Щысэр — кIочIэшху. КIалэр цIыкIузэ сыд фэдэ лъэныкъокIи щысэшIу фэхъунэу щыIэныгъэм къыгъэуцурэ упчIэ мыпсынкIэхэм хэшIыкI афыриIэу джэуап гъэнэфагъэ къезытын, еплъыкIэ-екIолIэкIэ тэрэзхэр зыхигъотэщт цIыф IукIэмэ, инасып къыхьыгъэу плъытэ хъущт. Ащ фэдэ цIыфым ишIогъэшхо къыгъэкIон ылъэкIыщт кIалэр щыIэныгъэм игъогу зэхэкIхэм ахэмыгъощыхьэу гъогу тэрэз щыпхырищынымкIэ.

Ау ищыIэныгъэ зытыригъэпсыкIын, щысэ къыфэхъун цIыф чъэпхъыгъэ зыпэкIэ къимыкIыгъэ ныбжьыкIэм игъогу рыкIонымкIэ къин къыфэхъущт, емыгупшысэу гъогу пхэнджым зытеуцокIэ, щыIэныгъэр къегоощт, утын хьылъэхэр гукIэгъунчъэу къырихыщт. Ар къемыхъу­лIэным пае хэти зыгъэгъозэн, гъэсэпэтхыдэ шIагъохэр къызыпкъырыкIын, зыщищыкIэгъэ уахътэм, чIыпIэм зымыгъэгъощэн зылъэкIыщт цIыф ыпэкIэ къикIымэ лъэшэу къышъхьапэщт, хигъэу­къощтэп, къызэрэтIуагъэу, гъогу занкIэм тыригъэуцощт.

Къуекъо Руслъан ащ фэдэ цIыф лъы­хъунэу ищыкIэгъагъэп, инасып къыхьыгъэу ахэр къыкIэрысыгъэх. Чэщи, мафи ямыIэу кIалэхэм япIун-гъэсэнкIэ анаIэ къатетэу, янэплъэгъу рамыгъэкIхэу, цIыф шъыпкъэ хъунхэм, гъэсэныгъэ арагъэгъотыным дэмышъхьахыхэу, ежь япсауныгъи шъхьамысхэу гъогу тэрэз тырагъэуцонхэм пылъыгъэх. Ахэр ятэу, унагъом ышъхьэу Къуекъо Сахьид Хьэ­санэ ыкъомрэ ащ ишъхьэгъусэу Кулинэрэ арых (щыIэжьхэп, Тхьэм джэнэт лъапIэр къарет).

ХэткIи гъэнэфагъэ унагъом пIун-гъэсэн-егъэджэн IофхэмкIэ хэбзэ-унашъоу щагъэуцугъэм, адыгэ зэхэтыкIэ хабзэм инэшанэхэу, цIыф зэхэтыкIэ-зэдэпсэукIэ амалхэу щагъэфедэхэрэм, щагъэца­кIэхэрэм ялъытыгъэу кIалэм шэн гъэнэфагъэхэр хэлъхэу къызэрэхъурэр. Ахэр щыIэныгъэм епсыхьэхэшъ, цIыфыпкъым пытэу хэхьэх, щыщ мэхъух.

Ары кIалэр зыфэдэ хъущтымкIэ ны-тыхэм пшъэдэкIыжь ахьын фаеу зыкIэхъурэри. А пшъэрылъ шъхьаIэр икъоу, пытэу зыщагъэуцугъэ, зыщалъы­тэрэ зэкIужь–зэдэIужь унагъоу тичылэу Къунчыкъохьаблэ дэсыгъэмэ ащыщыгъ лъытэныгъэ ин зыфашIэу, шъхьэкIэфэ дахэ зыдызэрахьэщтыгъэ Къуекъо Сахьид Хьэсанэ ыкъом иунагъуи.

