1945-рэ илъэсыр нахь чыжьэу лъыкIуатэ къэс Хэгъэгу зэошхом текIоныгъэр къыщы­дэ­зыхыгъэхэм, непэрэ щыIакIэр къыт­фэзы­хьы­гъэхэм ясатырхэр нахь цIыкIу мэхъух. Ветеранхэр тхэкIыжьых, зэо мэшIошхоу ахэм акIуачIэ, апсэ зыхалъхьагъэм, лIы­хъужъ­ныгъэу зэрахьагъэм афэгъэхьыгъэ гу­къэкIыжьхэри зыдахьыжьых.

Ветеранэу зигугъу къэтшIыщтыр заоми, зэо ужым къэралыгъом изэтегъэуцожьыни мы­макIэу гъэхъагъэ ащызышIыгъэ цIыф, ау, гухэкIыми, 2005-рэ илъэсым къыщыублагъэу ар къытхэтыжьэп. ИгукъэкIыжь­хэмкIэ, игупшысэхэмкIэ къыд­дэ­гощэнэу хъугъэп. Икъэбар къыт­­фэзыIотэгъэ илъфыгъэхэм, ипхъорэлъфхэм къызэраIуа­гъэмкIи, псаоу щыIагъэми къыд­дэгощэщтыгъагъэпын фай. Заом, зэо ужым ышIагъэхэм къатегущыIэныр зимыкIэсэ ветеранхэм ар ащыщыгъ.

Арэу щытми, щыIэныгъэ ­гъогоу къыкIугъэм нэIуасэ тызэрэфэхъугъэм иIахь хэмылъэу щытэп. Ибиографие къызщиIуа­тэу джыри псаузэ ытхыгъагъэр къытIэкIэхьажьи, ар дгъэ­феда­гъэ. Зытетыр пIон зыхъукIэ, а тхыгъэр ары ветераным ищы­Iэныгъэ фэгъэхьыгъэу на­хьыбэу «къытфэзыIотагъэри».

Хъут Даутэ Теуцожь районым ит къуаджэу Гъобэкъуае къыщыхъугъ, щапIугъ, игъашIэми ащ дэсыгъ. 1941-рэ илъэсым заор къызежьэм илъэс 16 ныIэп ыныбжьыгъэр. Ятэу Махьмудэ апэу зэуапIэм Iухьагъэхэм ащыщыгъ. Ежьыри ащ ыуж ихьаным бэрэ фэбэнагъ, кIэлэкIэ пстэумэ зэряшэнэу, ыкIуа­чIи иакъыли икъугъэу, нэмыкIэу зэуапIэм Iутхэм ашIэрэм къыщимыгъэкIэщтэу къыщыхъоу бэрэ нахьыжъхэм ялъэIугъ, ау ыгъэдэIонхэ ылъэкIыгъэп.

Ар къызыдэмыхъум, колхозым Iоф щишIэу ригъэжьагъ. Уахътэр къиныгъэ, хъулъфы­гъэхэр зэуа­пIэм щыIагъэх, кол­хозым щылэ­жьэнэу къэнэ­гъагъэхэр бзылъ­фы­гъэ­хэмрэ нэжъ-Iужъхэмрэ. Къи­ным кIэлэ­цIыкIухэри псынкIэу нахьыжъы ешIых. Даути аущтэу шIэхэу лIы къэхъугъ. Чэщ-зымафэм къыкIоцI сыхьат заулэ нахьыбэ— рэ чъыещтыгъэп, колхозым хи­­шIыхьэрэм имызакъоу, унэгъо хъызмэтыри зэрихьэщтыгъ. Ащ тетэу илъэситIур къызэринэкIи, 1943-м имэлылъфэгъу мазэ заом кIуагъэ. Къыт­хыжьыгъэм къызэрэщиIорэмкIэ, противовоздушнэ оборонэм идзэ­хэм ахэтэу зэуагъэ.

Даутэ заом къытегущыIэныр имыкIасэми, 1945-рэ илъэсым ар заухым, текIоныгъэр къызэрэдахыгъэр къызщаIогъэ ма­фэр ренэу ыгу къэкIыжьы­щтыгъ, щэIэфи лъэшэу ыгъэшIуагъ. Ау нахьыбэхэм афэдэу а илъэсым ащ икъуаджэ къыгъэзэжьыгъэп. ИцIыкIугъом къыщегъэжьагъэу офицер хъуным кIэхъопсыщтыгъэти, къэмыкIожьэу къулыкъур лъигъэкIотагъ.

