Бэдзэогъум и 25-м 2020-рэ илъэсым иилъэс 80 мэфэкI хигъэунэ­фыкIыгъ тичIыпIэгъу цIэрыIоу, Урысые Федерацием, Адыгэ Респуб­ликэм культурэмкIэ язаслуженнэ IофышIэу, композитор IэпэIасэу, егъэджэкIо шIагъоу, цIыф Iушэу КIыргъ Юрэ Мыхьамодэ ыкъом.

Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ тхылъеджапIэ мыщ фэдэ хъугъэ-шIагъэхэм мэхьанэ щафашIы ыкIи Iоф­тхьэбзэ зэфэшъхьафхэр щы­зэхащэх — тхылъ къэгъэ­лъэгъонхэр, зэIукIэгъухэр.

КIыргъ Юрэ ыцIэ къепIо къодыемэ, тиреспубликэ щыпсэухэрэм ащыщыбэхэм псынкIэу ашъхьэ къапхъуатэ. Адыгеим, Краснодар краим, Къыблэ Федеральнэ шъо­лъырым ыкIи IэкIыб къэрал­хэм ащыпсэухэрэ адыгэхэр ащ итворчествэ дэгъоу фэ­нэIуасэх. Пстэуми якIэсэ композиторым имэкъамэхэр, ипроизведениехэр къоджэ клубхэм къащегъэжьагъэу, Союзхэм я Унэ и Колоннэ зал ыкIи Москва и Кремлевскэ Дворец нэсыжьэу зэхэзыхыхэрэр ыгъэразэу къащырагъэIуагъэх. Мэхьанэ зиIэ творческэ мэфэкIхэм КIыргъыр ахэмылажьэхэу къы­хэкIырэп. Джащ фэдизэу ыусыгъэхэм уасэ яI, уахътэм дештэх. Непэ тищыIэныгъэ Ю. КIыргъым итворчествэ хэмытэу къызышIогъэшIыгъуай — иорэдхэм щыIэныгъэ лъэныкъуабэр, тищыIакIэ куоу къыраIотыкIы, ежь композиторми шъхьэкIафи лъытэныгъи фыуагъэшIы. КIыргъ Юрэ лъэпкъ эстрадэм чIыпIэ дахэ щыриI, орэдыр зэрикIасэр, ащ ыгу зэ­рэфакIорэр, музыкэм ищыIэныгъэ епхыгъэ къодыер арымырэу, ар ижьыкъэщэ гуапэу зэ­рэщытыр гъуащэрэп. Чэщи мафи орэдыр игъус, къыгот КIыргъым — ар ищыIэныгъ.

МузыкэмкIэ хэлъ сэнаущы­гъэр пасэу къэнэфэгъагъ. Композиторэу КIыргъ Юрэ орэд 500-м нахьыбэ ыусыгъ: патриотическэхэр, лирическэхэр, мэфэкI нэшанэр зиIэхэр, къэпIон хъумэ, зэкIэ щыIэныгъэм ыбгъухэр къызэлъызыубытыхэрэр. А орэдхэм гур агъэшIу, цIыфыгъэм, шъыпкъагъэм уфапIу, дэим укIэращы.

Композиторым илирическэ орэдхэм шъэбагъэр, гуфэбагъэр ахэлъ. КIэлэцIыкIу музыкэри ыусыныр къыдэхъу. КIыргъым иорэдхэм абзэ хэткIи гурыIо­гъо­шIу, цIыфыгъэ шапхъэм ди­штэхэу гущыкIох. Ахэр къызэ­рыкIох, ау къэбзэгъэ-зэфагъэр ахэлъ, лъэпкъ орэдхэр гум къа­гъэкIэу.

Сыда адэ орэдхэр ащ фэдэу гум нэсхэу ытхыныр композиторым къызыхэкIырэр пIомэ, джэуапыри зэу къэуцу: Юрэ адыгэ лъэпкъэу къызхэкIыгъэм пэблагъ, ищыIэныгъэ зыфэдэр ешIэ, илъэпкъ фэусэныри къыдэхъу.

Композиторэу КIыргъ Юрэ иорэдхэр тхылъ шъхьафхэуи, нэмыкI сборникхэм адэтхэуи зыбгъу-зыпшI фэдизэу къыдэкIыгъэх. «Ситхьаркъо фыжь», «Орэдыр о зигъэгъус», «Ныбджэгъум фэгъэхьыгъэ гущыI», «Сиорэдхэр шъощ пай», мыхэм анэ­мыкIхэри.

