БэмышIэу тигъэзет къыхиутыгъагъ Урысыем щызэхащэгъэгъэ зэнэкъокъоу «Илъэсым иунагъу» зыфиIоу лъэпкъ проектэу «Демографием» хахьэрэм Адыгэ РеспубликэмкIэ Пэнэжьыкъуае щыщ унагъом текIоныгъэ къызэрэщыдихыгъэр.

Зигугъу къэтшIыгъэ зэнэ­къокъум Урысыем иунагъохэу хэлэжьагъэхэм анахь дэгъур лъэныкъуитфыкIэ къыхахыгъэх – «Сабыибэ зэрыс унагъу», «Унэгъо ныбжьыкI», «Къуаджэм щыпсэурэ унагъу», «Урысыем иунэгъо дышъ», «Унагъор – хабзэхэм яухъумакIу». Мы аужырэ лъэныкъомкIэ текIоныгъэр къызфагъэшъошагъэр Теуцожь районымкIэ Пэнэжьыкъуае щыпсэухэрэ НэмытIэкъо зэшъхьэ­гъусэхэу Аслъанрэ МулиIэтрэ яунагъу.

Ти Урысые къэралыгъошхоу километрэ мин 11-м ехъу зикIы­хьагъэу, километрэ минитфым фэдиз зишъомбгъуагъэр зэрэин дэдэр хэти къыгурэIо. Ащ унэгъо миллион пчъагъэу исхэм уакъы­хахыныр, уищытхъу аIоныр, зэкIэми щысэтехыпIэу уафагъэ­лъэгъоныр гушIоу къодыеп.

НэмытIэкъо унагъом, лIакъом имызакъоу, адыгэ шъолъырым щыпсэухэрэр зэкIэ рыгушхонхэу щыт. Джары тэри мы унагъом фэгъэхьыгъэ тхыгъэ къэдгъэхьазырыныр къызхэкIыгъэр.

НэмытIэкъохэр шIэныгъэзехьэх

НэмытIэкъохэр ялъапсэкIэ зыщыщхэри зыщыпсэухэрэри Пэнэжьыкъуай. Унэгъо 31-рэ мэхъух. Адыгэ лъэпкъым ищытхъу, идахэ языгъэIорэ лIакъохэм ащыщ. НэмытIэкъо Къадыр народнэ судьящтыгъ. НэмытIэкъо Исмахьилэ 1918-рэ илъэсым красноармейцэхэм Гъобэкъуае, Джэджэхьаблэ, Нэшъукъуае цIыфхэр лажьэ ямыIэу дафыхи заукIыхэм, ахэр Пэнэжьыкъуае къыдимыгъэхьанхэ зэрилъэкIыгъэр тарихъым къыхэнагъ. НэмытIэкъо Айтек Сорбоннэ университетым (Францием) бэрэ щыригъэджагъэх. НэмытIэкъо Айдэмыр Адыгеим иапэрэ къушъ­хьэ инженерыгъ. Аисэ 1930-рэ илъэсым Адыгеим илIыкIоу Москва щыIагъ.

НахьыбэрэмкIэ НэмытIэкъо­хэр шIэныгъэзехьэщтыгъэх. НэмытIэкъо Юсыф егъэджэн-пIуныгъэмкIэ Адыгеим фишIагъэр зэкIэми ашIэ. Ипшъашъэхэу Зарэрэ Розэрэ шIэныгъэлэ­жьы­шхуагъэх, докторыгъэх. Нэмы­тIэкъо Кемал Харьков университетым щыригъаджэщтыгъэх.

НэмытIэкъо Юрэ Пэнэжьыкъое еджапIэм илъэс 45-рэ щылэжьагъ, идиректорыгъ, районым иветеранхэм я Совет итхьамэтагъ. ИкIэлищи дэгъоу еджагъэх, анахьыжъэу Къэп­лъан врач, республикэм итравматолог-ортопед шъхьаI.

Аслъан ищыIэныгъэ гъогу

НэмытIэкъо Аслъан 1941-рэ илъэсым ижъоныгъокIэ мазэ и 5-м Пэнэжьыкъуае къыщыхъугъ. Янэ-ятэхэр колхозым щылажьэщтыгъэх. Нэмыц-техакIохэр тикъэралыгъо ошIэ-дэмышIэу къызытебанэхэм пый мэхъа­джэм пэуцужьынэу ежь ишIоигъоныгъэкIэ 1941-рэ илъэсым ибэдзэогъу мазэ ятэу Андзаур заом имашIо апэ пэхьагъэхэм ащыщ.

