ЗэлъашIэрэ шIэныгъэлэжь-агрохимикэу, биологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, шIэныгъэхэмкIэ Урысые академием иакадемикэу, Пшызэ шъолъыр аграрнэ университетым агрохимиемкIэ икафедрэ ипащэу Шэуджэн Асхьад инаучнэ IофшIэн, тхылъэу къыдигъэкIыгъэхэм яхьылIагъэу къыхэтыутэу хъугъэ. Непэ титхыгъэ Асхьад идунэе тетыкIэ нахь фэгъэхьыгъэщт.

Шэуджэн Хьазрэт иунагъоу Апэрэ Едэпсыкъуае щыпсэурэм къыщыхъугъ. Сабыибэ зыщапIурэ, IофшIэныр шIу зыщалъэгъурэ унагъом кIалэр щапIугъ.

Ятэу Хьазрэт Хэгъэгу зэо­шхом хэлэжьагъ, сэкъатныгъэ иIэу къыгъэзэжьи, илъэсыбэрэ агрономэу ар лэжьагъэ. Хьазрэт лIыгъэ хэлъэу ихэгъэгу къызэригъэгъунагъэм, шъхьафитны­гъэр къызэриухъумагъэм ишы­хьатых орденхэу къыфагъэшъо­шагъэхэр.

Асхьад янэу Гощнагъо Iоф­шIэкIошхуагъ. Ар къеушыхьаты орденэу «Знак Почета» зыфиIорэр къызэрэратыгъэм. Хьазрэти Гощнагъуи лэжьэкIошхуагъэх, IофшIэным зыщамыдзыеу, шъхьадж ипшъэдэкIыжь къыгурыIоу апIунхэм пылъыгъэх.

Гурыт еджапIэм ыуж кIалэм дзэм къулыкъу щихьыгъ, етIанэ Пшызэ шъолъыр мэкъумэщ институтым агрохимиемкIэ ифакультет щеджагъ. Ащ ыуж илъэ­сищрэ Iоф зешIэм совхозым иотделение игъэIорышIэкIуагъ, агроном шъхьэIагъ, совхозым идиректорыгъ. ЕтIанэ аспирантурэм, докторантурэм очнэу ащеджагъ, кандидатскэ ыкIи докторскэ диссертациехэр чIыгъэшIухэмкIэ ыкIи почвоведениемкIэ Всесоюзнэ институтэу Москва дэтым къыщигъэшъыпкъэжьыгъэх.

Шэуджэн Асхьад инаучнэ ыкIи икIэлэегъэджэ IофшIэн гъогу пытэу епхыгъ пынджымкIэ Урысые научнэ ушэтэкIо институтым. Ащ научнэ IофышIэу щы­ригъажьи, институтым идиректор игодзэ IэнатIэм нэсыгъ.

Шэуджэным кадрэхэр гъэхьазырыгъэнхэмкIэ лъэпсэ дэгъу зиIэ научнэ еджапIэ ыкIугъ. Ащ IофшIэгъэ 1270-рэ ытхыгъ, къы­хиутыгъ. Ахэм ащыщых фундаментальнэ монографиехэр, справочникхэр, апшъэрэ еджапIэм зэрэщеджэщтхэ тхылъхэр, егъэджэнымкIэ тхылъ IэпыIэгъу­хэр ыкIи нэмыкIхэр. Ежь инаучнэ еджапIэ шIэныгъэхэмкIэ доктор ыкIи кандидат 40 къыхеубытэ.

Шэуджэн Асхьад редакторэу Iофышхо ешIэ. Ар непэ научнэ журнал пчъагъэмэ адэлажьэ. ГущыIэм пае, журналэу «ХХI век: итоги прошлого и проблемы настоящего» зыфиIорэм иредактор шъхьаI, «Энтузиасты аграрной науки» зыфиIорэ журналэу университетым агрохимиемкIэ икафедрэ къыгъэхьазырырэм изэхэщакIоу ыкIи инаучнэ редакторэу гъогогъу 21-рэ къыдэкIыгъ. Ащ нэмыкIэу научнэ журнал пчъагъэмэ Асхьад яредколлегиехэм ахэт. Ахэм ащыщых журналхэу «Агрохимия», «Плодородие», «Рисоводство», «Проблемы агрохимии и экологии» зыфиIохэрэр ыкIи нэмыкIхэр.

Асхьад Iоф дэзышIэхэрэм зэралъытэрэмкIэ, кIэлэегъэджэ шъыпкъ, ригъаджэхэрэр зылъи­щэнхэ елъэкIы, ыгукIэ афэхьа­лэл. Университетым агрохимиемкIэ икафедрэу Iоф зыщи­шIэрэм зисэнэхьат хэшIыкIы­шхо фызиIэ шIэныгъэлэжьхэр зэхищэнхэшъ, ахэм къаугъоигъэ губгъо материалхэмкIэ наукэмкIэ мэхьанэшхо зиIэ монографиехэр, справочникхэр ыкIи IэпыIэгъу тхылъхэр къыдагъэ­кIынхэ алъэкIыгъ. Асхьад дэ­гъоу зышIэхэрэм ар патриот шъыпкъэу алъытэ. Адыгеимрэ Пшызэ шъолъырымрэ ямызакъоу, зэрэхэгъэгоу щыхъурэм, щы­шIэрэм ар агъэгумэкIы.

