Зыныбжь хэкIотэгъэ цIыфмэ еджапIэр агу къагъэкIыжьы зыхъукIэ, апэ ашъхьэ къихьэрэр еджэпIэ унэшхор, класс нэфынэхэр арэп. Агу къэкIыжьыхэрэр кIэлэегъаджэхэу шIу алъэгъущтыгъэхэр, амылъэгъущтыгъэхэр, дэгъугъэхэр ыкIи дэигъэхэр. ЕджапIэм игугъу къыщашIэу сыд фэдэ тхылъ къызэгопхыгъэми, езыгъэджагъэмэ шIулъэгъоу афыряIагъэр зэрэмыухыжьыр хагъэунэфыкIы. Пушкиным мырэущтэу етхы: «Кунициным тыгу зэкIэ зэлъиштагъ, типIугъ ащ ыкIи тилэжьыгъ…»

«Тыригъэджагъ» ыIорэп, «ти­пIугъ» еIо нахь, кIэлэегъаджэм ригъэджэн къодыеу зэрэщымытыр къыгурыIозэ. Ары кIэлэегъа­джэу шIу алъэгъухэрэри амылъэ­гъухэрэри зыкIыщыIэхэр. Тхы­лъым ит закъор кIалэмэ къафэ­оIуатэкIэ икъущтэп, ар къизыгъэ­къужьырэр, зэраIоу «сатырмэ азыфагу дэтхэу», кIэлэегъаджэм къыздихьыхэу, къаритэу, ежь идунэееплъыкIэ, изэхашIэ ахэзылъхьэ зышIоигъо цIыфэу, гъэ­сэгъэшхоу щытын фэе кIэлэ­егъадж кIалэхэр зыпаплъэ­хэрэр… Джащ фэдэхэр ары тыгу къинэжьырэ кIэлэегъаджэхэр: ГъукIэлI Аслъан, Уджыхъу Аскэр, СтIашъу Нуриет, Хъунэго Сэфэр, Iэшъынэ Нухь…

Сыд фэдизрэ сарихьылIагъа янэ-ятэхэм агукIэ зыфаер ялъфыгъэмэ къадагъэхъу ашIоигъоу? Бэдэд! Адесэгъаштэ ахэм нахь, сыумысыхэрэп. Хэта зилъфыгъэ къыдэхъумэ зышIомыигъощтыр ежьхэм къадэмыхъугъэр е амалэу щымыIагъэм къадимыгъэхъугъэр? Сыдым пай апэу­уIэещт ежьхэр зынэмысыгъэ лъэгапIэхэм ялъфыгъэхэр нагъэ­сы ашIоигъомэ? КъызгурэIо ны-тыхэу ежьмэ гъогоу къакIугъэр, ясэнэхьатыгъэр ясабыймэ лъагъэкIуатэ зышIоигъохэри.

Ау сэ ренэу зыгорэм сыкъызэкIеIулIэ, сегъэгушыутэ: кIэлэцIыкIухэр щыIэнхэ алъэкIыщтэп зыгорэм къафиугупшысыгъэ дунаимкIэ, а зыгорэхэр а кIалэмэ янэ-ятэхэр арыми. Ары пэпчъ кIэлэегъаджэм мэхьанэ ритын фае. Армырмэ, ны-тыхэм яшIоигъоныгъэхэр сабыим тегъэ­уагъэхэ мэхъу, гуфит-шъхьафитэу зыкъэзыIэтын фаер утIыIугъэу, гумэкIым хэтэу къэхъу. ГъэшIэгъонба, уегупшысэмэ, къызэрыкIо дэдэу гъэпсыгъэ: «кIэлэегъа­джэм кIалэхэр регъаджэх». БэшIагъэу сеуцолIагъэу щыт егъэджэныр анахь Iоф псынкIэу кIэлэегъэджэ сэнэхьатым зэрэ­хэлъым. ЗэрэпшIыщтыри, пIощтыри, ябгъэтхыщтыри дэтхэу тхылъхэр щыIэх.

Iофышхор — сыд фэдиз зэгурымыIоныгъ, зэмызэгъыныгъ, зэутэкIыныгъ кIэлэегъаджэм ыпашъхьэ къиуцорэр урокхэр зиухыкIэ?! Урокхэм азыфагу къыдафэрэм, зыщемыджэхэрэ сыхьатхэм, мафэхэм?! Ар ренэу кIалэхэмкIэ къэухъурэихьагъ, ащ игупшысэ, игущыIэ мэкъэ зэфэшъхьафхэм кIэлэцIыкIухэр япкIых, аумэхъых, агу етIысхьэх.