Мы унагъом 1950-рэ илъэсым апэрэ кIалэу къихъухьагъ непэ зыныбжь илъэс 70-рэ хъурэ Къуекъо Руслъан. Ащ ятэу Къуекъо Сахьид Хьэсанэ ыкъор цIыфыгъэшхорэ лIыгъэ-пытагъэрэ зыхэлъ адыгэ лIы шъыпкъэу, зиIорэ зишIэрэ зэтемыкIыхэрэ цIыф зафэу щытыгъ.

ИсэнэхьаткIэ ар кIэлэегъэджагъ, физикэмрэ хьисапымрэкIэ ригъаджэщтыгъэх. Тэри, ащ иIофшIэгъугъэхэмкIэ, иIофшIакIэ тылъыплъэщтыгъ, ар тищысэтехыпIагъ.

ИкIэлитф, Руслъани зэрахэтэу, еджапIэм щедгъаджэщтыгъэх. Ащ къытфигъэ­пытэщтыгъ ахэр ежь зэрикIалэхэм пае зыпари афэтымыгъэгъоу, фэгъэкIотэн горэхэр афэтымышIэу, къалэжьыгъэу атефэрэ оценкэхэр афэдгъэуцунэу.

Адыгэгъэшхорэ цIыфыгъэ инырэ, къы­зэкIэмыкIон пытагъэрэ зэфагъэрэ щыIэныгъэм щызэдихьынхэр Сахьидэ къыдэхъущтыгъ. Ащ фэдэ цIыфыр, икIалэхэм ямызакъоу, хэткIи щысэтехыпIэу хъун ылъэкIыщтыгъ.

Къуекъо Сахьидэ иунагъо кIэлитф (Руслъан, Асфар, Байзэт, Инвер, Марзиет) щапIугъ, щалэжьыгъ, апшъэрэ гъэсэныгъи арагъэгъотыгъ. Руслъан зэкIэми анахьыжъыгъэти, щыIэныгъэм зэрэщыхъу хабзэу, кIалэзэ унэгъо хъыз­мэт Iофхэм ягъэцэкIэн Iууцуагъ. Ятэ ишъыпкъэу дэIэпыIэзэ, ишIогъэшхо къы­гъакIощтыгъ. Анахьыжъым щысэ тырахызэ, ышнахьыкIэхэри унэгъо IофшIэнхэм язэшIохын пыщагъэхэу къэтэджыгъэх. ЗэдеIэжьхэзэ янэрэ ятэрэ яIофшIэн къафагъэпсынкIэщтыгъ.

Унэгъо хъызмэтыр агу етыгъэу зэрэзэшIуахыщтыгъэм фэдэу еджапIэми дэгъоу щеджэщтыгъэх, зэуж итхэу гурыт еджапIэр къаухыгъ. Руслъан дэгъоу зэреджагъэр къыушыхьатэу тыжьын медалыри къызыратым, унагъом игушIогъошхуагъ. Янэрэ ятэрэ яшъыпкъэу зэрэдэлэжьагъэхэр, къинэу далъэгъу­гъэр пкIэнчъэ зэрэмыхъугъэм ар ишыхьа­тыгъ.

ХэзгъэунэфыкIы сшIоигъу Къуекъо Руслъан дышъэ медалыр ифэшъошэ шъыпкъэу, къылэжьыгъэу зэрэщытыгъэр, ау геометриемкIэ оценкэхэу тфиплIырэ зы плIырэ иIэхэу ятэ гурыIогъуаеу «плIы» къыфигъэуцуи дышъэ медалыр къыратынэу хъугъэп. Ащ фэдэ псэукIэми бэмэ уарегъэгупшысэ…

ЗэшъхьэгъуситIум якIалэхэм япIун-лэжьынкIэ, ягъэсэнкIэ къатенагъэ щыIэп, зэкIэми апшъэрэ гъэсэныгъэ арагъэгъо­тыгъ, атефэрэ чIыпIэр щыIэныгъэм щаубытыгъэу ягъогу рэкIох. ГухэкIми, ашэу Байзэт игъонэмысэу идунай ыхъо­жьыгъ.

