Присяжнэхэр зыхэлэжьэхэрэ хьыкумыр адрэхэм зэратекIырэр мары: бзэджэшIагъэ зэрихьагъэкIэ агъэмысэрэм илэжьэ-имылажьэм иIофыгъо изэхэфын фэгъэзагъэу хъухэрэр цIыф жъугъэхэм ялIыкIохэр ары нахь, профессиональнэ хьыкумышIхэр арэп.

Урысые Федерацием и Уголовнэ-процессуальнэ кодекс (УПК РФ) ия 324-рэ статья къызэриIорэмкIэ, апэрэ инстанцием хэхьэрэ хьыкумхэм апае мы кодексым къыдилъытэрэ шапхъэхэм атетэу присяжнэ заседательхэр зыхэлэжьэхэрэ хьыкумыр рекIокIы. Агъэмысэрэм ежь ишIоигъоныгъэ тетэу присяжнэхэр къыхэлажьэхэзэ Iофым изэхэфын макIо.

Агъэмысэхэрэм ащыщэу зы нэбгырэ е нэбгырэ заулэмэ присяжнэхэр зыхэлэжьэхэрэ хьыкумыр ашIоигъуаджэ хъумэ, ахэм япхыгъэ уголовнэ Iофым шъхьафэу хэплъэнхэм иIофыгъо тегущыIэх.

Уголовнэ Iофым хэушъхьафыкIыгъэу хэплъэнхэм иамал щымыIэ хъумэ, присяжнэ заседательхэр зыхэлэжьэхэрэ хьыкумыр ащ хэплъэ.

Хьыкумым изэхэсыгъо зыщыIэщтыр загъэнэфэрэ нэужым тхьамэтагъор зезыхьэрэм иунашъо тетэу зэхэсыгъом исекретарь е хьыкумышIым иIэпыIэгъу присяжнэ заседателэу щытыщтхэмкIэ канди­датхэр хьыкумым чIэлъ спис­кэхэм къахахых. А зы нэбгырэр илъэсым къыкIоцI присяжнэ заседателэу зэ ныIэп хьыкумым изэхэсыгъохэм ахэлэ­жьэн зэрэфитыр.

Присяжнэ заседательхэу е присяжнэ заседателынхэмкIэ кандидатхэу щытын фимытхэр:

1) присяжнэ заседателынхэмкIэ кандидатхэм яспискэ зы­щызэхагъэуцорэм ехъулIэу зы­ныбжь илъэс 25-рэ мыхъу­гъэхэр;

2) хьыкумым атырилъхьэгъэ пIа­лъэр зытырамыхыжьыгъэхэр;

3) хьыкумым зэригъэунэфы­гъэмкIэ, юридическэ пшъэдэ­кIыжь ахьыным фытемыгъэ­псыхьагъэхэр;

4) наркологическэ е психо­неврологическэ диспансерым учетым щыхагъэуцуагъэхэр.

УФ-м и УПК къыгъэнэ­фэрэ шIыкIэм тетэу присяжнэ заседательхэу щытын фитхэп:

1) бзэджэшIагъэ зэрахьагъэу зэгуцафэхэрэр е ащкIэ агъэмысэхэрэр;

2) Iофым ихэплъэн зэрэкIорэ бзэр зымышIэхэрэр;

3) уголовнэ Iофым хэплъэн­хэмкIэ зиягъэ къэкIорэ щыкIагъэхэр зипсихикэкIэ ыкIи зи­Iэпкъ-лъэпкъхэмкIэ зиIэхэр.

УФ-м и УПК щыгъэнэфэгъэ шIыкIэм къызэрэдилъытэрэм тетэу присяжнэ заседательхэмкIэ кандидатхэр ары присяжнэхэм яколлегие хахьэхэрэр, ахэм фитыныгъэ ыкIи пшъэрылъ гъэнэфагъэхэр яIэх.

Присяжнэ заседательхэр зы­хэлэжьэхэрэ хьыкумым иIоф­шIэн зэриублэрэр къэралыгъо гъэмысакIомрэ ухъумакIомрэ пэублэ гущыIэхэу къашIыхэрэр ары.

Къэралыгъо гъэмысакIом зыфагъэмысэрэр къыреIотыкIы ыкIи IэубытыпIэхэу къа­хьыхэрэм зэрахэплъэщтхэ шIыкIэр къыреIотыкIы.

УхъумакIом (очылым) зиIоф аIорэм зэрезэгъыгъэм тетэу зэрагъэмысэрэмкIэ лъапсэу къаIэкIэхьагъэхэм екIолIакIэу, еплъыкIэу афыриIэр, IэубытыпIэхэм къапкъырыкIызэ, къыреIотыкIы.

