Илъэсэу тызыхэтым Хэгъэгу зэошхор, ЯтIо­нэрэ дунэе заор заухыгъэхэр илъэс 75-рэ хъугъэ. Ащ фэшI УФ-м и Президентэу Владимир Путиным иунашъокIэ 2020-рэ илъэсыр шIэжьым ыкIи щытхъум я Илъэсэу агъэнэфагъ.

Ащ мы мэфэкIхэм афэгъэ­хьыгъэ Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафыбэу къыдэлъытагъэхэм ащыщ проектэу «Уроки второй мировой» зыфиIорэр. ЯтIонэрэ дунэе заор заухыгъэр илъэс 75-рэ зэрэхъугъэм ар фэгъэхьыгъэу Урысыем исубъектхэм ащы­пхыращыгъ.

Адыгеири а Iофтхьабзэм хэ­лэжьагъ. НахьыпэкIэ къызэ­рэ­тIогъагъэу, Iоныгъом и 2-м гъэ­сэныгъэм иорганизациеу республикэм итхэм зэкIэми ЯтIонэрэ дунэе заом фэгъэ- хьыгъэ урокхэр ащыкIуагъэх. Гущы­Iэм пае, Адыгэ республикэ гимназиеу N 1-м ия 11-рэ класс ис кIэлэеджакIохэм ащ фэдэ урокыр афызэхищэгъагъ тарихъымкIэ ыкIи обществознаниемкIэ кIэлэегъаджэу Жанна Ененкэм.

Къэралыгъоу къызщыхъугъэм, зыщыпсэурэм итарихъ ышIэныр, ар зэрамыхъокIыным фэбэнэныр нэбгырэ пэпчъ ипшъэрылъэу зэрэщытыр ащ ипэублэ псалъэ къыщыхигъэщыгъ. 1945-рэ илъэсым ижъоныгъокIэ мазэ ЯтIонэрэ дунэе заор щамыухыным ушъхьа­гъоу фэхъугъэм, Японием пэ­шIуекIорэ заом ихъугъэ-шIэгъэ анахь шъхьаIэхэм, текIоныгъэр ащ къызэрэщыдахыгъэм Дзэ Плъыжьым иIахьэу хилъхьагъэм, мы къэралыгъом политикэу зэри­хьэрэм Советскэ Союзыр щыухъумэгъэным мэхьанэу иIагъэм ар къатегущыIагъ. КIэлэеджа­кIо­хэри тарихъым хэшIыкIэу фыряIэмкIэ къыдэгощагъэх. Пстэумэ ауж мы заом фэгъэхьыгъэ видеороликым еплъыгъэх.

Тыгъуасэ, Iоныгъом и 3-м, проектым къыдыхэлъытэгъэ Iоф­тхьабзэхэр лъагъэкIотагъэх. Мы мафэм джэгукIэ гъэпсыкIэ яIэу, лъэхъаным къыздихьыгъэ шIыкIакIэхэр ащагъэфедэзэ, урокхэр республикэм иеджапIэхэм ащызэхащагъэх. Ресурснэ гупчэу «Волонтеры Адыгеи» зыфиIорэми ЯтIонэрэ дунэе заор заухыгъэм фэгъэхьыгъэу квест щыкIуагъ.

Джащ фэдэу, Iоныгъом и 3-м «ТекIоныгъэм идиктант» къэралыгъо 70-м ехъумэ ащатхыгъ. Адыгеир ащи хэлэжьагъ. Площадкэ 20 фэдизмэ ар ащыкIуагъ, нэбгырэ 800-м ехъу очнэу хэлэжьагъ. Тарихъым хэшIыкIэу цIыфхэм фыряIэр зэгъэшIэгъэныр, ныбжьыкIэхэм патриотизмагъэ ахэлъхьэгъэныр ары ащ ипшъэ­рылъ шъхьаIэр.

Пстэумэ ауж Хэгъэгу зэошхом хэкIодагъэхэм ясаугъэт зэхэтэу Мыекъуапэ дэтым къэгъагъэхэр кIэралъхьагъэх. Ащ хэлэжьагъэх АР-м и ЛIышъхьэрэ министрэхэм я Кабинетрэ я Администрацие ипащэу Владимир Свеженец, АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Тхьаматэ игуадзэу Шъэо Аскэр, АР-м лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъу­гъэм иамалхэмкIэ и Комитет ипащэу Шъхьэлэхъо Аскэр, заом, IофшIэным, УIэшыгъэ КIуачIэхэм ыкIи хэбзэухъумэкIо органхэм яве­теранхэм я Совет итхьаматэу Къоджэ Аслъан, Парламентым идепутатхэм ащыщхэр, нэмыкIхэр. Ахэр заом щыфэхыгъэхэм зы такъикърэ афэшъыгъуагъэх.

ЯтIонэрэ дунэе заор 1945-рэ илъэсым ижъоныгъокIэ мазэ Берлин щаухыгъэп. А мэзэ дэдэм Ялтэ зэзэгъыныгъэу щашIыгъэм диштэу Советскэ Союзыр икъо­тэгъухэм ягъусэу Японием дашIыгъэ заом хэлэжьэнэу пащэхэм унашъо аштэ. Охотскэ хым къыщегъэжьагъэу КъохьэпIэ Сыбыр къыхиубытэу, ащыкIогъэ заор шышъхьэIум и 9-м рагъажьи, Iоныгъом и 2-м аухыгъ. Ащ Дзэ Плъыжьым идзэкIолI миллионрэ мин 500-рэ фэдиз хэлэжьагъ. Мы текIоныгъэр ары 1939-рэ илъэсым къежьэгъэ ЯтIонэрэ ду­нэе заор зыщаухыгъэр.

Къэралыгъо 61-рэ, ахэм нэ­бгырэ миллиардрэ мин 700-рэ ащыпсэущтыгъ, пстэумкIи хэлэ­жьагъ, нэбгырэ миллион 55-м ехъу хэкIодагъ. Анахьыбэу цIыфышъхьэр чIэзынагъэр Советскэ Союзыр ары. Ащ инэбгырэ мил­лион 27-рэ ЯтIонэрэ дунэе заом щыфэхыгъ.

ХЪУТ Нэфсэт. Сурэтхэр Iэшъынэ Аслъан ты­рихыгъэх.