Студентыгъо лъэхъаным ТIуа­псэ пэгъунэгъу пионер лагерэу «Зеленый Рай» зыцIэм хъугъэ- шIэгъэ гъэшIэгъон щыхъугъагъ. ХыIушъом бэрэ жьыбгъэшхохэр щэIэх. Тэ, студентэу кIэлэегъэ­джэ институтым икIыгъэхэу нэб­­гыри 5 тыхъущтыгъэ, 3-р кIэлагъэ. Лагерым нэбгырэ 300-м ехъу дэсыгъ. Лагерым ибыракъ пчэдыжьырэ аIэты­щтыгъ, пчы­хьэрэ ратIупщэхыжьыщтыгъ. Къэра­лыгъом и Гимн оркестрэм къыригъаIощтыгъ. Джащ фэдэу пчыхьэм быракъыр къыратIупщэхыжьызэ жьыбгъэр къилъи быракъыр кIапсэу зы­пышIа­гъэмрэ гъучI трубэмрэ арищэкIи, зы метрэ горэ нахь къемыхэу, тенагъ. Мы чIыпIэм физкультурэмкIэ зэхэщакIом — ти Президентыгъэу ТхьакIущынэ Аслъан — унашъо къышIыгъ: «Зыпари зыми кIорэп! Быра­къыр къэбгъэнэныри изакъоу, зэуапIэм къыщыкIэпIэжьыныри тIури зы. ШъукъысэдэIу! Я 7 — 8-рэ отрядхэм ахэтхэр нахь кIэлэцIыкIумэ захэжъугуащи, жъугъэфабэх! Пионервожатэ шъхьа­Iэм нэбгыри 2 гъусэ ешIышъ, унэмэ къарынэгъэ дежурнэхэр зэра­гъэлъэгъу. Быракъыр гъучI тру­бэм пышIагъэу къэдгъэнэщтэп». Теубытагъэ иIэу Аслъан къыIуа­гъэм тыгухэр зыгорэущтэу къы­шIыгъэх. Быракъыр зыпылъа­гъэр метри 8 фэдиз хъурэ гъучI трубэу ыпакIэкIэ нахь псыгъо хъурэр жьым зэредзэ. Аслъан, сэры, Блащэпсынэ кIалэу Щыгъущэ Хьаджэбый — адыгэ кIалэхэу тызэгъус. Сыд тшIэщт?! СакъыгокIи сежьагъ гъучI пкъэум дэжь. Ар лъэгапIэм тетыгъ. КIэ­литIумэ сыгу къэкIыгъэр къа­шIагъ. «СтIашъур, зэ зыщыI! Джыдэдэм зыгорэ къэтыугупшысыщт!» Столхэр къахьи, теуцохи, кIапсэр зынэсыщтым нэсэу пашIагъ. Бгъу зырызхэмкIэ зэпакъудыеу рагъэжьагъ. Сэ санахь псынкIэти, пкъэум сыдэп­шыенэу сежьагъ. Нахь лъагэу сыдэкIуае къэс жьыбгъэр нахь лъэшы мэхъу сшIошIы. ЫпакIэ сызынэсым трубэм сызэридзэу ригъэжьагъ. КIапсэхэр зыIыгъ кIалэхэр мыхъугъэмэ, сиIоф къэсымыгъэцакIэу сыкъехы­жьын­кIи хъущтыгъэ. Сыдэу щытми, быракъыр трубэ пакIэм къышIо­хэсхи, кIапсэм еутIэрэхъыкIы­гъэр къызэкъосхи, быракъыр IэгутеошхокIэ къыратIупщэхыжьыгъагъ, лагерыри рэхьатыжьыгъэ.

