ЧIыгум пытэу тетэу, зыIи зыпси ащ хэлъэу зигъашIэ къэзыхьыгъэ лэжьакIом къиныбэу ылъэгъугъэм фэдиз щытхъуи фэпIонэу тефэ.

Джащ фэдэ IофышIэ пэрытхэм ащыщ непэ нэIуасэ шъузыфэтшIырэр. Ар Шэуджэн районым, Адыгеим ямызакъоу, зэрэ Краснодар краеу зыцIэ щыраIогъэ агроном IэпэIасэу Даур Аслъан Шумафэ ыкъор ары. ЗишIэныгъи зикъарыуи чIыгум хэзылъхьагъэхэм яса-тыр хэт, нэфшъагъор шъофым къыщизгъахьэщтыгъэхэм ащыщ, илъэс 40-м ехъурэ Шэуджэн районым КПСС-м ия 22-рэ зэфэс ыцIэ зыхьыщтыгъэ колхозэу Хьакурынэхьаблэ щызэхащэгъагъэм иагрономыгъ.

Ыныбжь илъэс 80 зэрэхъугъэр Аслъан бэмышIэу хи­гъэунэфыкIыгъ. Ащ ипэгъокIэу ыгу къэкIыжьыгъэ къэбархэр колхозхэм Iоф зэрашIэщтыгъэм, лэжьыгъэр зэрагъэбагъощты­гъэм, зэнэкъокъухэр зэрэзэхащэщтыгъэхэм афэгъэхьыгъэх, ахэр тхылъ псау птхынхэу икъу­щтых. Аслъан удэгущыIэ зыхъукIэ иIофшIэгъу илъэсхэр щымыгъу­пшэгъахэхэу къыпшIошIы, ахэр ынэгу къыкIэуцожьых.

ЧIыгум укъигъэпцIэщтэп

МэкъумэщышIэ унэгъо Iу­жъум къихъухьэгъэ шъэожъыер янэ-ятэхэм акIырыплъызэ, ицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу хатэр адипкIагъ, чэмхэри Iахъом дифыгъэх, чэтхэри ыгъэшхагъэх. Къоджэ гурыт еджапIэр къы­зеухым, дзэ къулыкъум дащи, илъэсищэ ар Германием къыщихьыгъ. Къызегъэзэжьым илэгъу кIалэхэм ахэтэу колхозым кIогъагъэх, IофшIэнэу зыфагъазэхэрэр агъэцакIэщтыгъэх.

Мафэ горэм, мэлэхъо фермэм колхозым ипарторгэу Едыдж Байзэт къызытехьэм, къэгъэгъэшIапIэу щилъэгъугъэр ыгъэшIэгъуагъ, «ныбжьи фермэм къэгъагъэ къыщагъэкIэу слъэгъугъэп»” ыIогъагъ. Ар зи­IэшIэгъагъэр Аслъанрэ иныбджэгъухэмрэ. Чаныгъэ зэрэхэ­лъымрэ Iофым зэрэтегъэпсы­хьагъэмрэ колхозым ипащэхэм къагурыIуагъэу, колхоз правлениемрэ парторганизациемрэ зэдашти, ар еджакIо Краснодар дэт мэкъумэщ академием агъэкIогъагъ. Колхозым иахъщэ­кIэ еджагъ, ащ фэшъхьафэу, дэ­гъу дэдэу зэреджэрэм пае, апшъэрэ стипендиери къыра­тыщтыгъ.

Емыджагъэр нэшъу

Аслъан ящэнэрэ курсым щеджэщтыгъ дипломнэ IофшIэныр ыгъэхьазырынэу зыфежьэм. ИIофшIагъэ комиссием хэтхэм осэ ин къыфашIыгъ. Нэужым Тимирязевым ыцIэ зыхьырэ академием щырекIокIыгъэгъэ я 21-рэ студенческэ конференцием хагъэлэжьэгъагъ. Академик цIэрыIоу И. Н. Кувшиновым итхылъэу «Мировое сельское хозяйство» зыфиIорэм щытхъу тхылъ игъусэу къыритыгъагъэх.

«Ученый-агроном» зыфиIорэ сэнэхьатыр иIэу Аслъан къызщыхъугъэ къуаджэу Хьакуры­нэхьаблэ къыгъэзэжьыгъагъ. Ащыгъум ар коммунистхэм япартие аштэгъэхагъ.

