Дунаим итыдэрэ къуапэ укъыщыхъугъэу, уща­пIугъэми, уадыгэмэ, адыгэ орэдышъор уикIасэмэ, адыгэ орэдыр зызэхэпхырэм уегъатхъэмэ, Жэнэ Нэфсэт ыцIэ зэхэмыхы­гъэн, ымэкъэ дахэ, ымэкъэ жъынч зэ нэмыIэ­ми гупшысэмэ уахимылъэсэгъэн ылъэ­кIыщтэп.

Сэри, джыри Тыркуем сыщыпсэузэ, мымакIэу Нэфсэт едэIугъэхэм, ащ къыIорэ орэдхэм, гурышэ гупшысэхэм ахи­лъэсагъэхэм сащыщ. Ау IэкIыбым къыщыхъугъэу, щапIугъэ, джыри ащ щыпсэузэ Нэфсэт орэд къызыфиIуагъэр бэдэдэпщтын. Ар зыщыхъугъэ илъэсыр къызыдэтлъытэрэм, сыапэрэу къысшIошIы, ащи сырэгушхо.

Хэкужъым къэгъэзэжьын гу­пшысэр Тыркуем анахь зыщы­жъо­тыгъэ 70-рэ илъэсхэр арыгъэ тихэку тыкъимыфэжьымэ, ти­лъэп­къэгъумэ такъыхэмыхьажьы­мэ лъэпкъэу тыпсэун зэрэтымы­лъэкIыщтыр къызыдгурыIогъа­гъэр. Амали тылъыхъущтыгъ. Тилъэпкъэгъухэм анэ къызэрэтфизырэми зыцэкIи щэч фэтшIы­щтыгъэп. Арышъ, Советскэ Со­юзым, хэхэсым икъэгъэзэжьын еплъыкIэу фыриIэм бэ елъытыгъагъэр. Ар зэдгъэшIэнымкIэ, тилъэпкъэгъухэм алъыдгъэIэсынымкIэ амал гори къыкъокIыгъэ фэдагъ. Москва радиом ара­пыбзэкIэ икъэтынэу «упчIэ — джэуапым» фэгъэхьыгъэ упчIэм гугъапIэ къэзытырэ пэгъокI къы­ритыжьыгъэу зызэхэсэхым, сэри радиом тыркубзэмкIэ къэтыным сыфэтхэнэу исхъухьагъ. Сафэраз, джэуапынчъэ сашIыгъагъэп. Дзэ къулыкъур схьыщтыгъэти, седэIужьын сымылъэкIыгъэми, едэIугъэхэм аудиокассетэм тыратхи сырагъэдэIужьыгъ. А лъэ­хъаным къыдэдгъэкIыщтыгъэ «Ямчы — КIакIо» журналыми къыхэтыутыжьыгъ.

Хэкужъым къэдгъэзэжьын фи­тыныгъэ зэрэтиIэр къызыщаIогъэ, Адыгэ хэкуми игъэкIоты­гъэу игугъу къызыщашIыгъэ къэтыныр Жэнэ Нэфсэт сэ сцIэкIэ къыIогъэ орэдымкIэ къаухыжьыгъагъ: «Къэрэухэр» зыфиIорэмкIэ.

Орэдым игущыIэхэр зытхыгъэ МэщбэшIэ Исхьакъи, орэдышъор къыхэзыхыгъэ Тхьэбысым Умари орэдыр шIулъэгъу орэдэу зэратхыгъэм щэч хэлъэпщтын. Ау тэ, хэхэсхэмкIэ, хэхэс адыгэу хэкур зиплъапIэхэмкIэ, зигугъа­пIэхэмкIэ хэкурысымрэ хэхэсымрэ язэфэзэщ къизыIотыкIырэ, ар гучIэм лъызыгъэIэсырэ орэдэу зэхэтшIэгъагъ. «Щэбзэщэ папцIэу, ау шъурэхьатэу / Къыб­лэ лъэныкъом тамэр кIэшъощы / , Шъуиорэд лъагэ чIылъэр къыIэтэу / Сэ къыслъэIэсышъ, Сыдэу гушIуагъэ. / Къэрэухэр, къэрэу­хэр, къэрэухэр… / Къэрэухэр, къэрэу­хэр, къэрэухэр…» «…Ащ пэIус чылэу апэ чылакIэм / Сыщы­гъу­пшагъэу дэсышъ зы пшъа­шъэ…» Тэри хэкум икъыблэ лъэныкъоба тызыщыпсэущтыгъэр. Лъэпкъ джэныкъомэшIопс тикъошхэмрэ тызэпэIапчъэу, тызэфэзэщэу, ау тызэщыгъупшагъи фэдэу тыпсэущтыгъэба?! ЕтIани орэдым «Сы­къышъожэщтышъ, къызыжъу­гъэзэжьыкIэ / Гугъэ джэуапыр къысфэшъухьыжьи шъо…» ыIощтыгъэба?! Арышъ, джыри тызэрэгугъэрэ, тызэращыгугъырэ джэуапыр афэдгъахьыжьымэ, тилъэпкъэгъухэр хэкур зэрэтагъэ­гъотыжьыщтым нахь дэлэ­жьэн­хэба… Адэ мыщ фэдэ гугъэ-­гу­пшысэмэ уахэзылъэсэрэ орэдыр, а орэдыр къэзыIорэ ма­къэр пщы­гъупшэжьыныя! Орэдыри зэдгъэшIагъ, сэри, синыбджэгъу­хэми тэ еттыгъэ мэхьанэр имэ­хьанэу, адыгэ зэхахьэхэм бэрэ къащытIуагъ…