Пионер лагерым ипащэ джащыгъум къытэкIуалIи къытиIо­гъагъ: «Шъо кIэлэегъаджэ шъу­хъугъахэкIэ зышъулъытэжьы хъущт. Непэ къяжъугъэлъэгъугъэр мы сабыйхэм егъашIэм агу илъыщт. Шъуиинститути къэбарыр нэдгъэсыщт. Сэ сцIэкIи, кIэлэцIыкIумэ ацIэкIи «тхьашъуе­гъэпсэу» шъосэIо. ХыIушъом къыщыдэкIырэ гъэзетэу, сыхэмыу­къорэмэ, «Черноморская здравница» зыфиIорэми тикъэбар къыщыхаутыгъагъ. Мы гукъэкIы­жьыр ситхыгъэ къызкIыхэз­- гъэ­хьагъэр — пионер лагерым итхьаматэ къыIогъэгъэ гущыIэхэр шъыпкъэ дэдэу щыIэныгъэм щыпхырыщыгъэ зэрэхъугъэр ары.

Аслъан бэрэ кIэлэегъэджагъ, ПТУ-м ипэщагъ, ректорыгъ, Президентыгъ. Щыгъущэ Хьаджэбый (Алахьым джэнэт лъапIэр къырет) анахь кIэлэегъэджэ дэгъоу хэкум, етIанэ респуб­ликэм исмэ ащыщыгъ. УсакIоу, орэдыIоу, орэдусэу щытыгъ. Сэри, гъэшIэгъонышхо сымыхъу­гъэми, гурыт еджапIэм илъэс 25-рэ сырипэщагъ.

Мыр сыгу къызкIэкIыжьыгъэр — кIалэм ебгъэлъэгъурэр ыгу реубытэшъ ары. Арышъ, укIэлэегъаджэ хъумэ, узыфэсакъы­жьын фае. Джырэ кIэлэегъа­джэхэр зэрагъэхьазырырэми мэхьанэшхо иI. НыбжьыкIэу къэзыухыхэрэм, зэкIэ дэдэп, урокым итын закъо арагъашIэшъ къатIупщымэ сшIэрэп нахь, зыфэпакIи, шэн-зэхэтыкIэ дахи, жэбзэ тэрэзи ашIэрэп. Хьауми къарамыIоу щыта? Лекциемэ ачIахьэхэрэп, семинархэм къащыгущыIэхэрэп, студент научнэ конференциехэм яеплъыкIэхэр ащаушэтырэп, тхылъмэ яджэхэ­рэп. ЕтIанэ ахэр еджапIэм макIохэшъ, сабыйхэр агъэунэ­хъух. Ахэм рагъэджагъэр сыдэущтэу зыгорэм чIэхьащта? АхъщэкIэ еджэрэм къин зэригъэ­лъэгъущтэп. ЕджапIэм дэеу щеджагъэм институтми къин щилъэгъущт.

Хэбзэ унэшъо гъэнэфагъэ пылъэу кIэлэегъэджэ институтым чIэхьащтхэр къыхэхыгъэхэзэ шIыгъэн фае. Армырмэ, къа­кIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэр мыкъымыджы дэдэ хъунхэм ищынэгъошхо щыI. Ар зэкIэ зыIэ илъыр непэрэ кIэлэегъаджэр ары – еджапIэм Iорэт, институтым чIэрэт. Ау сэ кIэлэегъэджэ сэнэхьатыр сыд фэдэкIи фэсхъо­жьыщтэп, сыда пIомэ илъэс 37-рэ сырылэжьагъ. ПкIэнчъэу аIорэп: «КIэлэегъэджэныр сэнэхьатэп – щыIэныгъэ гъогу нахь!»

Игъо къэсыгъ шъыпкъэр къэтIонэу: тиеджапIэхэр тIэкIу-тIэкIузэ еджэпIэ шъыпкъэу, шIэныгъэ «къабзэхэр» зыщызэрагъэгъотырэ къодыеу зэрэхъу­рэр. Ар зэрэдэй дэдэр! Сыд фэдиз чIэнагъа тшIырэр зыпарэми гу лъимытахэу, аужыпкъэм, зыми къымылъытэхэу? Сыда ар зыкIэхъурэр? ЦIыфыгъэшхо пхэ­лъыныр, щыIэныгъэм ишап­хъэхэм уарыпсэуныр бэшIагъэу къэдгъэлэнлагъэшъ ары! Мыщ фэдэ сурэт зэ нэгум къыкIэтэжъугъэгъэуцу: еджапIэм тыщыI, одыджыныр къытеуагъ ыкIи ипхъахь-итэкъоу, зэрэгъэкуохэу партмэ закъыдапхъоти, ардэдэм кIэлэеджакIомэ классхэр къабгынагъэх, кIэлэегъаджэм ыпэ итхэу…

