1920-рэ илъэсым Дзэ Плъыжьыр Адыгэ хэкум къырыкIогъагъ къыпэу­цу­жьыхэрэ чылэхэр ыгъэIасэхэзэ. Аужырэ чылэу къызыдэхьэгъа­гъэр Бжыхьэкъоежъыр арыгъэ. ЦIыфэу ащ дэсыгъэхэм урысыдзэр къы­зэ­рэ­кIорэр зызэхахым, ямылъкуи, яунэхэри, ябылымхэри къагъа­нэ­хи, ашъхьэ рахьыжьэжьи, мэзхэм ыкIи гъунэгъу чылэхэм защагъэ­бы­лъыгъагъ.

Дзэм инахьыбэр шъоф гъогукIэ къакIохи чылэм зыда­хьэхэм, сятэжъэу Барцо Мэ­джыдэ ятэ иунагъэм яштаб чIагъэуцогъагъ щагури хъоо­-пщаоу, унэри инэу зэтегъэ­псыхьагъэу щытыгъэти. Зы куп ауж къинагъэу нахь гъогу кIэ­кIыкIэ кIонхэу рахъухьи, къутырэу Хомуты пэмычыжьэу темэн гъогум техьэгъагъ шъхьакIэ, якухэри яшыхэри псынжъэу зыхэхьэгъагъэхэм куоу чIилъэшъогъагъэх.

ЦIыфхэу зызыгъэбылъыщтыгъэмэ чылэм дэхъухьэрэр зэрагъашIэ ашIоигъоу кIэлэ ныбжьыкIэу сятэжъ къаIофытэгъагъ Iофхэр зэрэхъухэрэр къызэ­ригъэшIэнэу. КъакIо пэтзэ къа­шъхьащыхьагъ дзэм щыщхэу темэным хэнэгъагъэхэм: куо-­хьаушхо ахэлъ, яшыхэр аныбыджы нэсэу чIилъэшъуагъэх, якухэри куоу псынжъым хэтIысхьагъэх. Шыхэр яожыхэмкIэ къакъудыих, кухэм къяIун­кIэх, ау Iофым зи хашIыхьан алъэкIырэп. Мэджыдэ къыза­лъэгъум, къыраIуагъ: «Черкес, помоги нам выбраться из трясины». «КъэокъудыикIэ IэкIэ мыхэр къыхэпщыжьын плъэ­кIыщтэп, чылэм тыжъугъакIуи ищыкIагъэхэр къэтэжъугъащэх», — ариIуи, красноармейцэхэр игъусэхэу ядэжь къэкIожьыгъ. Ищагу къызыдэхьажьым, дзэм иштаб зэрэдэтыр ылъэгъугъ.

Мэджыдэ игъусэгъэ красноармейцэмэ япащэ дэжь зыращалIэм, ар къеупчIыгъагъ: «Куда жильцы аула подевались, бросив все свое имущество?». «ЦIыфхэр лъэшэу къышъущэщтэх лые яшъухынкIэ. Тэ тичылэдэс­хэмкIэ хэбзакIэу къытфэкIуа-гъэр тштагъэ, зыми тедэонэу ыкIи тезэонэу тыфаеп», — ри­Iожьыгъ. «Зыми шъущымыщт, цIыфхэр яунэмэ къякIолIэжьынхэу сфяIу. Шъощ фэдэ цIыф къызэрыкIохэу лэжьакIохэр рэ­хьатэу ыкIи мамырэу щыIэнхэу, лэжьэнхэу ары хэбзакIэу тызыфэбанэрэр зыфаер», — къыпагъохыгъ.

Мэджыдэ шыри, кIапсэри ыкIи ахэм анэмыкIэу ящыкIэгъэ Iэмэ-псымэхэри къызэри­гъэгъотыхи, темэным хэнэгъагъэмэ адэжь къэкIожьи, зэкIэ псынжъым къыхалъэшъужьы­гъагъэх. Чылэдэсхэу зызыгъэбылъыщтыгъэмэ дзэм ипащэ къыриIуагъэр алъынигъэси, тIэ­­­кIу-тIэкIоу яунэмэ къякIо­лIэжьыгъагъэх.

