ипащэу Ольга Ивановар илъэс пчъагъэ хъугъэу Адыгеим щыкIорэ адыгэ къуаем ифестиваль изэхэщэн, изэшIохын зыпшъэ дэкIыхэрэм ащыщ. Мыгъэ фестивалыр онлайн шIыкIэм тетэу рагъэкIо­кIыгъ. Адыгэ къуаем хашIыкIырэ шхыныгъо зэфэшъхьафхэм язэнэкъокъухэр, якъэгъэлъэгъон­хэр, къуаер зэрэрахырэр къызщагъэлъэгъорэ онлайн-десэхэр, аужыпкъэм, адыгэ къуаем фэгъэхьыгъэ къэбар, таурыхъ гъэ­шIэгъонхэр къэзыIуатэхэрэм язэнэкъокъухэр — тхьамафэм къыкIоцI Iофтхьэбзэ хьалэмэтхэр зэхащэгъагъэх. Ольга Ивановам мэхьанэ ритэу хигъэунэфыкIыгъэр зекIоным Адыгеим зыщиушъомбгъунымкIэ адыгэ къуаем ифестиваль амалышIоу зэрэхъугъэр, тапэкIи ащ гугъэпIэ инхэр еппхынэу зэрэщытыр ыкIи фестивалым ихэгъэхъон удэлэжьэн зэрэфаер ары:

— Лъэпкъ мэхьанэ зиIэ Iофыгъохэм ащыщэу ар хъугъэ. ЗекIохэм апае Урысыем ипроект анахь дэгъухэм ялъэпкъ мэфэпчъ адыгэ къуаем ифестиваль хэхьагъ. Адыгэ къуаер Урысыем анахь къыщашIэжьырэ шхыныгъо брендхэм ащыщ. Фестивалыр зызэхащагъэр мыгъэ илъэс 11 хъугъэ. Гъэре­кIорэ юбилейнэ зэхахьэр къа­зэрэхэщыгъэр Джэджэ гъэщ комбинатым иIофышIэхэм килограмм 34 грамм 88-рэ къэзыщэчырэ адыгэ къуае сантиметрэ 16 илъэгагъэу, сантимет­рэ 55-рэ ишъомбгъуагъэу къы­рахи фестивалым къызэрэщагъэлъэгъуагъэр ары. «Урысыем ирекордхэм ятхылъ» дагъэ­хьанэу фитыныгъэ къезытырэ тхылъ ащ палъхьагъ. Ар зымыуасэ щыIэп. Адыгэ къуаер къы­дэзыгъэкIырэ къэралыгъо, унэе, унэгъо хъызмэтшIапIэхэм яIэпэIасэхэр фестивалым зэфещэх. ГъэрекIо зекIо нэбгырэ мин 15 ащ къекIолIэгъагъ. Мыгъи цIыфхэм ашIогъэшIэгъонэу фестивалым хэлажьэх. Псауны­гъэм тызщыфэсакъын фэе уахътэм шIыкIэ-амалыкIэхэри къыхытигъэгъэщыгъэх. Щэч хэмылъэу, тапэкIи игъэкIотыгъэу тыздэлэжьэщт Iофыгъохэм мыр ащыщ.

Адыгэ къое гъэгъугъэм ымэ УнэкIожь къушъхьэтхыхэм къашъ­хьарехы. Адыгэ къуаер зэ нэмыIэми зыуплъэкIугъэм Адыгеим къыфигъэзэжьыщт, адыгэ чIыгур гъэпсэфыгъокIэ хихыщт!

Тэу Замир.