Непэ зэрэхэгъэгу фэдэу, Адыгеим илъэсыкIэ еджэгъур щырагъэ­жьэжьыгъ. ЗэкIэмкIи республикэм иеджапIэхэм кIэлэеджэкIо 56622-рэ къякIо­лIэ­жьыгъ, ахэм ащыщэу сабый 6150-рэр апэрэ классым къэ­кIуагъэх. Мыгъэ кIэлэеджакIохэр ­еджапIэхэм къазэрэчIэкIы­гъэхэм, джы ахэм зэрапэ-хьа­жьыщтхэм гумэкIыгъоу къапыкIыгъэхэм зэкIэри ащыгъуазэх. Сыда пIомэ еджапIэм емы­пхыгъэу щыIэр мэкIэ дэд.

Зэпахырэ узым къыхэкIэу непэ цIыфмэ ящыIакIэ нэмыкI хъугъэ. ГъэшIэгъоныр, ковидыр къызежьэм «ащ ыуж щыIэныгъэр нэмыкI шъыпкъэ хъущт» зыIуагъэхэр щыIэх. Ахэм аIуагъэр шъыпкъэу къычIэкIыгъ. ЩыIакIэр ащ къызэпыригъэзагъ. Илъэс горэкIэ узэкIэIэ­бэжьмэ къытаIомэ тшIошъ мы­хъущтгъагъэмэ непэ тяуцолIагъ.

Арэу щытми, илъэс еджэгъур зэрэхэгъэгу фэдэу тиреспубликэ иеджапIэхэм зэкIэми ащырагъэжьэжьыгъ. Ау илъэ­сыбэхэм къакIоцI шэн-хабзэ хъугъэ мэфэкI линейкэм зэкIэп хэлэжьагъэр. Апэрэ классым къэкIорэ кIэлэцIыкIу­хэмрэ я 11-рэ классхэм ары­хьагъэхэмрэ апае непэ ар зэхащагъ.

Джы еджапIэм къекIолIэжьыщтхэр зэкIэри шэпхъэ гъэнэ­фа­гъэхэм атетэу еджапIэм щы­зекIощтых, яегъэджакIи зэхъо­кIыныгъэхэр фэхъущтых.

АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ иминистрэу КIэрэщэ Анзаур къызэриIуагъэмкIэ, еджапIэхэр зэкIэри илъэсыкIэ еджэгъум фэхьазырхэу пэгъо­кIыгъэх. Роспотребнадзорым къыгъэуцугъэ шапхъэхэм атетэу ахэр зэтырагъэпсыхьагъэх. ЧIэхьагъухэм кIэлэеджакIо пэпчъ щауплъэкIущт, температурэ иIэмэ зэрагъэшIэщт, мас­кэхэр къаратыщтых, антисеп­тикхэмкIэ аIэхэр атхьакIыщтых. КIэлэеджакIохэр зы кабинетым икIыхэу адрэм зэрэкIощтыгъэхэм фэдэу щытыжьыщтэп. Нахь макIэрэ еджапIэм къыщакIухьаным пае ахэр зы класс имыкIхэу рагъэджэщтых.

ШхапIэм нахь макIэу сабый­хэр щызэIукIэнхэм пае куп ма­кIэ хъухэу охътэ гъэнэфагъэм телъытагъэу кIощтых. Рес­публикэм иеджапIэхэм зэкIэми мафэм зэ шхын стыр арагъэшхыщт. КIэлэеджакIохэр купы­шхо хъухэу емыджэнхэр санитар шапхъэхэм къыдалъытэ. Ау сыдэущтэу куп-купэу гощыгъэхэу кIэлэцIыкIухэр ебгъэджэщтха? Ащ Iофыгъо бэкIае къы­пыкIыщт. Классыр гощыгъэу а зы уахътэм ебгъэджэным пае кабинетхэми, езыгъэджэщтхэми япчъагъэ нахьыбэн фае. М­и­нистрэм зэрилъытэрэмкIэ, еджа­пIэхэм ащыщхэр сменитIоу еджэнхэу хъущт. Ащ тетэу егъэджэным иIоф тапэкIэ щымыIагъэу бэ Iофыгъоу, къиныгъоу къыхэхьащтыр.

Ны-тыхэр непэ бэ зыгъэгу­мэкIыхэрэр. ГущыIэм пае, еджэ­гъу уахътэм къыкIоцI кIэлэ­егъа­джэхэми еджакIохэми мас­кэхэр аIулъыщтха? Маскэхэр, антисептикхэр хэта къэзыщэфыщтхэр? Министрэм къызэри­IуагъэмкIэ, ахэр еджапIэ пэпчъ бюджет ахъщэу фатIупщыгъэмкIэ зэригъэгъотынхэ фае. ЕтIанэ кIэлэеджакIохэми кIэлэ­егъа­джэхэми маскэхэр аIумылъхэми хъущт. Ау шхапIэм иIофышIэхэм ренэу ахэр агъэфедэнхэ фае.

Непэ ны-тыхэри, кIэлэегъа­джэхэри нахьыбэрэ къызыкIэ­упчIэхэрэм ащыщ дистанционнэ егъэджакIэм иIоф. Ащ шIогъэшхо къымытэу, изэхэщэн къин къыпыкIэу алъытэ. Егъэ­джэным изэхэщакIохэми ар къагурэIо ыкIи кIэлэеджакIохэр яунэхэм арысхэу егъэджэнхэр егъэджэным изы амалэу щытымэ нахьышIоу аIо, егъэ­джэн-пIуныгъэр «дистанцион­кэкIэ» зэхэпщэн умылъэкIыщтэу алъытэ.