Ятэрэ янэрэ афэдэхэу, шэн пытэ гъэтIылъыгъэ яIэу, адыгэ хабзэм илъэпкъ нэшанэхэр агъэлъапIэу, лъэпкъ тарихъым изэгъэшIэн алъ хэлъэу щыIэныгъэм пытэу хэуцуагъэх. Непи ар ящыIэныгъэ шапхъэу, нэмыкIхэмкIи щысэтехыпIэхэу мэпсэух.

Гурыт еджапIэр къызеухым Руслъан Мыекъуапэ кIэлэегъэджэ институтым испортфак чIэхьан гухэлъ иIагъэми, ятэ ишIоигъоныгъэ къыдилъыти, 1968-рэ илъэсым къалэу Краснодар университетым физикэмкIэ ифакультет щеджэнэу, къин къыщымыхъоу экзаменхэр ыти, чIэхьагъ.

ХэзгъэунэфыкIы сшIоигъу Руслъан физикэмкIэ шIэныгъэ дэгъухэр иIэхэу гурыт еджапIэр къызэриухыгъэр. АщкIэ зишIуагъэ къэкIуагъэр физикэмкIэ езыгъэджэгъэ кIэлэегъаджэу, ятэу Къуекъо Сахьид Хьэсанэ ыкъор ары.

ЧIэхьаным фэшI ушэтынхэр физикэмкIэ ыты зэхъум шIэныгъэу къыгъэлъэгъуагъэр экзамен аIызыхырэ бзылъфыгъэм ыгъэшIэгъуагъ, лъэшэу къыщыт­хъугъ, ау «плIы» къыфигъэуцунэу зеIом, Руслъан ащ емызэгъэу, физикэр дэгъоу зэришIэрэр, ащкIэ ятэ зэрэригъэджа­гъэр ариIуагъ. Ащ ыуж етIани билет къыхырагъэхыгъ, упчIаби къыратыгъ. ЗэкIэ дэгъоу къыIотагъ. Чылэм къикIыгъэ кIа­лэм ащ фэдэ шIэныгъэ дэгъухэр физикэмкIэ зэриIэхэр агъэшIагъозэ, «тфы» къыфагъэуцугъ.

Мыщ дэжьым сигукъэкIыжь горэм игугъу къыщысшIы сшIоигъу. А лъэхъаным сэри мы гурыт еджапIэм урысыбзэмрэ литературэмрэкIэ, нэмыцыбзэмрэ физкультурэмрэкIэ кIалэхэр щезгъаджэщтыгъэх. Мафэ горэм IофышIэ сыкIуагъэу Сахьид Хьэсанэ ыкъор къысэкIуалIи, зыгорэм зэригъэгумэкIырэр къыхэщэу «…Шыхьамыз, сыгу лъэшэу уабгъэ, зыпари хъун къысэпшIагъэп, — къыси­Iуагъ, ар згъэшIагъозэ, ыгу къызкIысабгъэрэмкIэ сызеупчIым, — … кIалэм (Руслъан) физкультурэр шIущэ ебгъэлъэ­гъугъ… Краснодар университетым къы­чIэкIыжьынышъ, Мыекъуапэ спортфакым чIэхьан гухэлъ иIэшъ, сшIэщтыр сшIэрэп… СамбэмкIэ банэ шIоигъоу еIо…» — къыIуагъ, нахь рэхьатыжьызэ.

Шъыпкъэр пIощтмэ, Руслъанэ ипсауныгъэкIи иухьазырыныгъэкIи кIэлэ пытэу, спортым пыщагъэу щытыгъ, ишъыпкъэу Iоф зыдишIэжьыщтыгъ.

Руслъан сыдэгущыIагъ, ятэ ыгу химыгъэкIэу, илъэсищ еджэгъоу къэнагъэр къыухыжьэу физикэмкIэ диплом зэригъэгъотымэ, ар къызэрэшъхьапэщтым, ащ ыужым, фаемэ, спортфакыр Мые­къуапэ заочнэу къыщиухыжьын зэрилъэ­кIыщтым, ар уахътэм къызэригъэлъэгъо­щтым татегущыIагъ.