Аслъан къыгъэшIэгъэ илъэс­хэм чIыгумрэ партиемрэ шъыпкъэныгъэ пытэ афыриIэу псэугъэ, колхозым ищытхъу щаIуагъ, ыцIэ чыжьэу Iугъэ. Агроном ныбжьыкIэр зэкIэм ауж къинэрэ бригадэм агъэкIогъагъ. Илъэси­бгъоу ащ Iоф зыщишIагъэм бригадэр зэкIэм апэ ригъэ­шъыжьыгъагъ, «Бригада высокой культуры земледелия» зыфиIорэ цIэ гъэшIуагъэр ащ къы­раты­гъагъ.

Колхозыр цIэрыIо хъугъэ

А. Даурым иIофшIакIи, изе­кIуакIи пащэхэм агу рихьыщтыгъэх, ипшъэрылъхэр зэригъэцакIэхэрэр щысэтехыпIагъэх. Цыхьэ фашIи, Аслъан колхозым иагроном шъхьаIэу хадзыгъагъ, ащкIэ илъэс пчъагъэхэм зы нэбгыри кIэгъожьыгъэп, ежьыми ипшъэрылъхэр щытхъу хэлъэу ыгъэцакIэщтыгъэх.

КПСС-м ия 22-рэ зэфэс ыцIэ зыхьырэ колхозыр районым, Адыгеим, Краснодар краим ащыцIэрыIо хъугъэ. ЗэIукIэ­шхохэр щашIыщтыгъэх, цIыфхэм яIофшIакIэ нэIуасэ зыфашIынэу хьакIэхэр къакIощтыгъэх. Сихъу Аслъан натрыфым, Мэрэтыкъо Аслъан чIыплъым ягъэбэгъонкIэ апэ зэришъыгъэхэм апае «Со­циалистическэ IофшIэным и ЛIыхъужъ» зыфиIорэ щытхъуцIэр къафагъэшъошэгъагъ. Колхозым «Колхоз высокой культуры зем­леделия» зыфиIорэ цIэ гъэшIуагъэр къыратыгъагъ.

Даурым лэжьыгъэ лъэпкъыкIэхэр къещэфых, шэпхъэшIухэм адиштэрэ чылапхъэхэм алъэплъэ, колхозым ичIыгухэм на­хьышIоу къащыкIыщтхэр къыхехых, лъэпкъ зэфэшъхьафхэр еушэтых.

Краснодар краим пэрытныгъэр щызыIыгъ колхозхэм А. Даурыр янэкъокъу, ахэм чIыгум къырагъэтырэ лэжьы­гъэм рамыгъэхъумэ, къыща­мыгъакIэу къызэрахьыжьырэр къа­гъэнафэ.

— Бригадэхэм яагрономхэм, бригадирхэм, механизаторхэм дэгъоу тызэгурыIощтыгъ ыкIи зэдедгъаштэщтыгъ, — къеIуатэ Аслъан. — Тутарыщ Налбый, Къонэ Налбый, Зезэрэхьэ Нур­бый, Хьакурынэ Хьамзэт, Джэнчэтэ Нурбый, Хъуажъ Нурбый, Къыкъ Аслъан, Къонэ Лал, Джэнчэтэ Заурбэч, Кобл ТIатIэ, ПIатIэкъо Нурбый, нэмыкIхэри лэжьэкIошхуагъэх. Тахъумэ Борисэ СССР-м и Апшъэрэ Совет идепутатэу хэтыдзыгъагъ. ЧIыгулэжьынымкIэ кIэу наукэм къыугупшысыхэ­рэ шIыкIэхэр дгъэфедэщтыгъэх. Ти­лэжьыгъэхэр дэгъугъэх, зы шъофи дгъэкIодыгъэу къыхэкIыгъэп.

Ежь Аслъан цIыфхэр зыч-­зы­пчэгъоу зэкъотхэу зэрэзэдэлэжьа­гъэхэр зихьатырэу ылъытэрэр колхозым итхьамэта­гъэу ХьакIэмыз Нурбый Мусырбый ыкъор ары. ЦIыфхэр зэхищэнхэм, Iоф аригъэшIэным, зылъищэнхэм, ишIуагъэ аригъэкIыным ар Тхьэм къыфигъэ­хъугъагъ. Унэгъошхоу бысым пытэ дэгъу зэрысым фэдэу, тхьаматэм колхозыр къыгъэгъунэщтыгъ. УиIоф умыгъэцэкIагъэ- мэ къыпфидэщтыгъэп, къызыб­дэхъукIэ, ащ кIэгушIущтыгъ.

— IофшIэкIэ-зекIуакIэу, шIэныгъэу илъэс пчъагъэхэм ащ къыкIэрысхыгъэр ятIонэрэ институт сфэхъугъэх, — къыти­Iуагъ Аслъан.