Дзэ Плъыжьым къызыфагъэ­кIогъэгъэ Iофхэр зэкIэ ыгъэцэкIэгъахэти, чылэм къыдэуцуи тIэкIурэ дэтыгъ, зигъэпсэфыгъ. Бжыхьэкъуаехэр дэгъоу апэ­гъокIыгъэх, ямылъкукIэ ахьакIагъэх; арагъэзэонхэу къафащэгъэгъэ Iашэхэри зэкIэ къаугъоижьи аратыжьыгъагъ. Яежьэжьыгъо къызэсым, ящыкIэгъэ гъомылэри арати, гъогоу зэрыкIощтхэр арагъэлъэгъунэу гъусэхэри афашIыхи агъэкIотэжьыгъагъэх. Чылэм къыдэхьэгъэгъэ дзэм пащэу иIагъэр Темыр Кавказым совет хабзэр зыщагъэуцум IэнэтIэшхо иIэ хъугъэу къалэу Ростов щылажьэщтыгъэ.

Бжыхьэкъоежъым цIыфэу дэсыгъэхэр зэрапэгъокIыгъа­гъэхэр, мылъкоу дзэм тырагъэ­кIодагъэр а лIым щыгъупшагъэп. Ар къэзыгъэлъагъорэр къэбар гъэшIэгъонэу непэрэ мафэхэм къанэсыжьыгъ. ОшIэ-дэмышIэу, емыжагъэхэу, Дзэ Плъыжьэу дахэу зыпэгъокIыгъагъэхэм япащэ, зы вагон изэу чылап­хъэрэ гъомылапхъэрэ станциеу Краснодар къафигъэкIогъагъ. Вагоныр къазэрафэкIуагъэр чылэм къызынэсым, вокзалым екIуалIэхи, къафарагъэщагъэр кумэ къаралъхьэмэ ядэжь къа­щэжьэу рагъэжьагъ. А къэбарыр зызэхахым, БжыхьэкъоякIэхэри якумэ арысхэу вокзалым къы­Iухьэхи аIогъагъэу къаIотэжьы: «Тэри тыбжыхьэ­къуай, мы къы­шъуфэкIуагъэр тэри къыддэ­жъугощ». «Мы вагонэу къэкIуа­гъэм илъхэр, документэу игъу­сэхэмкIэ, къы­зыфагъэшъошагъэр Бжыхьэ­къоежъыр ары нахь, шъорэп», — зараIожьым, ежьэхи, Хьа­хъурэтэ Шыхьанджэрый дэжь екIуалIэхи, Iофым изытет къыфаIотэгъагъ. А лъэхъаным Хьа­хъуратэр Адыгэ хэкум игъэцэкIэкIо комитет итхьамэтагъ.

Хьахъуратэм дэгъоу ышIэщтыгъэ вагоныр къэзыгъэкIуагъэри, къызыфэкIуагъэхэри, илъыри. БжыхьэкъоякIэмэ а лIым ариIогъагъэу къаIотэжьы: «Вагоныр шъорэп къызыфэ­кIуагъэр. Къышъуатын-къы­шъуа­мытыныр Бжыхьэкъоежъмэ ежьмэ яIоф, ау садэгущыIэн амал горэ иIэмэ къыжъудэ­гощэнхэу».

Къалэу Краснодар хэбзэ Iоф­хэр ыгъэцэкIэнхэу Дзэ Плъы­жьэу дахэу зыпэгъокIыгъагъэхэм япэщагъэр къызэкIом, чы­лэм къыдахьи, Мэджыдэ дэжь къекIолIэгъагъ. ЛIэу къафэкIуагъэр лъэшэу агъэшIуагъ. Иежьэ­жьыгъо къызэсым, Мэджыдэ къыриIогъагъэу къаIотэжьы: «В ближайшее время в стране произойдут большие изменения. В сельских местностях начнут создаваться коллективные хозяйства, сокращенно «колхозы», в которые обязаны будут вступить все жители сельских районов, независимо от их сословий. Свое имущество, сельско-хозяйственный инвентарь и домашний скот, состоятельные люди должны будут добровольно передать в создаваемые колхозы. Земля станет общей колхозной и все, кто бы они ни были, должны будут работать на ней совместно. Передай, Меджид, мои слова своим аульчанам, потому что всех тех, кто этого не сделают и не согласятся на эти условия, будут ждать большие неприятности». Чылэ зэхахьэ ашIи, къекIолIэгъагъэмэ Мэджыдэ къафиIотэгъагъ къэбарэу къыраIуагъэр.