Тэ тилъэхъан е илъэс 20 горэмкIэ узэкIэIэбэжьмэ, аущтэу щытыгъэп. Одыджыныр къызытеорэм ыуж кIэлэегъаджэр еджа­кIомэ къауцухьэти, зы упчIэм ыуж адрэр итэу тыратакъоу, амытIупщэу, джэуапхэм яжэхэу щытыщтыгъэх. Е кIэлэегъаджэр классым екIыжьыфэ зыпари сысыщтыгъэп. Джырэ еджапIэм ар щыплъэгъун плъэ­кIыщтэп… «Сыда ащ фэдэ зэхъокIыныгъэхэр еджапIэм зыкIыфэхъугъэ­хэр?» — упчIэ къэуцу.

Атеплъхьан плъэкIыщт ради- оми, телевидениеми, компьютерми, жъугъэу къэбархэр къызэраIэкIахьэрэми. Теплъхьан плъэ­­кIыщт уахътэ щымыIэм — кружокхэм, секциехэм кIонхэ фае, уахътэ хагъуатэрэп куоу хэгупшысыхьанхэу, упчIэхэр аратынэу кIэлэегъаджэхэм. Улъыхъу­мэ, нэмыкI ушъхьагъу­хэри къэб­гъотыщтых…

Ау сыдым къыхэкIыми, кIэлэеджакIохэм яупчIэхэр бэкIэ нахь макIэ хъугъэх, зыми къыкIэупчIэжьыхэрэп умыIощтмэ.

Зыгорэ пшIогъэшIэгъоныныр, ащ еплъыкIэу фыуиIэр, кIэм уиакъыли, уисэнаущыгъи фэб­гъэIорышIэныр — ар Iофышху еджакIомкIэ. КIэлэегъаджэр агу рихьэу щытмэ, предметыри агу рихьэу мэхъу — нэмыкIэу къызэрэхэкIырэр зэгъорэ дэд. Зыгорэ зэзыгъашIэ зышIоигъо сабыим ынэхэр къыптегъэдыкъагъэхэу, зыкъыпфищэеу щытын фае. Тэ зигугъу къэтшIырэ лъэ­хъаныр «Таущтэу?», «Сыд пай?» зыщаIорэ кIэлэцIы- кIу­гъор арэп. Мыщ зэкIэри щынаф. Нахь Iоф хьылъэхэр къызщежьэхэрэр апшъэрэ классхэр ары. Мыщ упчIэхэри щэкIодыжьых, къэупчIэхэрэм япчъагъи бэдэдэкIэ нахь макIэ мэхъу. Хэт мысэр?

Тызэдежъугъэгупшыс мыщ фэдэ чIыпIэм. Илъэс 11 — 12 зыныбжь еджакIохэм кIэлэ­егъаджэм къафеIуатэ машIом икъэгъотын ижъырэ цIыфмэ къинэу палъэгъуагъэр. Бэдзэ быб макъэ иIукIырэп классым, ашIогъэшIэгъон. А кIым-сымым аужырэ партым зыгорэ щэ­хъо­тIэ-бжъатIэ, зэщыхъо макъэхэри къэIух — кIэлэеджакIом кIэлэегъаджэм къыIорэ макъэр еуп­лъэкIу — къэлэмыр линейкэм щихъозэ, машIор къегъоты, ишъыпкъэу Iоф ешIэ. КIэлэегъа­джэм ар къелъэгъу, кIэлъырэлъадэ: «Зы­сэмыгъэлъэгъоу къэ­бгын джыдэдэм классыр!» — текуо машIом лъыхъурэ шъэожъыем…

ДжырэкIэ ар мэлахъо ныIэп. ЗыфэщыIэжьырэп, зэригъашIэ шIоигъу, сыд фэдэ цIыфыгъэха а шIыкIэм тетэу машIор къэзыгъотыщтыгъэхэр? Ау кIэлэегъа­джэм ар зэхихырэп, шъэожъыер классым къырегъэкIы.