1951-рэ илъэсым лейтенантым нэсыгъэхэр политIофшIэным зыщыфагъэхьазырхэрэ илъэс курсхэр къыухыжьыгъ ыкIи политическэ частым иподразделениехэм якомандир игуадзэу 1955-рэ илъэсым нэс къулыкъу ыхьыгъ. Ащ къэтызэ зыгъэпсэфыгъо уахътэ къырати икъуаджэ къызэкIом Iэшъынэ уна­гъохэм япхъу Нурыет къыщагъ. Ар игъусэу ыгъэзэжьи къулыкъур еухыфэкIэ къызэдэтыгъэх.

Заор аухынкIэ илъэс имы­къу къэнагъэу Даутэ ятэ хэкIодагъ. Янэ гугъэпIэ закъоу а уахътэм иIагъэр ежьыр ары. Ащ къы­хэкIыкIэ ыгукIэ зыфэщэгъэ дзэ къулыкъур къыгъэтIылъи, старшэ лейтенант цIэр иIэу икъуа­джэ къыгъэзэжьыгъагъ.

Даутэ заом лIыблэнагъэу щы­зэрихьагъэм, зэо ужым къу­лыкъур щытхъу хэлъэу зэри­хьыгъэм апае «За боевые заслуги», «За победу над Германией» зыфиIорэ медальхэр, Хэгъэгу зэошхом иорденэу я II-рэ шъуашэ зиIэр, нэмыкIхэри къыфагъэшъошагъэх. Нэужыми ТекIоныгъэм и Мафэ къыра­тыгъэхэм ямызакъоу, иIофшIэн, ипшъэрылъхэр ыгуи ыпси хэлъэу зэригъэцакIэхэрэр «За доблестный труд», «За трудовое отличие» зыфиIорэ ме­дальхэмкIэ, нэмыкI наградэхэмкIэ мызэу-мытIоу къыхагъэ­щыгъ, IофшIэным иветераныгъ.

Даутэ дзэ къулыкъур къыгъэ­тIылъыгъэми къэралыгъом изэтегъэуцожьын иIахьэу хилъхьэ­рэр ащ щигъэуцугъэп. ЕджапIэм дэеу зэрэщемыджагъэр, нэ-ужым ишIэныгъэ хигъэхъоным ыуж зэритыгъэр къышъхьэпэ­жьыгъ. Къулыкъум джыри щы­Iэзэ дивизием ипартийнэ еджапIэ, нэужым МарксизмэмкIэ ыкIи ЛенинизмэмкIэ университетыр (ащы­гъум Советскэ Союзым хахьэщтыгъэ) Азербай­джан Республикэм къы­щиухыжьыгъэх. Ащ фэшI къызегъэзэжьым ар КПСС-м и Теуцожь район комитет иинст­рук­торэу агъэнафи, илъэ­ситIурэ Iоф щишIагъ.

А лъэхъаным еджагъэу, гъэсагъэу къуа­джэхэм адэсыгъэр мэкIагъэ. Ащ фэдэ зы­рызэу къадэкIырэр зы IофшIэным IуагъэкIымэ адрэм агъакIохэзэ, Iэнэ­­тIэ зэфэшъхьафыбэ зэ­блахъоу къыхэкIы­щтыгъ. Даути аущтэу иIофшIэгъэ илъэсхэр зэпыу­цуагъэх. Инструктор IофшIэным къыIуащи Лениным ыцIэ зы­хьырэ колхозэу якъуа­джэ зыхахьэщтыгъэм итрак­торнэ бригадэ иучетчик ашIыгъагъ, нэужым тхьа­матэм игуадзэу агъэнэфэгъагъ. А IэнатIэм Iуты­зэ колхозхэмрэ совхозхэмрэ пэщэныгъэ адызезыхьащтхэр зыща­гъэ­хьазыррэ еджапIэу Краснодар краимкIэ партием икомитет къыщызэIуахыгъэм агъакIуи, къыухыжьыгъ. Арэу щытми, къыкIэлъыкIогъэ илъэс­хэм колхозым хэтыжьыгъэп. 1963-м къыщегъэжьагъэу 1975-рэ илъэ­сым нэсэу депутатхэм я Теуцожь къоджэ Совет иисполком итхьамэтагъ. ЕтIани колхозым къырагъэгъэзэжьи, 1985-рэ илъэ­сым пенсием окIофэкIэ ащ игодзэ IэнатIэм Iутыгъ.