Мэджыд Бжыхьэкъоежъым колхозыр зыщызэхащэм, «ЩыIакIэ» фаусыгъагъ. Мэджыдэ апэ колхозым хэхьэгъагъэмэ ащыщыгъ, былымэу цIыфмэ къатыгъа­гъэхэр зыщаIыгъыгъэ фермэм щылэжьэнэу Iухьи, илъэсыбэрэ Iоф щишIагъ. А лъэхъаным мылъку зиIагъэхэу аубытыхи чылэм дащыгъагъэхэм ахэ­тыгъэх:

1. Барцо Ахьмэд Нэшъу ыкъор, 1879-рэ илъэсым къэ­хъугъ (Постановлением тройки УНКВД по Краснодарскому краю от 27.11.1937 г. применена репрессия в виде высшей меры наказания — расстрел). Мэлылъфэгъум и 12-м 1989-рэ илъэсым аухыижьыгъ.

2. Барцо Къэрэгъулан Тхьай­шъау ыкъор, 1869-рэ илъэ­сым къэхъугъ (Постановлением тройки УНКВД по Краснодарскому краю от 16.05.1930 г. применена репрессия в виде высылки в северный край сроком на 5 лет с конфискацией имущества). Мэзаем и 7-м 1990-рэ илъэсым аухыижьыгъ.

3. Барцо Долэтыкъу Тхьайшъау ыкъор, 1879-рэ илъэсым къэхъугъ (Постановлением трой­ки УНКВД по Краснодарскому краю от 16.05.1930 г. применена репрессия в виде высылки в северный край сроком на 5 лет с конфискацией имущества). Мэзаем и 20-м 1990-рэ илъэсым аухыижьыгъ.

4. Барцо Къырмыз Тхьайшъау ыкъор, 1895-рэ илъэсым къэхъугъ (Постановлением трой­ки УНКВД по Азово-Черноморскому краю от 12.11.1937 г. применена репрессия в виде заключения в исправительно-­трудовой лагерь сроком на 10 лет с конфискацией имущества). Гъэтхапэм и 28-м 1989-рэ илъэсым аухыижьыгъ.

5. Барцо Щэбан Къэрэгъулан ыкъор, 1902-рэ илъэсым къэ­хъугъ (Постановлением тройки УНКВД по Краснодарскому краю от 21.12.1937 г. применена репрессия в виде заключения в исправительно–трудовой лагерь сроком на 8 лет. Конфискация имущества не оговорена). Iоныгъом и 21-м 1962-рэ илъэсым аухыижьыгъ.

6. Шъоумыз Хьамид ТIалиб ыкъор, 1906-рэ илъэсым къэ­хъугъ (Постановлением тройки УНКВД по Краснодарскому краю от 27.12.1937 г. применена репрессия в виде заключения в исправительно-трудовой лагерь сроком на 8 лет. Конфискация имущества не оговорена). Iоныгъом и 24-м 1964-рэ илъэсым аухыижьыгъ.

7. Шъхьаныкъо Юсыф Мы­хьамод ыкъор, 1899-рэ илъэсым къэхъугъ (Постановлением тройки УНКВД по Краснодарскому краю от 05.11.1937 г. применена репрессия в виде высшей меры наказания — расстрел с конфискацией лично ему принадлежащего имущест­ва). ЖъоныгъуакIэм и 5-м 1989-рэ илъэсым аухыижьыгъ.

8. Тырку Хьис Цопсынэ ыкъор. Аухыижьыгъ.

Барцо Адам Хьисэ ыкъу, Барцо Темыр Хьисэ ыкъу.