Непэ республикэм иеджапIэ­хэм зэкIэми еджэныр ра­гъэ­жьэжьыгъ. Ау блэкIыгъэ илъэс­хэм зэрэхъущтыгъэм фэдэу еджэпIакIэ къызэIуахынэу хъугъэп. ЕджэпIищэу республикэм щашIырэм зэпахырэ узым епхыгъэу псэолъэшIыныр ащызэпагъэугъагъ. Ащ къыхэкIыкIэ Джыракъые, Ханскэм ыкIи Мыекъуапэ хэхьэрэ чIыпIэу Михайловым ащашIырэ еджапIэхэр илъэсыкIэ еджэгъум ехъулIэу аухынхэ алъэкIыгъэп.

ИкIыгъэ илъэс еджэгъум карантиным епхыгъэ ушэтыпIэ чIыпIабэ гъэсэныгъэм исистемэ зэпичын фаеу хъугъэ. Ахэм ащыщ зэтыгъо экзаменхэм ятыни. Ау экспертхэм зэралъы­тэрэмкIэ, ахэр зыпкъ итэу дэгъоу кIуагъэх. Ушэтыным изэхэщэн ищыкIэгъэ псэуалъэхэр зэкIэри игъом зэрагъэгъоты­гъэх. РеспубликэмкIэ нэбгырэ 12-мэ мыгъэ балли 100 къахьыгъ. ЕджапIэхэм къачIэкIыгъэхэм зэкIэми аттестатхэр къаратыгъэх. Лъэпкъ проектэу «Гъэсэныгъ» зыфиIорэм къызэрэди­лъытэрэмкIэ, еджапIэхэр анахь псэупIэ цIыкIум къыщегъэжьагъэу, зэкIэри непэрэ ма­фэм диштэрэ техникэкIэ зэ­тырагъэ­псыхьанхэ фае. Ащ дакIоу про­граммэу «Цифровая образовательная среда» зыфиIорэм Iоф ешIэ. Ащ ишIуагъэкIэ респуб­ликэм иеджэпIэ 90-мэ техникэ зэтегъэпсыхьагъэ аIэкIагъэ­хьагъ. Ар компьютер къодыеп, урокыр нахь гъэшIэгъон къэзышIыщт сервисхэр ащ хэтых.

Непэ гъэсэныгъэмкIэ политикэу щыIэм къызэрэдилъы­тэрэмкIэ, ныбжьыкIэхэр еджапIэм чIэсхэзэ сэнэхьатэу къыхахыщтым егупшысэнхэ, апшъэ­рэ еджапIэр къызаухыкIэ Iофэу ашIэщтым щыгъозэнхэ фае. Емыгупшысэу сэнэхьатыр къыхэзыхыхэрэр ары IофшIэн зимыIэу къанэхэрэр. Арышъ, ны-тыхэри, еджапIэми ащ анаIэ нахь тырагъэтын фае. ЕджапIэм иегъэджэн план «профориентацие» ыIоу чIыпIэ гъэнэфагъэ хэтыгъ. ЕтIанэ, гъэсэ­ныгъэмкIэ законыкIэ заштэм, пIу­ныгъэм фэгъэхьыгъэ Iофыр мэкIэ дэдэ хъугъэ. Сэнэхьатым икъыхэхынкIэ ныбжьыкIэхэм Iоф адашIэнэу уахътэ щымы­Iэжьэу, ЕГЭ-м изыфэ­гъэ­хьа­зырын еджапIэр фэлажьэу хъугъэ.

Джы мы илъэсыкIэ еджэгъум класснэ пащэхэм ахъщэ Iахь тедзэу сомэ мини 5 аратэу рагъэжьэщт, арышъ, пIуныгъэ IофшIэныр классхэм япащэхэм агъэлъэшынэу гугъапIэ щыI.

НэмыкI зэхъокIыныгъэу еджа­пIэм къежэхэрэм ащыщых ЕГЭ-м хэхъухьащтхэри. ГущыIэм пае, Роспотребнадзорым къызэритырэмкIэ, хьисапымкIэ, физикэмкIэ, химиемкIэ, географиемкIэ, обществознаниемкIэ ыкIи IэкIыб къэралыгъуабзэ­хэмкIэ ушэтынхэр зытетым те­тэу къэнэщтых. Ау биологиемкIэ экзаменым тефэрэ уахътэр такъикъ 25-кIэ нахьыбэ хъущт. УрысыбзэмкIэ я 9-рэ гъэцэкIэныр къызэрэтыгъэр ыкIи сочинением уасэ зэрэфашIырэр зэблахъущт. Лите­ратурэмкIэ я 7-рэ гъэцэ­кIэнри агъэкIэжьыщт. ТарихъымкIэ сочинениеу атхыщтыгъэм игъэпсыкIи зэблэхъугъэ хъущт.

Ау анахь зэхъокIыныгъабэ зыфэхъущтыр информатикэмкIэ экзаменыр ары. ГъэцэкIэни 9-р зэблахъущт, ахэм практическэ программированиер нахьыбэу ахагъэхьащт, адрэ 18-р зытетым тетэу къэнэжьыщт. Непэ кIэлэеджэкIо мини 6-м ехъу еджа­пIэхэм къякIолIэжьыгъ. Ахэм зэкIэми псауныгъэ пытэ яIэу илъэс еджэгъур рахынэу та­фэлъаIо.

Сихъу Гощнагъу.