Пащэми ежьым пае «Даурым зэкIэри фэдагъэхэмэ, джыри нахьышIоу тиIофхэр кIэкIыщтыгъэх», — ыIоу колхоз зэIукIэхэм къащиIоу хъущтыгъ.

Бгъэхалъхьэхэр, шIухьафтынхэр

Зэпимыгъэоу колхоз губгъо­хэм лэжьыгъэ бэгъуагъэ къащызгъэкIыхэрэм япэщэгъэ Даур Аслъан гъэхъагъэу ышIыгъэхэм къакIэлъыкIоу Щытхъу тхылъхэр, бгъэхалъхьэхэр, шIухьафтынхэр бэу къыратыгъэх. 1982-рэ илъэ­сым РСФСР-м и Апшъэрэ Совет и Президиум иунашъокIэ «РСФСР-м изаслуженнэ агроном» зыфиIорэ цIэ лъапIэр къыфаусыгъ. Iоф зыщишIэгъэ колхозым гъэхъагъэу ышIыгъэ­хэм яхьатыркIэ Шэуджэн районым ыцIэ дахэкIэ раIуагъ.

Аслъан Краснодар краим инароднэ депутатхэм я Совет идепутатыгъ. Iоф зэришIэзэ, ишIэныгъэхэм ахигъэхъонэу Великолупскэ мэкъумэщ институтыр къыухыгъ, къэкIыхэрэр къызэрэзэтебгъэнэщтхэр нахь куоу зэригъэшIагъэх.

— Сыдигъуи сэркIэ анахь Iоф шъхьэIагъэр чIыгум федэ къытэу тызэрэдэлэжьэщтыр ары, — еIо Аслъан.

Колхозым имылъку къыу­хъумагъ, партием къыгъэуцурэ пшъэрылъхэм адэмышъхьахэу адэлэжьагъ. ТхьагъэпцIыгъи пцIыусыгъи къыхэфагъэп, апэрэ коммунист шъыпкъагъэхэм ягъогу рыкIозэ псэугъэ.

Аслъан орденэу «Трудовое Красное Знамя», тамыгъэу «Знак почета» зыфиIохэрэр зэ­лъыпытэу къыратыгъэх. ВДНХ-м и Комитет шъхьаIэ ды­шъэ ыкIи тыжьын медальхэр къыфигъэшъошагъэх.

Ащ фэдэ къэралыгъо шIухьафтынхэр лэжьэкIо къызэрыкIом къылэжьынхэр псынкIагъоп. Ахэм ямылъытыгъэу Аслъан зызэрихъокIыгъэп, изекIуакIи, иIофшIакIи, цIыфхэм зэрафыщытыри зэблихъугъэхэп.

ЯшIэныгъэкIэ адэгощагъэх

Адыгеим ыкIи Краснодар краим илIыкIо купхэм ахэтэу ар чIыпIэ зэфэшъхьафхэм ащы­Iагъ. Краснодар краим игъэцэкIэкIо комитет ипащэу Н. Я. Голубь игъусэу тхьамэфитIо Югославием ичIыгулэжьхэм яIофшIакIэ нэIуасэ зыфашIы­гъагъ, мэкъумэщ IофшIэнхэмкIэ зэдэлэжьэнхэу ыкIи зэнэкъо­къунхэу зэзэгъыныгъэ зэдашIыгъагъ. Молдавием кIогъэгъэ специалист пэрытхэм ащыщэу къагъэгущыIэнэу къыхахыгъа­гъэр Даур Аслъан ары.

Адыгэ хэку комитетым иапэ­рэ секретарыгъэу Бэрзэдж Ну­хьэ Аслъанчэрые ыкъом «нат­рыфлэжьхэм яеджапIэу» Шэу­джэн районым щызэхаригъэщэгъагъэм илъэс зэкIэлъыкIохэм итхьамэтагъэри Аслъан.

Аслъан къыхихыгъэ сэнэхьатым рыкIэгъожьэу хъугъэп. Ащ щытхъури къыфихьыгъ. Мы лъэхъаным агроном цIэрыIом зегъэпсэфы, ау чIыгуми фезэщы. «Къуаджэу Хьакурынэхьаблэ ицIыф гъэшIуагъ» зыфиIорэ цIэ лъапIэр къызэратыгъэ Даур Аслъан псауныгъэ дэгъу иIэу джыри бэрэ щыIэнэу фэтэIо.

Шъаукъо Аслъангуащ.