Ау тэ зэрэтIоу хъугъэп. Руслъан университетым дэгъоу щеджэзэ, ятIонэрэ курсым нэсыгъэу къычIэкIыжьыгъ. ЫгукIэ зыфэщагъэм къычIищыжьыгъ. Уахътэ зытешIэм, Мыекъуапэ спортфакым чIахьи, Iоф ышIэзэ, заочнэу къыухы­жьыгъ.

Руслъанрэ Асфаррэ (ышнахьыкI) спортым самбэмкIэ гъэхъэгъэшIухэр щашIыгъэх. ТIури самбэ ыкIи дзюдо бэнэнымкIэ СССР-м имастер хъугъэх, щытхъу, чемпионыцIэхэр чIыпIэ зэфэшъхьафхэм къащалэжьы­гъэх. Руслъан самбэмкIэ ветеранхэр зыхэлэжьэрэ дунэе зэнэкъокъухэм тIогъогогъо ячемпион. Ар гъэхъэгъэ цIыкIоп.

Мы бэнакIэмкIэ тичылэу Къунчыкъо­хьаблэ тренерэу кIалэхэм непэ къызнэсы­гъэми ишъыпкъэу Iоф щадешIэ, гъэхъэгъэ дэгъухэри яIэх. Зэнэкъокъухэм ахэлажьэх, хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэри къахьых.

Руслъан Къунчыкъохьаблэ футболымкIэ командэ щызэхищэгъагъ, ащ хэт кIалэхэм ящыкIэгъэ шъуа­шэхэри афащэфыгъагъ, стадионри агъэпсыгъагъ. АщкIэ лъэшэу ишIуагъэ къаригъэкIыгъ чылэм щыщэу, Мыекъуапэ щыпсэурэ предпринимателэу Къуекъо Аслъанбый.

Iоф зыщишIэрэ чылэм щэзэхащэгъэгъэ колхозэу «Пщыщ» зыфиIорэм итхьаматэ игуадзэуи Руслъан лэжьагъэ. Чылэм щызэ­шIуахырэ Iофыгъо зэмы­лIэужыгъохэм чанэу ахэлажьэ, ишIуагъэ цIыфмэ зэраригъэкIыщтым ишъыпкъэу пылъ.

Руслъан Iоф зыдишIэрэ кIалэхэм аIэпкъ-лъэпкъхэр агъэпытэзэ, спортым гъэхъэгъэшIухэр щашIынхэу, щыIэны­гъэм кIэух дэйхэр къызкIэлъыкIон ылъэкIыщт хэукъоныгъэхэм ащаухьанхэу, адыгэ лъэпкъым игугъу дахэкIэ арагъэшIызэ, адыгэ хабзэм инэшанэхэр агъэцакIэзэ, ящыIэныгъэ гъогу зафэу рыкIонхэр япшъэрылъ шъхьаIэу елъытэ. Ащ ишIэныгъи, ыкIуачIи, игъэрети, иамалхэри, исэнэхьати ыгъэсэрэ кIалэхэр зэфэныгъэм, шъыпкъэныгъэм ибэнакIохэу хъун­хэм фегъэIорышIэх.

УцIыфэу цIыфмэ уахэтыным нахь сэнэхьат дэгъу зэрэщымыIэр илъэсипшI пчъагъэхэм ахэм апкъыригъэхьаным пылъыгъ, непи Iоф зыдишIэрэ кIалэхэм ямызакъоу, ар хэткIи пшъэрылъ шъхьаIэу зэрэщытыр зэхаригъэшIыкIыным ишъып­къэу фэлажьэ.