А лъэхъаным Аслан ыныбжьыгъэр мэзитIу гор ныIэп. Заор заухым къыгъэзэжьыгъэп, унагъом къыфагъэхьыгъэ тхы­лъым итыгъ къызэкIакIо имыIэу, щтэр ымышIэу, лIыхъужъныгъэ хэлъэу 1943-рэ илъэсым зэрэ­фэхыгъэр. Арышъ, Аслъан тым иIэшIугъэ зэхэзышIэгъэ къэхъу­гъэхэм, тым игущыIэ фабэ къызэраIозэ щыIагъэхэм ащыщэп. Андзаур заом зэкIом лъфигъищэу къызэринэкIыгъэхэр зыпIугъэхэр, езгъэджагъэхэр, щыIэныгъэм игъогушхо тезгъэ­хьагъэхэр янэ тхьамыкIэу Хъа­джэт ары. НыбжьыкIэу къэнэгъагъэми зышъхьасыжьыгъэп, илъфыгъэхэм ыпсэ аIуилъхьэзэ псэугъэ, мафэрэ «Табаксырье» зыфиIорэм, чэщырэ колхоз хьамэм ащылажьэзэ къыхьыгъ.

НэмытIэкъо Аслъан ыныбжь зекъум, 1949-рэ илъэсым Пэ­нэжьыкъое еджапIэм чIахьи 1960-рэ илъэсым къыухыгъ. Ащ ыуж ялIакъокIэ шIэныгъэлэжьхэу, егъэджэн-пIуныгъэм пылъ НэмытIэкъохэу Цуцэ, Юсыф, Аминэт, Юрэ иныбжьыкIэгъум щегъэжьагъэу щысэ зытырихыщтыгъэхэм ялъагъо рыкIонэу ежьагъ.

Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэ­джэ институтым ихимико-биологическэ факультет чIэхьагъ. Ащ чIащи дзэм къулыкъур илъэсищэ къыщихьыгъ. Къызегъэзэжьым, 1970-рэ илъэсым институтыр къыухыжьыгъ.

А илъэс дэдэми къыщагъ. Шъхьэгъусэ фэхъугъэр Хьэлъэ­къуаекIэ ТхьалIмэ япхъоу МулиIэт.

1970-рэ илъэсым ишэкIогъу мазэ къыщыублагъэу селоу Краснэм гурыт имыкъурэ еджа­пIэу дэтым IофшIэныр щыригъэ­жьагъ. Химиемрэ биологиемрэ аригъэхьыщтыгъэх. Апэ кIэлэегъэджагъ, етIанэ завучыгъ, нэужым илъэсыбэрэ директорыгъ.

Илъэс 42-рэ ипшъэрылъхэр щытхъу хэлъэу ыгъэцакIэзэ, зипэщэ коллективыр зэрищэзэ, тинеущрэ мафэ зыфэдэщтыр зэлъытыгъэ ныбжьыкIэ шъэ пчъа­гъэ щыIэныгъэм игъогу тыригъэхьагъэх.

НэмытIэкъо Аслъан иIофшIагъэкIэ ифэшъуашэу уаси пащэхэм къыфашIыгъ. Ащ фэшыхьат Урысые Федерацием, Адыгэ Республикэм гъэсэны­гъэм­кIэ яминистерствэхэм, район администрацием ящытхъу тхылъ пшIы пчъагъэу, шIуфэс тхылъхэу къыфагъэшъошагъэхэр.

Унэгъо дахи ышIэнэу инасып къыхьыгъ. Ишъхьэгъусэу Мули­Iэти лэжьэкIо-псэокIо бэлахьэу, Iэдэб дахэ зыхэлъэу, унэгъо кIэугъоякIоу къычIэкIыгъ. ИсэнэхьаткIэ дэн-бзэным фэгъэсагъэу щытыгъ, лIэшIэгъу щанэ фэдизрэ Пэнэжьыкъуае цIыфхэм яфэI­о-фашIэхэр зыщагъэцэкIэрэ унэу дэтыгъэм щылэжьагъ, щытхъу тхылъхэри къыратыгъэх.