Джыдэдэм а шъэожъыем зэкIэ шIогъэшIэгъон. Ау зытIо-зыщэ зытекуохэу, классым къыра­гъэкIымэ ышIэжьыщта ащ фэдэ, кIэупчIэжьыщта? Щынэщт! Дэ­гъугъэба «Мо шъуеплъ Исмел ышIэрэм — сыжэ къыдэзыгъэ къодый, ежь ар еуплъэкIу», — ыIоу кIэлэцIыкIум игулъытэ зынэсыгъэм рищэлIагъэхэмэ адрэхэри! Ащ пае укIэлэегъэджэ къодыекIэ хъущтэп, укIэлэпIун фае.

ТызэжъугъэупчIыжь: дэгъуа макъи-лъакъи классым имыIукIэу, шапхъэм диштэу урокыр ре­кIокIымэ, хьауми упчIэхэри хэтэу е ахэм къафэбгъэущхэу, лъэныкъуитIуми зэгурыIоныгъэ ахэлъэу зэдэIужьыхэмэ? Сэ ятIонэрэр нахь къэсэштэ.

КъинкIае алъэгъу кIэлэцIыкIухэмрэ кIэлэегъаджэхэмрэ апшъэрэ классхэм зарыхьэхэкIэ. Мы Iофыр зэшIозыхын зылъэкIыщтыр кIэлэегъаджэр ары. Ащ иIофшIакI, кIалэмэ зэрафыщытыр, зыгорэ зышIогъэшIэгъон еджакIохэр къыхигъэщынхэр, нахь куоу гупшысэ ышIынхэр, нахь упчIэ куухэр къатыным фигъэхьазырынхэр ипшъэрылъ шъхьаI.

ХэзгъэунэфыкIы сшIоигъу: упчIэ зыхэт урокхэм шIогъэшхо къаты кIалэмэ ягулъытэ, гурышэ-гупшысэу зыдаIыгъхэм зарагъэушъомбгъунымкIэ. Мыхэм ежь-ежьырэу егупшысэнхэу, зэфэхьысыжьхэр ашIынхэу, уп­чIэхэр атынхэу кIэлэеджакIохэр фагъасэх, фапIух. КIэлэцIыкIу­хэр игъорыгъозэ къызэкIэхъухьэх, шIэхэу еджапIэр къаухыщт, апшъэрэ еджапIэм чIэхьащтых кIэлэегъаджэ хъунхэу, а зыми ымыгъэгумэкIхэу, упчIэ зимыIэщтыгъэхэр… Ахэм афэдэхэм дэгъу дэдагъ апэрэ педпрактикэм ашъхьэ еджапIэм чIахы­жьыгъэмэ, ау чIахыжьыщтэп, сыда пIомэ – ахэм ар атегъэ­псыхьэгъэ шъыпкъ. Урок птыщтэп, кIалэмэ ащ фэдизэу уапылъынэу щытэп, еджапIэм нэIуасэ зыфашIыщт. АкIырыплъ, алъыплъ, Iофым куоу ухэмыхь! Ахэр етIанэ еджапIэм кIонхэшъ, тикIэлэегъаджэщтыгъэу Валентина Истоминам зэриIощтыгъэу, «сабыйхэр агъэунэхъущтых».

КIэлэегъэджэ IофшIэнымкIэ щысэ зытепхынэу сэ слъытэрэр а щыIэныгъэм пэчыжьэхэу, зэгъэфагъэхэу, зэрэпшIын фаехэр зыдэт тхылъхэр зыгъэфедэхэрэр арэп. Щысэ зытепхын фаер, сэ сишIошIыкIэ, кIэлэегъаджэу кIалэмэ мафэ къэс акIыгъур, ягъусэр, кIэлэцIыкIумэ апаемэ, зышъхьамысыжьырэр ары. Джащыгъум дунэе гушIуагъор къыпфэкIо! Зэхэпхын олъэкIы кIэлэцIыкIу зихэхъогъум ымэкъэ къэбзэ жъынч, уедэIу, къыодэIу. Зэхэохы, зэхэошIэ агукIэ зыгъэ­гумэкIыхэрэр. УпчIэхэр щыIа­гъэх, щыIэщтых, щымыIэнэуи ахэр пшIын плъэкIыщтэп! Сыд фэдэ упчIэха — джары Iофы­шхор!

Тыда джы анахь тызыщящыкIагъэр, таущтэу ущыIэн фая уищыIэныгъэ пкIэнчъ дэдэу щымытыным пае, хэт тызфыщыIэр? УпчIэхэр, упчIэхэр. «Сыдым пай?» — егъэшIэрэ кIэлэегъэджэ упчI. Сыда а упчIэхэр къызфэтэджыхэрэр? Сыд ахэм ауж къикIыщтыр?

