2020-рэ илъэсыр шIэжьымрэ щытхъумрэ я Илъэс. Адыгэ Республикэм культурэмкIэ и Ми­нистерствэ «Творчествэми ТекIоныгъэр къы­гъэблагъэщтыгъ» зыфиIорэ Iофтхьабзэу кIэща­­кIо зыфэхъугъэм тыхэлажьэзэ, лIыхъужъ­ны­гъэм, зэкъошныгъэм, патриотическэ пIуныгъэм афэгъэхьыгъэ тхыгъэхэр къыхэтыутыщтых.

— ТекIоныгъэм ия 75-рэ ­илъэс фэгъэхьыгъэу шIэжь Iофтхьабзэр зэхэтщагъ, — къытиIуагъ Адыгэ Республикэм культурэмкIэ и Министерствэ испециалист шъхьаIэу, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу Теуцожь Нурыет. — Ащ журналистхэр чанэу къы­хэлажьэхэ тшIоигъу.

ТхакIохэр, усакIохэр, сурэтышIхэр, артистхэр, журналистхэр, клубхэм ыкIи тхылъеджапIэхэм яIофышIэхэр, художест­веннэ ансамблэхэм ахэтхэр, нэмыкIхэри Хэгъэгу зэошхом ТекIоныгъэр къыщыдэхыгъэным пхъашэу хэлэжьагъэх. Творчест­вэм пылъхэу ТекIоныгъэм и Ма­фэ къэзыгъэблэгъагъэхэм яхьы­лIэгъэ къэбархэм яугъоин гъэзетеджэхэм яIахьышIу хашIы­хьанэу тащэгугъы.

ЛIыгъэр, лъэпкъ гупшысэр

Хэгъэгу зэошхом лIыхъужъ­ныгъэ щызезыхьэгъэ Шыу Щэбанэ Афыпсыпэ къыщыхъугъ. Адыгэ кIэлэегъэджэ училищыр 1939-рэ илъэсым къызеухым, Щынджые гурыт имыкъурэ еджапIэу дэтым кIэлэегъаджэу, завучэу Iоф щишIэу ригъэжьагъ. А лъэхъаным дунаим щырэхьатыгъэп. Германиер заокIэ Польшэм ичIыгу ибэнагъ. Фашистхэм къапкъырыкIырэ зэо-машIохэм тхьамыкIагъоу къызыдахьырэр Шыу Щэбанэ кIэлэеджакIохэм къафиIуатэщтыгъ.

Щ. Шыур 1940-рэ илъэсым дзэм къулыкъушIэ кIуагъэ. Дзэ-­лъэсрыкIо училищыр Орджоникидзе къызыщеухым, лейтенант хъугъэу Къыблэ-КъохьэпIэ фронтым ия 354-рэ шхончэо дивизие иштаб ипащэ иIэпыIэгъоу агъэ­нэфагъ. Офицер ныбжьыкIэр лIыгъэ зэрихьэзэ зэрэзаорэм, зэхэщэн Iофыгъохэм афэгъэсагъэу зэрэщытым афэшI я 18-рэ шхончэо полкым икомандирэу М. Запорожченкэм иIэпыIэгъоу къулыкъур лъегъэкIуатэ.

Заом хэтэу уIагъэхэр къытыращэхэу къыхэкIыгъ. Сымэджэщым афэмыкIоу ипсауныгъэ зыпкъ ригъэуцожьызэ, ТекIоныгъэм икъыдэхын фэбанэщтыгъ. Псыхъоу Днепрэ тидзэкIолIхэр икIыхэзэ, фашистхэм апэуцугъэх. ЛIыгъэ зезыхьагъэхэм, къалэу Днепропетровскэ шъхьафит зы­шIыжьыгъэхэм старшэ лейтенантэу Щ. Шыур ащыщыгъ.

ИшIэныгъэ хегъахъо

Дзэ академиеу М. В. Фрунзем ыцIэ зыхьырэм 1944-рэ илъэсым щеджэнэу Щ. Шыур загъакIом, тхылъ плъыжьыкIэ къыухыгъ.

IэнэтIэ зэфэшъхьафхэм аIутэу СССР-м ишъолъырхэм дзэ къулыкъур зэращихьыгъэр Шыу Щэбанэ къыIотэжьэу зэхэтхыгъ. Анахьэу тшIогъэшIэгъоныгъэр ПВО-м ия 51-рэ гвардейскэ шхончэо полк ипащэу зэрагъэ­нэфэгъагъэр ары.

Адыгэ къуаджэм щапIугъэ нарт шъаом дзэм цыхьэшхо къызэрэщыфашIыщтыгъэм иIахьылхэр, ичIыпIэгъухэр ыгъэгушхощтыгъэх.

ТекIоныгъэм и Парад

Тидзэхэм фашист техакIохэр зэхакъутэхи, Хэгъэгу зэошхом ТекIоныгъэр къызэрэщыдахыгъэм фэгъэхьыгъэ Парадэу 1945-рэ илъэсым мэкъуогъум и 24-м Москва щыкIуагъэм Шыу Щэбанэ хэлэжьагъ.

Щ. Шыум къызэриIотэжьыщтыгъэу, ТекIоныгъэм и Парад дунэе-политикэ мэхьэнэ ин иIэу щытыгъ. Советскэ Союзым и УIэшыгъэ КIуачIэхэмрэ хэгъэ- гум щыпсэурэ лъэпкъхэмрэ языкIыныгъэ заом имашIо щапсыхьагъ, Европэм ихэгъэгухэри фашизмэм щаухъумагъэх.