ТIокIиплIырэ илъэсхэр. Тыркуем икъэлэ цIыкIу горэм сыщэпсэу. Чэщыбг, унагъор япIэмэ якIужьыгъ. Сэ тиныбджэгъу Едыдж Батырай хэкум къыщытыритхэгъэ видеокассетэм сеплъышъ сыщыс. Гупшысэ IэшIумэ сахилъэсагъэу сеплъы… Сэплъы­зы… Аузэ, сыкъигъэлъэтагъ бзылъ­фыгъэ дэхэшхо горэм ымакъэ. Бзылъфыгъэ дэхэшхом ымакъэ зэ дищаещтыгъ, зэ ыгъэ­шхъыщтыгъ, зыщыфаеми едэIу­рэри ыгъэкIэзэзыщтыгъ. Сызэлъиштагъ, пкIантIэр къыстыри­кIагъ… Сеплъыжьыгъ кассетэм, къытезгъази, джыри сеплъы­жьыгъ. «Ным игумэкI» итхын зысэухым, нэфшъагъо хъугъагъэ, сисыхьат тфы хъугъэу къыгъэлъагъощтыгъ. «Мары, а гукъэ­кIыжьыр къызыстхыжьырэми сыхьатым нэфшъагъоу тфыр къегъэлъагъо». Елбэтэу тырку­бзэкIэ зэсыдзэкIыгъ. А лъэхъаным Тыркуем къыщыдэкIыщтыгъэ журналыми къыщыхэтыутыгъ гъэтхапэм и 8-м тефэу, бзы­лъфыгъэхэм я Дунэе мафэ фэ­гъэхьыгъэу.

Мурэтэ Чэпае идрамэу «Ным игумэкI» щыщ мы пычыгъом игущыIэмэ кIуачIэ ахэмылъэу, ахэр гум лъымыIэсыхэу хэт къыIон ылъэкIын?! Ау а гущы­Iэхэр Нэфсэт къызыжэдэкIырэм, гущыIэхэм нахь кIуачIэ зэра­гъотырэм, уипкъынэ-лынэ нахь зэрэапкъырыхьэрэм хэт къе­мыуцолIэн?! Загъорэ сегупшысэу къыхэкIы: «Ащ къеджэгъагъэр мы Нэфсэтыгъэмэ, нэфшъагъо нэс сыщысыныя, зэдзэкIыгъэр гъэтхапэм и 8-м бзылъфыгъэхэм я Дунэе мафэ тефэу журналым къыхэсыутыныя… Мары джыри, тишъолъыр щыпсэухэрэри зэра­хэтхэу, зэо зэпымыухэм тахэ­тзэ заом имэшIо лыгъэ зэрэдунаеу зэлъиштэным ищынагъо къытшъхьащыуцуагъэба?! Мы лъэхъэ­нэ хьылъэм, «Ным игумэкI» хэти ежь ыбзэкIэ, илъэпкъ и Жэнэ Нэфсэт ымакъэкIэ зэхядгъэхыным игъо шъыпкъэба… Ащ заом пэуцужьырэмэ япчъагъэ къахигъэхъонба, акIуачIэ ыгъэлъэшынба… Адэ Жэнэ Нэфсэт, Къуекъо Налбый иIэдэкъэкIэкI «Ным» къеджэу зызэхэпхырэм, зыплъэ­гъурэм… 1993-рэ илъэсыр ары ащ апэдэдэу сызедэIугъагъэр, Дунэе Адыгэ Хасэм иятIонэрэ зэфэс дакIоу зэхащэгъэгъэ Ады­гэ фестивалэу Мыекъуапэ щыре­кIокIыгъэм стадионым имыза­къоу, зэрэкъалэу къызэпигъэджэ­жьыгъагъ. ЯтIонэрэу Адыгэ къэ­ралыгъом, хэкум къэзыгъэзэжьыгъэхэм «Шъукъеблэгъэжь» зыщариIогъэ апэрэ «Фэсыжьапщи» пчыхьэзэхахьэм сыщедэIугъагъ: / «А сичIыгу, тыкъэплъфыгъ.

