2020-рэ илъэсым игъэмафэ ащымыгъупшэ­жьы­нэу зигугъу бэрэ ашIыжьыщт лъэхъанэу къызэтынэкIыгъ. Гухэлъ пчъагъэхэр ащ зэбли­хъугъэх. Зым инысащэ зэкIихьагъ, адрэм изе­кIо зэтыригъэуцуагъ, ящэнэрэм иеджэн-IофшIэн зэпигъэугъ.

Гъэ къэс зэрэсихабзэу, сэри сыгугъагъ IэкIыб къэралыгъо сыкIонэу, тилъэпкъэгъухэм зэхащэрэ фестивальхэм сахэлэ­жьэнэу, а сыздэкIощт хэгъэгум ичIыпIэ дахэхэри зэзгъэлъэ­гъунхэу. Ау сэ гухэлъ сшIыгъэ, апшъэкIэ аIуагъэр щыIэныгъэм щыпхырыщыгъэ хъугъэ. IэкIыб зе­кIор кIоцI зекIокIэ зэблэс­хъугъ, ыкIи ткъош Къэбэртэе-Бэлъкъар республикэм себлэгъагъ Зы нэ­гъэупIэпIэгъо сырыкIэмыгъожьэу мэфитфыр ащ щызгъэкIуагъ. Зэныбджэгъуныгъэм тызэфищагъэу, зы сэнэхьатым тызэрипхыгъэу, Налщык щыпсэурэ сипшъэ­шъэгъоу НэшIэпыджэ Замирэ сибысымыгъ. АпэрэмкIэ, къыхэз­гъэщынэу сыфай ткъош респуб­ликэм икъэлэ шъхьаIэ идэхагъэ. Уц къэкIхэмкIэ баи. Зэ непэрэ мафэм итарихъ къэгъэгъэ шIапIэм укъыщеджэщт, зэ уахътэр зынэсыгъэр къэгъэгъэ сыхьатым къыуигъэшIэщт. Гектар 250-рэ хъурэ Iэтэжьыкъо ихатэу къэлэ гузэгум итыр кIэракIэ, зэIухыгъ, къыщыпкIухьащтмэ гуахьы. ПсыкъичъыпIэхэр, джэгупIэхэр, шха­пIэхэр, кIэпсэ гъогоу Саусырыкъо иIуашъхьэ удэзыщаерэр — Iэтэжъыкъо паркым икъуапэ пэпчъ ямышIыкI. ИгъэкIэрэкIэн непэ къызнэсыгъэми къызэтеуцорэп. БэмышIэу зы мыжъо гъэшIэгъон къыдэуцуагъ. «Жъогъо мыжъокIэ» ащ еджагъэх. Тонн 40 къещэчы, къушъхьэ тIуакIэм иинагъэ зэриинагъэу къыдащыгъ. Зыгъэуцугъэ скульпторэу Пащтэ-Хъан Алим ар джэрз тамыгъэхэмкIэ ыгъэкIэ­рэкIагъ, чэщрэ ахэр къэнэфых, мыжъом теплъэ зэфэшъхьафхэр къыубытэу остыгъэхэр тырагъа­псэх. Джаущтэу Iэтэжьыкъо иха­тэ зыщыбгъэпсэфыщтмэ, къы­щыпкIухьащтмэ зы мафи пфикъунэп. Упшъыгъэмэ, ибзыф­хэм уачIэсэу тхылъ уеджэн плъэкIыщт. Тхылъ гъэтIылъыпIэ­хэр чIыпIэ-чIыпIэу паркым дэтых. Къэбэртэе-Бэлъкъарым итхакIо­хэм якъэлэмыпэ къычIэкIыгъэ­хэри ахэм ахэбгъотэщтых. Рес­публикэм иусакIохэм якъэбар джыри зы чIыпIэ гъэшIэгъон къыпфиIотэщт. Урамым тет тхылъеджапIэм укъыблэкIыгъ пIо пэтзэ, усэм ихэтэжъые укъы­хэ­хьащт. Лъэпкъ зэкъошыныгъэр къагъэлъагъоу къэбэртэе усакIоу ПакIэ Бэчмырзэрэ бэлъкъар тхакIоу Мечиев Кязимрэ ясаугъэтхэмкIэ усэ лъагъор къэоублэшъ, шъолъырым щыусагъэхэм зэкIэмэ ятворчествэ нэIуасэ уафэхъу. Къыхэзгъэщын, тхылъ къыдэгъэкIынымкIэ Налщык хэ­хъоныгъэ инхэр ешIых. ТхылътедзэпIэ пчъагъэ къалэм дэт. ТхакIохэм ямызакъоу, журналистхэм аугъоирэ къэбархэр кIагъэзырэп, хэшыпыкIыгъэу ахэр къыхаутыжьых. Мары, гущыIэм пае, НэшIэпыджэ Замирэ Iоф зыщишIэрэ «Хэутыным и Унэ» ижурналистхэм яIофшIа­гъэхэр синэрылъэгъугъ. Респуб­ликэ гупчэ гъэзетхэр, журналхэр мы унэм чIэтых ыкIи ахэр тхылъ тедзапIэм емыкIуалIэхэу зы гъэ блэкIырэп. Республикэ гъэзетэу «Адыгэ псалъэм» иредактор шъхьаIэу, Къэбэртэе Адыгэ Ха­сэм итхьаматэу ХьэшIуцIэ Му­хьамэд зэIукIэгъоу дысиIагъэм тхылъыкIэу къыдагъэкIыгъэхэм ягугъу къыщысфишIыгъ. Адыгэ диаспорэм хэшIыкI ин фызиIэ Мухьамэд хэхэс адыгэхэм апае къэбарэу, сурэтэу, хьап-щыпэу ыугъоигъэр бэдэд. Музей псау икъущт ыкIи игухэлъ музей къы­зэIуихынэу. «Хэхэс адыгэхэр» зыфиIорэ тхылъым хъарзынэщыр мыгъэ ыгъэбаигъ. Къэралыгъо 50-м непэ ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм якъэбар ащ къыдэ­хьагъ. СурэтхэмкIэ тхылъыр гъэ­кIэрэкIагъэ. ХьэшIуцIэм зыцIэ къыриIорэ пэпчъ исурэт къыгъэ­лъэгъожьызэ, тхылъыр зэхигъэу­цуагъ. Узэрыгушхонэу, щытхъур зытефэрэ адыгэ цIэрыIохэр нэ­Iуасэ къыпфешIых. Ахэм ахэтых къэралыгъо Iэшъхьэтет Iэ­натIэр зыIыгъыхэр, дзэм хэт генералхэр, артистхэр. Зыщыпсэухэрэ къэралхэм уасэ къащыфашIэу, адыгэм ыцIэ дахэкIэ рагъаIоу щыIэ тилъэпкъэгъухэм мэкъэгъэIу афишIынэу тхылъым изэхэгъэуцуакIо фэягъ ыкIи ар къыдэхъугъ. Ежьыми, нэмыкI журналистхэми ятхыгъэхэр тхы­лъым къыдэхьагъэх. Сигопэ дэдэ хъугъэ тхылъыкIэу «Хэхэс адыгэ­хэр» тынэу къызэрэсатыгъэр, сэри хэхэс адыгэхэм якъэбар сынаIэ тет зэпыт, арышъ, тхы­лъыр лъэшэу сиIофшIэнкIэ къыс­шъхьапэщт.