ЦIыфыр щыIэныгъэм чIыпIэ зэфэшъхьафхэм арегъэуцо ишэн къэпшIэнымкIэ, зыфэдэ шъыпкъэр къыбгурыIонымкIэ ишIуагъэ къакIоу. А гупшысэм пыдзагъэу Асхьад къетхы: «ЕгъашIэми сызэрэщымытэу зысшIыгъэп. ЗыщищыкIагъэм зызгъэIушын е зызгъэделэн слъэкIырэп. Сызытетым сытет зэпыт. Ау сидунэететыкIэ къэзыгъэнафэу къы­дэслъытэхэрэр щыIэх. Адыгэхэм «ШIу шIэри псым хадз» аIо. ШIоу пшIагъэм урыгущы­Iэнэу щытэп. Ар ежь-ежьырэу зэбгырыкIыщт ыкIи щыIэныгъэр нахьышIу ышIыщт. «Делэм уипа­Iо етыри блэкI» аIо. ЦIыф бза­джэм е шъугъуалэм шIу фашIэри блэкI. Ерэгупшыс ащ тетэу зыкIыдэзекIуагъэхэм. ЦIыфэу бырсыр къызыпыкIыхэрэр, зыгорэм пэуцужьхэрэр сикIасэхэп, шъугъуалэхэм, гъэгусалэхэм, цыхьэ зымышIхэрэм къащысэухьэ. СкIуачIэ сышъхьамысы­жьэу IофшIэныр згъэцэкIэным сыпылъ, гъунэм нэсымыгъэсэу ыуж сикIырэп».

IофшIэкIошхоу зэрэщытым ишыхьат творческэ зэнэкъокъу пчъагъэхэм Асхьад зэрахэла­жьэрэр ыкIи текIоныгъэ къазэращыдихырэр. Ащ фэдэу Адыгеим ижурналистхэм я Союз зэхищэрэ зэнэкъокъухэм ащытекIоу бэрэ къыхэкIыгъ, Краснодар краим иадминистрацие ишIухьафтын тIогъогогъо къыфагъэшъошагъ, краим иапшъэрэ еджапIэхэмкIэ анахь научнэ ыкIи творческэ IофшIэн дэгъур къыхэхыгъэнымкIэ край зэнэ­къокъум гъогогъуиблэ лауреат щыхъугъ. Научнэ IофшIэгъэ ухыгъэ анахь дэгъумкIэ зэнэкъо­къоу Урысые мэкъумэщ академием зэхищагъэм щытекIуагъ. Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо премие илауреат. Бэ ащ фэдэу къэпIон плъэкIыщтыр. Урысые наукэм Шэуджэным иIахьэу хилъхьагъэр къеушыхьаты шIэныгъэхэмкIэ Урысые академием зэраштагъэм ыкIи «Пшызэ шъолъыр IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъ» зыфиIорэ щытхъу­цIэр къызэрэфагъэшъошагъэм.

Асхьад зэрэпатриотым ишы­хьат хэгъэгум итарихъ хэшIыкIышхо зэрэфыриIэр, непэ ар кIэзытхыкIыжьыхэрэр зэриумысыхэрэр.

— Тарихъыр кIэптхыкIы­жьынэу щытэп. Ау непэ советскэ народым текIоныгъэ Хэ­гъэгу зэошхом къызэрэщыдихыгъэм ымыгъэгупсэфхэу, тарихъыр нэмыкIэу кIэзытхыкIыжьы зы­шIоигъохэр щыIэх, — еIо Асхьад. — Ау ащ тэ тилажьи хэлъ. ЗэкIэри къызщежьагъэр Хрущевым Сталинград Волгоград шIыжьыгъэн фаеу унашъо зешIыр ары. Ащ къыкIэлъы­-кIуагъ Главнокомандующым ыцIэ сыдрэ тхыгъи хагъэкIэу зэрэрагъэжьагъэр, ащ фэд Рокоссовскэми зэрэдэзекIуагъэхэр. Сталиныр сэркIэ шыихъ, ары мыхъугъэмэ Советскэ къэралыгъор щымыIэжьыни ылъэкIыщтгъагъэ. «Сталиным Урысыер пхъэIашэм кIэтэу къышти, атом­нэ Iашэ иIэу къыгъэнагъ», — ыIощтыгъ У. Черчилль. Тари­хъыр кIэзытхыкIыжьхэрэм сызэрапэуцужьырэм ыкIи Хрущевым, Горбачевым, Ельциным яполитикэ зэрадесымыгъа­штэ­рэм къыхэкIэу тхылъхэу «Генералиссимус Советского Союза…», «Вождь», «Сталин» зыфиIохэрэр стхыгъэх.

Асхьад ищыIэныгъэ Краснодар епхыгъ, ащ щеджагъ, Iоф щешIэ. Ау илъэпкъ щыгъупшэу къыхэкIырэп, хъури мыхъури ешIэ, республикэм инаучнэ, икультурнэ щыIакIэ къыхэлажьэ, фэлъэкIыщтымкIэ ишIуагъэ къе­гъакIо. Ары 2010-рэ илъэсым «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэ медалыр къызыфагъэшъуашэм, игъо шъыпкъэу алъы­тэзэ, цIыфыбэ зыкIыфэгушIуагъэр.

Сихъу Гощнагъу.