Пенсие ужыми Даутэ «сы­пшъыгъ, сшIагъэр икъущт» ыIоу тIысыжьыгъэп. Зы чIапIэ бэрэ исыныр ыгукIэ зыштэрэ цIыфэу щытыгъэп. Илъэсыбэрэ ар заом ыкIи IофшIэным яветеранхэм язвенэ, непэ СоветкIэ теджэ, пэщэныгъэр дызэрихьагъ. Къуа­джэм, цIыфхэм яIофыгъохэм язэшIохын чанэу хэлажьэщтыгъ, щэIэфэкIэ гумэкIыгъо зиIэ цIыф къырихьылIагъэмэ е ежь ри­хьылIагъэмэ, амалэу иIэмкIэ ишIуагъэ римыгъэкIэу ебгъу­кIуагъэп.

Офицерыгъэу, уахътэм дэ­кIонэу, шапхъэхэм адэмыхынэу есэгъэ Даутэ мамыр щыIакIэми ар щыхинэгъагъэп. Зы такъи­къырэ угужъуагъэу, шапхъэ го­рэм утекIыгъэу къыпфидэщтыгъэп, ежьыри ащ фэдагъ. Наградэхэр къызфыратыгъэ хъугъэ-­шIагъэхэр къыIотэнхэу илъ­фы­гъэхэри, нэмыкIэу игупсэхэри бэрэ еупчIыщтыгъэх, ау зыпарэкIи ягугъу къафишIыгъэп.

Пхъэшагъэ хэлъыгъ, ыIуагъэр ыпсэ хилъхьащтыми зыгъэцэ­кIэжьыхэрэм ащыщыгъ. ЗэкIэри аущтэу щытын фаеуи ылъы­тэщтыгъ, илъфыгъэхэри ащ тетэу ыгъэсагъэх. Мэхагъэ къызфыхафэщтыгъэр ипхъорэлъфхэр арэу къаIотэжьы. Ахэм ашIоигъор афимышIэн ылъэкIыщтыгъэп, шъабэу, макIэу адэгущыIэщтыгъ, ыгъашIощтыгъэх.

ГухэкIыми, Даутэ ишъхьэ­гъусэ Нурыет жьэу дунаим ехыжьыгъ. Илъэс 14-рэ Даутэ изакъоу псэугъэ. ЩыIэныгъэр о узэрэфаеуи зэгъэфагъэ хъу­рэп. Зэшъхьэгъусэхэм пшъэ­шъитIурэ зы шъаорэ зэдапIугъ, ау пшъашъэхэр унагъо ихьэхи икIыгъэх, кIалэми, еджакIо Краснодар зэкIом, икъуаджэ къы­гъэзэжьыгъэп. Ащ къикIырэп илъфыгъэхэм ар гум ра­нэгъагъэу, ау уишъхьэгъусэрэ орырэ узэкIыгъоу уигушIуагъуи, уигу­къауи зэдэбгощызэ узэдэ­жъыщтым фэдэ хъун щыIэп.

Арэу щытми, Даутэ нэшхъэеу, тхьаусыхэу, щыIэныгъэм рымыразэу зыпарэми зэхыригъэхыгъэп. Зэкъоныгъэм ыгу ригъэхъыкIырэр къызхигъэщыгъэп, ипсауныгъэ къехьыфэкIэ ышъхьэ ежь-ежьырэу ыIыгъы­жьыгъ. Узыр, ныбжьыр къытекIохэ зэхъуми, мэхагъэ къы­хэфагъэп. Илъэс 80-м нэсыгъэу ар дунаим ехыжьыгъ.

Зэо илъэс тхьамыкIагъохэм, зэоуж къиныгъохэм къахиубытэгъэ тянэхэм, тятэхэм, тя­тэжъхэм, тянэжъхэм, ахэм янэ-­ятэхэм къытфашIагъэм фэ­диз афэтшIэжьышъущтэп, ау ахэм тинепэрэ мамыр щыIакIэ пай къинэу алъэгъугъэр ныбжьи тщымыгъупшэныр, къыткIэхъу­хьэхэрэм алъыдгъэIэсыжьыныр пстэуми типшъэрылъ.

Даутэ псаоу щыIэзэ, дунаим ехыжьымэ илъэс къэс жъо­ныгъуакIэм и 9-м икъашъхьэ илъфыгъэхэр техьанхэу къари­Iожьыгъагъ. НэмыкI зыпари фамышIэшъущтыми, ар ахэми, къакIэхъухьажьыгъэхэми агъэцакIэ. Илъэсыбэ джыри лъа­гъэшIэнэу тэри тафэлъаIо.

ХЪУТ Нэфсэт.