Заом илъэхъан культурэм иIо­фы­шIэхэр, артист цIэрыIохэр ти­дзэкIолIхэм адэжь къакIощтыгъэх, концертхэр къафатыщты­гъэх. Шыу Щэбанэ игукъэкIыжьхэм къащыхигъэщыщтыгъ творчествэм пылъхэм дзэкIолIхэм гушIуагъо къафахьын зэралъэкIыщтыгъэр.

Къыфагъэшъошагъэх

Дзэм къулыкъур щихьызэ, Шыу Щэбанэ орденхэр, медальхэр къыфагъэшъошагъэх. Быракъ Плъыжьым иорден, Жъогъо Плъы­жьым иорден гъогогъуитIо, Хэгъэгу зэошхом иорденэу а 1-рэ ыкIи я II-рэ шъуашэ зиIэр, медальхэу «За отвагу», «За боевые заслуги» къыфагъэшъошагъэх.

1941-рэ илъэсым медалэу «За отвагу» ыбгъэгу къызыхалъхьэм, ТекIоныгъэр тидзэкIолIхэм къызэрэдахыщтым Щ. Шыум ицыхьэ телъыгъ… Дзэм къызыхэкIыжьым 1961-рэ илъэсым полковникэу Шыу Щэбанэ хэгъэгум и УIэшыгъэ КIуачIэхэм къахэкIыжьыгъ. Лъэпкъ шIэжьым, музыкальнэ искусствэм гукIэ афэщэгъэ зэо­лIым шIэныгъэлэжьэу, Адыгэ радиом имузыкальнэ къэтынхэм яредакторэу Iоф ышIагъ.

Хэкум лъэпкъ творчествэмкIэ и Унэ ипащэу загъэнафэм, сэнаущыгъэу хэлъыр щыIэныгъэм псынкIэу къыщылъэгъуагъ. Культурэм иунэхэм ящыкIэгъэ кад­рэхэр, музыкальнэ, драматическэ, къэшъокIо ансамблэхэм япа­щэхэр гъэхьазырыгъэнхэмкIэ илъэситIу егъэджэнхэр зэхищагъэх. Творчествэм пыщагъэхэм япчъагъэ хэпшIыкIэу хэхъуагъ.

Адыгэ хэку концертнэ-эстраднэ бюром (джы Адыгэ Респуб­ликэм и Къэралыгъо филармоние) пащэ зыфашIым, Iофыгъуабэмэ кIэщакIо Щ. Шыур афэхъугъ. Адыгэ музыкэм ехьылIэгъэ концертхэм, пчыхьэзэхахьэхэм язэ­хэщэнкIэ еджапIэхэм, студентхэм IэпыIэгъушIу афэхъущтыгъ. ­Адыгэ хорым Нэхэе Аслъан ипэщагъ, КIыкI Зулхьаджэ «Гощэгъэгъым игъыбзэ» къызэриIорэ шIыкIэр бэмэ агъэшIагъощтыгъ.

Адыгеим и Къэралыгъо ­лъэпкъ къэшъокIо ансамблэ икIэрыкIэу зызэхащэжьым, Шыу Щэбанэ купышхом пащэ фашIыгъ. Адыгэ музыкальнэ Iэмэ-псымэхэр зы- хэт ансамблэр хэкум ищыкIагъэу ащ ылъытэзэ, лъэпкъ искусствэм зэрэфэлажьэщтыгъэр цIыф­хэм ащыгъупшэрэп. Искусст­вэм ехьылIэгъэ тхылъхэм якъыдэгъэкIын, фольклорым изэгъэшIэн мэхьэнэ ин аритыщтыгъ.

Творчествэм ишIуагъэкIэ щы­Iэныгъэм нахьышIоу ныбжьыкIэхэм зыкъыщызэIуахын зэра­лъэкIыщтым ехьылIэгъэ зэхахьэ­хэм Щ. Шыур кIэщакIо афэхъущтыгъ. Урысыем икомпозиторхэм я Союз 1988-рэ илъэсым аштагъ. ИскусствоведениемкIэ кандидат зэрэхъугъэр ишIушIагъэхэм ахэтэлъытэ. Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэм Iоф щишIэнэу зегъэзэжьым, къыдэхъугъэр макIэп.

ТэгъэлъапIэ

Адыгэ Республикэм и Президент дэжь нахьыжъхэм я Советэу щызэхащагъэм Щ. Шыур ипэщагъ. Адыгеим, Пшызэ искусствэхэмкIэ язаслуженнэ Iофы­шIэшху. Адыгэ лъэпкъ орэдхэм, адыгэ къашъохэм, нэмыкIхэм афэгъэхьыгъэ тхылъхэр къыдигъэкIыгъэх. Республикэм итын анахь лъапIэу медалэу «Адыгеим и Щытхъузехьэр» инаградэхэм къахэхъуагъэу гущыIэгъу тызыфэхъум, игушIогъошхуагъ.

Адыгэ Республикэм икъэралыгъо гъэпсыкIэ щыIэныгъэм зэрэщыпытагъэм ветераныр ыгъэгу­шхощтыгъ. Лъэпкъыбэ зыщыпсэу­рэ Адыгеим имамыр псэукIэ хэ­­хъоныгъэу фэхъухэрэр щы­сэ­шIухэу ылъытэщтыгъэх. Шыу Щэ­банэ ыгу къытемыожьырэми, ишIушIагъэкIэ къытхэт, тэгъэлъапIэ.

ЕмтIылъ Нурбый.