Сахьид Хьэсанэ ыкъом игъэсэпэтхыдэхэр жьым пкIэнчъэу хэхьагъэхэп, псыхъом лъэужынчъэу рилъэсэхыгъэхэп. Руслъан ахэр шIокъабылэу ыштагъэх, ылъ хэхьагъэх, ищыIэныгъэ щыщ шъыпкъэ хъугъэх, ахэм арыгъуазэзэ, теубытэгъэ-пытагъэ хэлъэу игъогу рэкIо. Зыфежьэрэ Iофыр зэшIуимыхэу, ыкIэм нимыгъэсэу ыгъэтIылъырэп, кIыхьэ-лыхьэ ышIыныр икIасэп, уахътэм уасэ фешIы. ЗэшIуихыгъэ Iофым рэзэныгъэ зыхи­гъуатэкIэ, тыригъэкIодэгъэ уахътэм зыкъыщэфыжьыгъэу елъытэ.

Сыд фэдэ Iофи, хъугъэ-шIагъи, нэ­мыкI лъэныкъохэм афэгъэхьыгъэми, ежь еплъыкIэ гъэнэфагъэ фыриI. ИеплъыкIэхэр хэт ыпашъхьи шъхьэихыгъэу къыщиIонхэр, ахэр къыухъумэнхэр, пхыригъэкIынхэр къыдэхъу. Егупшысэшъ, къеIо, къыIуагъэр IэубытыпIэхэмкIэ къе­гъэшъыпкъэжьы, зэнэкъокъурэмэ аригъэштэн елъэкIы.

Ахэр зэблихъужьынхэр, щигъэзыежьынхэр икIасэп. Тыгъэгъазэм фэдэхэу Iордэгъазэхэр, зиеплъыкIэхэр бэрэ зыхъожьыхэрэр еумысых, ахэм афэдэхэр уигъусэнхэр, уицыхьэшIэгъунхэр зэрэмыдэгъум, гущыIэу къыуатыгъэр зэрямыгъотылIэжьыщтым, чIыпIэ пхэндж урагъэуцон зэралъэкIыщтым апае Руслъан ахэр пыщэгъу ышIыхэрэп. Къуекъо Руслъан ишэнкIэ лIы пкъыеу щыт. УхэткIи мытэрэзыр пфиштэщтэп, тэрэзым тепщын плъэкIыщтэп. Зэфэныгъэр, шъыпкъагъэр, цIыфыгъэр щыIэныгъэ шапхъэхэу иIэх. Ахэм цIыфыр лъагэу аIэты, ицIыфыгъэ зыфэдэр зэкIэми алъэгъун алъэкIынэу.

Мыхэм афэдэ шэнхэр зыхэлъхэр Руслъан игъусэгъух, ахэр ыгъэныбджэгъунхэ елъэкIы, афэшъыпкъ.

Ухэтми, цIыфыгъэ зыхэлъ ныбджэгъу шъыпкъэхэр щыIэныгъэм щыуиIэхэмэ нахьышIу. ЦIыфмэ аIоба «Лъапсэ зимыIэ чъыгырэ ныбджэгъу зимыIэ цIыфымрэ зэфэдэх». Ар щыIэныгъэм щагъэунэфыгъэ шъыпкъэу щыт.

Непэ Къуекъо Руслъан ныбжь дахэ иIэу къызыхъугъэ мафэр хегъэунэфыкIы. ИIахьыл-благъэхэм, иныбджэгъухэм, шIу къыдэхъумэ зышIоигъо пстэуми ацIэкIэ тыфэгушIо. ШIоу щыIэр зэкIэ къыдэ­хъунэу, псауныгъэ пытэ иIэу Iоф зыдишIэрэ кIалэхэм ягъэхъагъэхэм аха­гъахъомэ, агъэгушIозэ адыгэ лъэпкъым ищытхъу арагъэIонэу, ежьыри ахэтэу гъэхъэгъакIэхэм афэкIонхэу етэIуалIэ. Ар къадэхъумэ тэри лъэшэу зэрэтигопэщтыр ятIо тшIоигъу.