Тып­пIугъ, тыблэжьыгъ. / Тым фэдэу тыодэIугъ, / Ным фэдэу шIу утлъэ­гъугъ! / А ситхь, тинэпсырэ ти­пкIэнтIэ щыугъэрэ / ЗыхэткIухьагъэу, тишъаомэ алъ зыщычъагъэу, / Тянэ-тятэмэ якъупшъхьэхэр зыштэжьыгъэ чIыгур тэбгынэ. / ЗичIыгу зыбгы­нэрэм сыд къы­фэнэжьыгъ!» Ипхъахь-итэкъоу дунаим икъэралыгъуабэмэ ащы­псэурэ адыга­би къекIолIэгъагъ Дунэе Адыгэ Хасэм изэфэс, Адыгэ фестивалым. Адэ уятэжъмэ егъэзыгъэкIэ хэкур зэрарагъэбгынагъэм хэкунчъэ уишIыгъэу а гущыIэхэм, ащ къеджэрэ Жэнэ Нэфсэт ымакъэ уамыгъэ­тхыон плъэ­кIыныя?.. Узэрэхэкунчъэм итхьа­мыкIагъо нахь зэхэп­шIэнба?.. УизэхашIэ уилъэпкъэгъухэм зэ­­ралъыбгъэIэсыщтым нахь удэгуIэнба?.. Хэкум къызэрэбгъэзэжьыщтым иамалхэм нахь уалъыхъунба?.. Къыздэбгъэ­зэжьыгъэ уичIыгужъ нахь уфэ­шъыпкъэнба?.. ЫпшъэкIэ къызэ­рэсIуагъэм фэд, Къуекъом игущы­Iэмэ узэлъызыштэрэ кIуа­чIэ ахэ­мылъэу хэт къыIон ылъэ­кIын? Ау а гущыIэхэр ипрограммэ хигъэуцоныр зыгу къэкIырэ режиссерым артисткэмэ Нэфсэт къызэ­рахихырэми мэхьанэ горэ иIэба?..

Жэнэ Нэфсэт апэу Тыркуер ары зыщыслъэгъугъагъэр. 1991-рэ илъэс, ятIонэрэ маз. Тыр­куем икъэлэ зэфэшъхьафхэм кон­цертхэр къащитыгъагъ. Сэ Анкара сыщедэIуным, щызэхэсхыным пае сыхьатих гъогу къэскIугъагъ. МэкIагъэп сэщ фэдэу къэлэ чыжьэмэ къарыкIыгъа­гъэри. КIэгъожьыгъи къахэкIыгъэп. Хэхэс адыгэхэмкIэ тыгухэр къыIэтыгъ, тигъэгушхуагъ, хэкумкIэ къаплъэхэрэм япчъагъэ хигъэхъуагъ…

Хэкум къызысэгъэзэжьым Нэфсэт зыхэт пьесэхэми мымакIэу сяплъыгъ. Сыд фэдэрэ роли ар къыфамылъфыгъэр шIошъхъугъуаеу къышIыгъ. Титха­кIохэм, тиусакIохэм ятхыгъэхэм къызяджэрэм, гучIэм нэсы. Ма­ры «тилъэпкъы игъонэмыс хъугъэ итхыдэIуатэ», КIэрэщэ Тем­бот иныбжь илъэсишъэ зэрэхъу­гъэр зыщыхэдгъэунэфыкIыгъэ мэфэкI зэхахьэми а зыр арыба тхэкIошхом епэсыгъэу псэущты­гъэр?! Тембот къыIэкIэкIыгъэм а зыр арыба адыгабзэкIэ, ны­дэлъфыбзэкIэ къяджагъэр?!