ЕджапIэр къэзыухырэ ныбжьыкIэхэм «ТырыжъугъэгущыI анахь мэхьанэ зиIэу тлъытэрэм» зыфиIорэ темэмкIэ диспут афызэхащэмэ шIуагъэ ащ къытынэу сеплъы.

Джырэ тилъэхъан Тургеневым ироманэу «Тыхэмрэ сабый­хэмрэ» зыцIэм игероеу Базаровым апшъэрэ классхэм арысхэм агу джэнджэш къырегъахьэ. Тхылъым хэт геройхэу тынаIэ зытыраригъадзэхэрэм ягущы­IакIи, щыIэныгъэм чIыпIэу щаубытырэми нэмыкI еплъыкIэхэр афыряIэ хъугъэ тхылъеджэмэ. Ар гъэшIэгъонышхоуи кIэлэ­егъаджэми (зэкIэп) алъытэжьырэп. Сыд фэдиз упчIэрэ зэпэуцужьырэ къафихьыгъ кIалэмэ Базаровым игущыIэхэу «ЦIыфы пэпчъ ежь-ежьырэу зигъэсэжьын фае» зыфиIорэм?! Ор-орэу зыбгъэсэжьыным хъунэу хэлъи мыхъуни кIэлэеджакIомэ къыхагъэщыгъ. Ау етIани къыхагъэщыгъ ны-тымэ ягъэсэпэтхыди уедэIунэу, урыпсэунэу зэрэщытыр. А зэпэуцужьын-зэгурымы­Iоныр ыужым классым имыфэу еджапIэм иIофышхоу алъытэу хъугъагъэ. Арэущтэу зышIын зылъэкIыщтыр кIэлэегъэджэ къодыенэу щытэп, кIэлэпIуни фае нахь. А диспутым анахь уасэ зиIэу хэлъыгъэр арарынкIи мэхъу!

Къызщезгъэжьэгъагъэм джыри сылъэIэсыжьы. ЕджапIэм сырипащэу Iоф сшIэзэ сыгу къэкIыгъагъ зы мэфэ хэхыгъэ горэм кIэлэегъаджэмэ ачIыпIэ­кIэ, сэри, сигуадзэхэри зэрахэтэу, урокхэр кIэлэеджакIохэм (я 10 — 11-рэ классхэм арысхэм) арагъэтынэу фэдгъэхьазырынхэшъ, мэфэ псаур аIэ итлъхьанышъ, зэрэхъурэм теплъынэу. Педсоветым иунашъокIэ мафэр агъэнафи, кIалэхэр дгъэхьа­зырхэу тыфежьагъ. Директор зышIоигъори, гуадзэхэри, кIэлэегъаджэхэри, яшIоигъоныгъэхэр къыдэтлъытэзэ, дгъэнэфагъэх. Шъхьадж иурок зэрилъэкIэу темэхэр къызэдыхахызэ кIэлэегъаджэмрэ кIэлэеджакIомрэ зыфагъэхьазырыгъ. Сэри сикабинет «директорыри» зыщэ- зыплIэ исщагъ, езгъэлъэгъугъэх тхылъхэр, унашъохэр зыдатхэхэрэр… Мафэри къэсыгъ. А мафэм кIалэхэр зэрежагъэхэр! ЕджакIохэми, кIэлэегъаджэхэми ягушIогъошхуагъ. Цыхьэу афэтшIыгъэр къагъэшъыпкъэжьынэу хьазырыгъэх.

Тэ, кIэлэегъаджэхэр зэкIэ, нэмыкI унэ шъхьафым тисыгъэх. Одыджыныр игъо шъыпкъэм къытеуагъ. КIалэхэр урокмэ арыхьагъэх. ТымыгумэкIын тлъэ­кIырэп — шъхьангъупчъэмэ тарэплъы. ЕджэпIэ щагур рэхьатыбз. «Директорым» урок иIэпти, щагур къыплъыхьагъ, краным псы тIэкIу къыпэткIути, пхъэн­кIакIом къеджи риIуагъ хьакугъэ­плъыхэм адэжь кIонышъ, зыгорэ афешIэщтымэ рашIэнэу. Физкультурэ урокым (щагум щашIыщтыгъ) яплъ-яплъи, зиза­къоу щыт кIэлэцIыкIум кIэры­хьагъ, зыго­рэхэр риIуагъэх. Ежьыри ышъхьэ ыгъэсыси классым ылъэныкъокIэ ежьагъ.