Зэшъхьэгъусэхэм лъфыгъищ зэдагъотыгъ – Зарем, Сим, Арамбый. Ахэми адыгагъэр ягунэсэу, IофшIэныр шIу алъэгъоу, Iэдэб ахэлъэу апIугъэх, дэгъоу рагъэджагъэхэу, яадыгэгъэ-цIыфыгъэкIи республикэм щызэлъашIэхэу къытхэтых. Ящытхъу арагъаIозэ мэлажьэх, мэпсэух.

Ятэ илъагъо рыкIуагъэх

Анахьыжъэу Заремэ Хьабэ­хъумэ яныс. Пэнэжьыкъое гурыт еджапIэм идиректор. «УIукIэмэ, уимурад къыбдэхъу» зыфаIо­хэрэм афэд. НэгушIу, бэрэчэт. Зисэнэхьат хэшIыкIышхо фызиIэу, жэбзэ дахэ зыIулъэу, IофшIэным изэхэщэнкIэ щысэтехыпIэу, адыгэ шэн-хабзэхэр зигунэсэу щыт бзылъфыгъ. Районым ианахь гурыт еджэпIэшхом илъэс пчъагъэ хъу­гъэшъ ипащ, ищытхъу илъэс къэс хэхъо.

Хьабэхъу Заремэ щытхъу тхылъэу ыкIи шIуфэс тхылъэу къыратыгъэхэмрэ къезытыгъэ­хэмрэ ацIэ къепIон хъумэ, гъэ­зет нэкIубгъор имыкъункIи хъун.

Ащ къыкIэлъыкIорэ Симэ ГъукIэлIмэ яныс. Адыгэ педколледжэу Андырхъое Хъусен ыцIэкIэ щытым щырегъаджэх. Ащи егъэджэн-пIуныгъэмкIэ, иIофшIагъэхэмкIэ уасэу къыфашIыгъэр Урысыем, Адыгэ Республикэм гъэсэныгъэмкIэ яминистерствэхэм, нэмыкIхэм ящытхъу тхылъхэу, дипломхэу, сертификатэу къыфагъэшъошагъэр макIэп.

ЗэшыпхъуитIумэ къакIэлъыкIорэр ашнахьыкIэу Арамбый. Ари Пэнэжьыкъое еджапIэм икIэлэегъадж, физкультурэр арегъэхьы. Ипшъэрылъхэр дэгъоу зэригъэцакIэхэрэм фэшI щытхъу тхылъхэр, дипломхэр къыфагъэшъошагъэх.

Шэн-хабзэхэм яухъумакIох

А лъэныкъомкIэ анаIэ зытырагъэтыхэрэм защыдгъэгъуазэзэ нафэ къытфэхъугъ ахэр бэдэдэ зэрэхъухэрэр – сабыир къызэрыхъухьэгъэ унагъом, лIакъом, лъэпкъым, хэгъэгум яшэн-хабзэхэри яныбжьыкIэхэм арагъашIэ, тыдэ щыIэхэми ахэр зыщамыгъэгъупшэнхэу, ахэм арыпсэунхэу НэмытIэкъо лIа­къом игугъу IаекIэ арамыгъэшIынэу агъасэх.

ИлъэсыкIэри, ТекIоныгъэм и Мафи, кIэлэегъаджэм и Мафи, нэмыкIхэри зэрэунагъоу зэдыхагъэунэфыкIых. Амал зэриIэкIэ зэрэугъоих, Iофыгъо зэ­фэшъ­хьаф­хэм атегущыIэх, зэрэпсэущтхэр зэдаштэ. Быслъымэн мэфэкIхэр зыщагъэгъупшэхэрэп, ягупсэхэм ядунай зыщахъожьыгъэ мафэр къызысыкIэ, къэзэ­рэугъоих, адыгэ шхыныгъохэр агъэхьазырых, ягъунэгъухэм афахьых, къэхалъэм зэдэкIох.

Джащ фэд НэмытIэкъо Ас­лъан иунагъоу «Унагъор – хабзэхэм яухъумакIу» зыфиIорэ щытхъуцIэр къызыфагъэшъошагъэр.

Нэхэе Рэмэзан.