Джырэ лъэхъанэу тызыхэтым елъытыгъэу, Iоф зэрашIэрэ шIыкIэм сыкIэупчIагъ. ХьэшIуцIэ Мухьамэд къызэриIуагъэмкIэ, унэм исхэу, пэIудзыгъэ шIыкIэм тетэу мэзищэ лэжьагъэх. Джы къыдэкIыжьыгъэх, ау IофшIэгъу уахътэр едзыгъо-едзыгъоу го­щыгъэу, журналистхэр IофшIапIэм къекIуалIэх.

Налщык апэрэ мафэр зэрэщычъагъэр сымышIэу, джаущтэу псынкIэу кIуагъэ. КъыкIэлъыкIорэ мафэхэм тилъагъо Къэбэр­тэе-Бэлъкъарым илъэгъупхъэ чIыпIэхэм апхырыкIыгъ. Псыхъу­рэе шхъуантIэхэу апчым фэдэу укъызэрыщыхэрэр, Щэджэм псы­къефэххэр, къушъхьэ тIуакIэ­хэр. Шъолъырым ичIыопс нэр пIэпихэу, гур ыгъэлъэпэрапэу дахэ. А зэпстэум адыгэм итарихъ епхыгъэ таурыхъхэр апы­лъых. ГущыIэм пае, Щэджэм псыкъефэххэр пшъэшъэ шъхьац благъэм рагъапшэх. Иныжъым ытыгъунэу фэегъэ пшъашъэм къушъхьэм зыкъыридзыхыгъэу ыкIи ышъхьац благъэ утысэхэу псыгъуаткIоу мыжъом къечъэхыгъэу алъытэ. Ащ фэдэу адыгэм иблэкIыгъэ къыпфэзыIуатэрэ чIыпIэхэм тизекIо лъыкIуатэ къэс тарихьылIагъ. Анахь лъэгъупхъэ чIыпIэу Iошъхьэмафэ екIурэ гъогур Зэикъокъуаджэ блэкIы. Анахь чылэ инэу Къэ­бэртаим итхэм ар ащыщ. Нэ­бгырэ мин 12 щэпсэу. Къоджэ къэхалъэу тызблэчъыгъэм сынаIэ зэу ыубытыгъ. Къэхэм атет мы­жъосынхэм ашъохэр гъэшIэгъоныгъэх. Ахэр шхъонтIабзэу, уцышъоу щытых. АтешIыхьэгъэ сурэтхэри тэркIэ ямышIыкIэх. Хъулъфыгъэ зычIэлъым цые, бзылъфыгъэ къэм тетым сае атешIыхьагъ. Саугъэтхэм цIыфыпкъыр угу къагъэкIы. Шъхьэ хъурае фэдэу апытхэм мазэрэ тхьэпих хъурэ къэгъагъэрэ ате­шIыхьагъ. ЛIагъэм икъэбар ара­пыбзэкIи адыгабзэкIи тетхагъ. Адыгэ тарихъыр, культурэр, ха­бзэр, зекIокIэ-шIыкIэу тхэлъы­гъэхэр зэрэсшIогъэшIэгъоным ыпкъ къикIэу, мы къэхалъэм игу­гъу къэсымышIын слъэкIы­гъэп. «Адыгэ макъэм» еджэхэрэми ар ашIогъэшIэгъонынэу слъы­тагъэ.