Апэрэ урокыр къаухыгъ. Оды­джыным ыуж, зэряшэнэу зыкъычIамытэкъоу, кIэлэегъа­джэмэ ахэтхэу класс-классэу къычIэкIыхи шъхьадж зэрэфаеу, бырсыр хэмытхэу яуахътэ агъа­кIуи, чIэхьажьыгъэх. Дэгъоу ежьагъ. ЯтIонэрэ урокым ыгузэгу нэсыгъэхэу заврайонор гъусэ­хэр иIэу къэкIуагъ. Сыд тшIэщт? СыкъимыкIынэу исхъухьагъ, кIэ­лэ­егъаджэми къыздырагъэштагъ.

Заврайонэу Ерэджыбэкъо Адам директорым икабинет дэжь ежьагъ, игъусэмэ щагур къакIухьэ.

Такъикъ зыбгъупшI тешIагъэу Ерэджыбэкъом тыкъыгъоти, щхыпэ ынэгу кIэлъэу «Сыда зэхэшъушIыхьэрэр? — ыIуагъ. — СызычIахьэм, кIэлэ тхъоплъ дэхэшхо горэ уачIыпIэ щыс. «Тыдэ щыI директорыр?» зесэIом, «Сэры директорыр» къысиIожьыгъ. «Сэ сымышIэу директорыр тыращыни кIэ къагъэ­кIогъэна шъыу?», сэр-сэрэу сызэупчIыжьыгъ. СыIуупчIы­хьагъ. «Сейфым сыдэIэбэн фае», —сIуагъэ. Ау дахэу къызгуригъэ­Iуагъ ащ фэдэ зэрамышIэрэр. «Дэгъоу бгъэсагъэ» ыIогъэ къо­дыеу одыджыныр къытеуагъ. КIалэхэр рэхьатэу къычIэкIыхи, джэгухи, загъэпсэфи чIэхьажьыгъэх. «Шъо урок шъуиIэба?» — ыIуи Ерэджыбэкъор къяупчIыгъэти кIэлэегъаджэмэ, «Непэ зытэгъэпсэфы, урок тиIэп. Ти­кIалэхэр непэ кIэлэегъаджэх», — раIожьыгъ.

Ерэджыбэкъо Адами кIожьыгъэ, тхьаегъэпсэу тыкъызэрэзэхишIыкIыгъагъэмкIэ. Джаущтэу мафэр кIуи, кIалэхэри атIупщыжьыхи «директорым» педсовет афишIыжьыгъ, тэри тыра­гъэблагъи. Плъэгъун фэягъ а кIалэмэ анэгу гушIоу, чэфэу къакIэщыщтыгъэр!

Джащ къыщегъэжьагъэу нахь зэпэблагъэ тыхъугъэу къытщы­хъущтыгъ. Арышъ, джыри зэ кIэсэгъэтхъыжьы, сабыим еб­-гъэ­лъэгъумэ, ебгъашIэмэ ышIэщт. Джырэ еджакIохэм ежь-ежьырэу зыкъыухъумэжьы­шъунэу ахэтыр макIэ. Сыд бэнакIу ар, кIэлэеджакIу ныIэп. Я 10-рэ классым ерэс фаеми. ЩыIэныгъэм хихыгъэ опытэу иIэр зэкIэмкIи — дэгъоу еджэныр, ушэтынхэр дэгъоу ытынхэр ары.

Тыдэ, сыдигъо, таущтэу зыкъыухъумэжьышъунэу, шIошI теубытагъэ иIэу къыгъэгъунэ­жьын ылъэкIынэу зыщыхъу­щтгъагъэр? УпчIэхэр, упчIэхэр!

ЕджапIэр щыIэныгъэ гъогум утезыщэрэ чIыпI. Тэры, кIэлэегъаджэхэр ары а гъогум тезыщэн фаехэр, гъогу мафэ афэхъунэу языIон фаер. ЗытIупщыхэрэми, зэратIупщырэ шIыкIэми унагъом­кIи, хэгъэгумкIи, еджакIохэмкIи мэхьанэшхо иI!

СтIашъу Майор. КIэлэегъэджэ IофшIэным иветеран.