Ау гъунэ зимыIэ зи зэрэщымыIэм фэдэу, сценэм орэдыIоу утетыными гъунэ горэ иI. Анахь цIэрыIоми, анахь Iазэми а гъа­шIэр еухы. Арэу щытми, Нэфсэт фэдэу бзэпс (талант) зэфэшъхьафхэр зыхэлъмэ утыгур аукъо­дыеу абгынэрэп. Зэрамыбгынэ­рэри тинасып, лъэпкъым инасып. Мары шъуеплъырэба Адыгэ те­левидением икъэтынэу Жэнэ Нэфсэт зэхигъэуцоу, зэрищэрэм, «ШIу шъутэлъэгъу, шъутщыгъу­пшэрэп» зыфиIорэм? Тилъэпкъ ижъуагъохэу тхэмытыжьхэм — ар КIэрэщэ Тембот, ар Хьаткъо Ахьмэд, ар Пэрэныкъо Мурат, ар Жэнэ Къырымыз, ар Тхьабысым Умар, ар КIубэ Щэбан, ар Нэхэе Руслъан, ар Бэгъ Нур­бый, ар ЕхъулIэ Сэфэр… — лъэпкъыр опсэуфэ дэпсэущтхэм, апсэ лъэпкъыпсэм изы Iахь хъугъахэхэм къазыщытегущыIэрэ къэтыным. Къэтыныр ыгу къызэ­рэкIыгъэмкIэ сызеупчIым, Нэф­сэт мары къыIуагъэр: «АпэрэмкIэ, а пстэури шIудэдэ сэлъэ­гъух. Ахэм язи сщыгъупшэрэп. Дахэу тызэхэтыгъ, тызэгурыIуагъ, лъэп­къым тыфэгумэкIыгъ. Нахьыжъхэм нахьыкIэхэмкIэ тыкъаухъумагъ. Сызгъэгушхуагъэхэр, гъо­гупэ сэзыгъэлъэгъугъэхэр ахэт. Мышъэфыр сэ къэтыныр сымы­шIыгъагъэми, ахэр лъэпкъым ие шъыпкъэ зэрэхъугъахэхэр ары. Ори къызэрэпIуагъэу, «ахэм апсэ лъэпкъыпсэм изы Iахь хъу­гъахэ». Ау сэри сыфэягъ зэрэсщымыгъупшэхэрэр къэсIонэу… Сыфэягъ сэри шIу зэрэслъэгъу­хэрэм джыри зэ кIэзгъэтхъы­нэу… Сыфэягъ зигъашIэ, зиIэшIагъэхэр щысэтехыпIэ тфэхъун цIыфхэр зэрэтиIэхэр ныбжьыкIэ­мэ алъызгъэIэсынэу… Тиныбжьы­кIэхэр, нахь игъэкIотыгъэ къэтын­хэм, кандидатскэхэм, докторскэхэм акIэзгъэхъопсынхэу…».

ЕтIани къэтыным тиорэда шIу уимыгъэлъэгъурэр, тиусэ идэхагъа къыплъимыгъэIэсырэр! ТиусакIохэм, титхакIохэм, тиорэдус­хэм ягъашIа узыхимыгъаплъэрэр! Къэтыным лъэпкъым фэпсэу­гъэу, лъэпкъыр зыгъэдэхагъэхэр зэрэщымыгъупшэщтхэр типкъынэ-­лы­нэмэ къахепшэба?.. Дэхагъэм, шIугъэм, лъэпкъым, цIыфыгъэм тыфэлэжьэнэу теушъэба?..

Ары, пIуныгъэм, лъэпкъ шIу­лъэ­гъум, тыбзэ, тиусэ, тиорэд къыткIэхъухьэрэмэ шIу алъэгъу­ным, лъэпкъ гъашIэр къытфэзыгъэдэхагъэу, къытфэзыухъумагъэхэм, лъэпкъ гъашIэр лъызыгъэкIотэщт кIэн къытфэзыгъэ­нагъэхэм гулъытэ афэшIыным ылъэныкъокIэ бэ къэтыным зэ­­шIуихырэр. Ау, гукъау нахь мышIэми, къэтыныр зыIэкIэкIырэр, ылъэгъун зымылъэкIырэр макIэп. Арышъ, къэтынхэр видеокассетэхэм атетхагъэу унэ­хэм арылъын, еджапIэхэм ачIэ­лъын, хэхэс тилъэпкъэгъумэ аIэкIэгъэхьэгъэн фаеу тэлъытэ.

Хэлъэ бзэпсым гулъыти, Жэнэ Нэфсэт «ШIу шъутэлъэгъу, шъут­щыгъупшэрэп» зыцIэ къэтыныр зэхищэн амал къезытыгъэ тителе­видение «тхьауегъэпсэу» етэIо.

«ШIу шъутэлъэгъу, шъутщыгъу­пшэрэп» зыцIэ къэтыными къэралыгъо шIухьафтыныр къы­лэжьыгъахэу къытшIошIы…

МэщфэшIу Нэдждэт.