КъызэрэсIуагъэу, тигъогууанэ Iошъхьэмафэ екIущтыгъэ. Налщык уикIымэ сыхьатитIу гъогукIэ ащ унэсыщт. КIэпсэ дэкIояпIитIу къушъхьэм иI. Тэ къушъхьэу Чегет тыдэкIоягъ, метрэ минищрэ шъэрэ ащ илъэгагъ. Утеты зыхъукIэ, Европэм ианахь чIыпIэ­ Iэтыгъэу алъытэрэ къушъхьэм пэчIынатIэу ущыт. Iошъхьэмафэ метрэ 5642-рэ илъэгагъ. Ышъхьэ фыжьыбз, ышыгуитIу егъэшIэрэ осыр ателъ. Iошъхьэмафэ бэрэ зегъэбылъы, пщэсыхэр зытетырэ къушъхьэу щыт. Ау тэ тызыкIогъэ мафэм, ащ икъэбзагъэ, Къэбэртаем къыщыхъугъэу, мы­зэу-мытIоу къушъхьэр зылъэ­гъугъэ Замири ыгъэшIэгъуагъ. Тинасып джаущтэу къыхьыгъ. ПIэгу итыр таущтэу плъэгъун? Джащ фэдагъ Iошъхьэмафэ тапашъхьэ къызэриуцуагъэр. ТыкIэ­лъырыкIын тымылъэкIэу, сы­хьатищэ ылъапсэ титыгъ. Зэ­горэм дэгъуба ышъхьэшыгу нэс удэкIоеныр? А гупшысэри ащ тетэу къэущы.

Адыгэ Iуашъхьэр. Ткъош къэ­бэртаехэм ячIыналъэ адыгэ лъэпкъым къыритыгъэ шIуагъэ­хэр осэнчъэх, лъапIэх. СизекIо сэ Къэбэртэе-Бэлъкъарым къыщысыухыгъэу, адыгэ шыу купым изекIо щиублагъ. «Щэрджэс дэрби» зыфаусыгъэ зэпеом ки­лометрэ 1000 мэфипшIыкIэ къы­чъын ыгу хэлъ. Iоныгъом и 1-м шыгъачъэр аублагъ. Мафэ къэс шыу 11-мэ километришъэ къызэпачы. А зы гъогууанэр шыухэм Нартан къоджэбгъум къыщызэпачъы. Зэпеом шы хъупIэхэм, IыгъыпIэхэм ялIыкIо­хэр лъэплъэх. ЗэхэщакIохэм яму­радыр Гиннесым иапшъэрэ гъэхъагъэ аубытыныр ыкIи адыгэ­­шым ыкIуачIэ зэрэлъэшыр къагъэлъэгъоныр ары. Iофтхьабзэр Iоныгъом и 10-м аухыщт.

Сыд фэдэу гъэмафэр бгъэ­кIуагъа? Мы упчIэм иджэуап къэттхыжьынымкIэ илъэсыкIэ еджэгъур тыублэщтыгъэ. «Мы 2020-рэ илъэсым гъэмафэр щыIагъэп» зыIохэрэри щыIэх. Сэ ащ адезгъаштэрэп. Тэрэз, ти­щы­Iэныгъэ зэблэхъугъэ. Ау сыд фэ­дэрэ чIыпIи ишIуагъэ хэплъэ­гъукIышъущт. Узэреплъырэ къуа­пэм ар елъытыгъ. Мары сэ НалщыккIэ сызэрэплъагъэм сыкIэгушIужьы. Силъэпкъэгъухэу спсэ щыщхэм гукъэкIыжь дахэ сфэхъущт уахътэ адэзгъэкIуагъ.

ТIэшъу Светлан. Адыгэ республикэм ижурналист.