Присяжнэ заседательхэм агъэмысэрэ цIыфым, зэрар зыхьыгъэм, шыхьатхэм, экспертым упчIэхэр аратын фитых. Тхьамэтагъор зезыхьэрэ хьыкумышIым а упчIэхэм къэкIуа­кIэу яIэщтыр егъэпсы.

БзэджэшIагъэу зыфа­гъэмысэрэм елъытыгъэу упчIэ шъхьаIэу 3 агъэуцурэр:

1) бзэджэшIагъэр къэушыхьа­тыгъэ хъугъа?

2) зиIоф аIорэм а бзэджэшIа­гъэр зэрэзэрихьагъэр къэу­шы­хьатыгъэ хъугъа?

3) зиIоф аIорэр ара лажьэ зиIэр?

ЗиIоф аIорэм илажьэу за­лъытэкIэ, пхъэшэ дэдэу дэмызекIонхэр тефэ-темыфэм иIоф къаIэты.

Тхьамэтагъор зезыхьэрэм къышIырэ псэлъэ кIэкIым ыуж зыщызэхэгущыIэжьхэрэ унэм присяжнэ заседательхэр ехьэх унашъо ашIыным пае. А унэм присяжнэ заседательхэм анэмыкI итынэу щытэп.

Присяжнэхэм анахь шъхьаIэу ахэтыр ары зэIукIэр зезыщэрэр. Ащ упчIэхэм къаратырэ джэуапхэмкIэ голосованиер зэхещэ ыкIи макъэхэр къелъы­тэжьы. Шъхьэихыгъэ шIыкIэм тетэу мэкъэтыныр макIо. Присяжнэхэм спискэмкIэ голосовать ашIы. Присяжнэ шъхьаIэм аужырэу ымакъэ еты.

Джэуапхэр зэрыт тхьапэм аIапэ зыкIадзэжьырэм ыуж присяжнэ заседательхэм зэхэсыгъор зыщыкIорэ залым къагъэзэжьы.

Присяжнэ шъхьаIэм джэуап­хэр зэрыт тхьапэр тхьаматэм ретыжьы. Тхьапэм итхэм щыкIагъэ афимылъэгъугъэ зыхъу­кIэ, къеджэным пае ар при­сяжнэ шъхьаIэм къыретыжьы. Унашъом ар къеджэ. Залым чIэсхэр щытхэу унашъом едэIух. Уголовнэ Iофым игъусэ материалхэм ахилъхьаным пае унашъор тхьаматэм IэкIагъэ­хьажьы.

Присяжнэ заседательхэм яунашъо къызеджэхэрэ нэужым лъэныкъохэр хэлажьэхэзэ, хьыкум зэхэфын Iофыр лъагъэ­кIуатэ.

ЗиIоф аIорэр зэрагъэхыя­гъэмкIэ унашъоу присяжнэхэм ашIыгъэм къызеджэхэрэм ыуж зытегущыIэхэрэр гражданскэ искым, пкъыгъохэу IэубытыпIэ пшIын плъэкIынэу къыхагъэ­щыгъэхэм япхыгъэ Iофыгъохэр ары.

ЗыгорэкIэ зиIоф аIорэр агъэ­мысагъэ хъумэ, зытегущыIэхэрэр бзэджэшIагъэр къызхэкIыгъэм, пшъэдэкIыжьэу ыхьыщтым ыкIи нэмыкIхэм япхыгъэ Iофыгъохэр ары. Ахэр зэкIэ зызэхафыхэрэ нэужым лъэныкъохэм язэнэкъокъу рагъажьэ, ахэм ауж къэгущыIэх ухъумакIомрэ зиIоф аIорэмрэ.

Присяжнэ заседательхэм зиIоф аIорэр зэраухыигъэмкIэ унашъоу ашIыгъэр тхьа­мэтагъор зезыхьэрэм IэкIэхьа­жьынэу щыт, ащ епхыгъэу унашъо ешIы зиIоф аIорэр ­зэраухыигъэм фэгъэхьы­гъэу.

ЗэрагъэмысагъэмкIэ унашъоу присяжнэхэм ашIыгъэр тхьамэтагъор зезыхьэрэм IэкIагъэхьажьыгъэми, бзэджэ­шIа­гъэм инэшанэхэр агъэмы­сэрэм изекIуакIэ зэрэхэмылъхэр иIэубытыпIэу зэраухыигъэм фэгъэхьыгъэ унашъо ышIын ылъэкIыщт.