Композиторым иорэдхэр эст­радэм иIэпэIасэхэм ыкIи коллектив зэфэшъхьафхэм къаIох.

КIыргъым итворчествэ Iэмэ-псымэ музыкэми къегъэбаи, театрэ къэгъэлъэгъонхэм апай музыкэр етхы. ГущыIэм пае: Адыгэ лъэпкъ драмтеатрэм щагъэуцугъэ пьесэхэу Н. Къуе­къом, Е. Мамыим, И. Нэгъоим атхыгъэхэм орэдышъор афыхэзыхыгъэр Юр. Композиторым имэфэкI ин ипэгъокIэу тхы­лъыкIэ «Не только песня» ыIоу къыдэкIыным фигъэхьазырыгъ. Ащ музыкэм иклассическэ жанрэхэр къыщитыгъэх: сона­тэхэр, концертхэр, фантазиехэр. Илъэс 80-р хэзгъэунэфыкIырэ КIыргъ Юрэ ыкIуачIэ из, чан ыкIи чэф.

Композиторым ипроизведениехэм афэгъэхьыгъэу къэпIон хъумэ, якъэхъукIи, япщыналъи, къаIуатэрэмкIи зэфэшъхьафых: «Къеблагъ!», «Бжыхьэ шIулъэгъу», «Тыдэ шъухъугъа, сикъуа­джэхэр», «Сятэжъ икIуакI», нэмыкIхэри.

Дунаим щыхъурэ-щышIэрэр зэкIэ цIыфым ищыIэныгъэ къы­пкъырэкIых ыкIи фэкIожьых. Арышъ, композитор КIыргъымрэ ищыIэныгъэрэ зэгопчынхэу щытхэп. Иапэрэ произведе­ниехэм къащегъэжьагъэу орэдым ыгу факIоу, гъогу тэрэз ащ зэрэфыхихырэр къащылъэ­гъуагъ ыкIи щытхъур къыфа­хьыгъ. «Октябрьский вальс» — е «Сикъоджэ гупс» (гущы­Iэхэр зыер Хьагъуп Аскэр), «Люблю Адыгею» (гущыIэри музыкэри Ю. КIыргъ), «Адыгея моя» (гущыIэхэр — Пэрэныкъо Мурат иеу). Ыгуи ыпси хэтрэ цIыфи ате­шIыкIыгъ шIулъэгъу орэд дахэу «Апэрэ шIулъэгъур хэти ерэмыхъожь» зыфиIо­рэр, зэлъашIэрэ усакIоу Бэ­рэтэрэ Хьамидэ ыусыгъэр. Ухэтми шIулъэгъум уфэшъып­къэн зэрэфаер ащ щыкIэ­гъэтхъыгъ. Ар ныбжьыкIэхэми, ныбжь зиIэхэми зэфэдэу аштагъ, орэдышъори гущы­Iэхэри лъэшэу зэкIух, гимным пэгъэшIыгъ. «Ситхьаркъо фыжь» зыфиIоу Бэрэтарым ыусыгъэм илъ орэдышъоу КIыргъым хихыгъэри композиторым итворчествэ зыIэтыгъэхэм ащыщ. Анахьэу мы орэдым тамэ езытыгъэр УФ-м ыкIи АР-м янароднэ артисткэу Нэхэе Тэмар, ары апэдэдэ къэзыIуагъэри. Ащ дэжьым ежьыр орэдыIо цIэрыIо дэдэу джыри щымытыгъэми, ыгу фа­кIоу къызэриIорэмкIэ цIыфхэм зыкъаригъэштагъ. Мэкъэ гохь лъэш Iэтыгъэр, пщынэ жъынчым фэдэу, зэхэзыхырэр зыдырищажьэу, гум хэтIысхьэу, орэдым ошъогум, пщэфхэм уахищэу, бгъэр ыгъэуалъэу къыIоныр фызэшIокIыгъ Тэмарэ, ыгукIэ ыштэу, игуапэу къеIоти, къыдэхъугъ.

Орэдым ыцIи, тхьаркъо фыжь бзыум игъэпсыкIэ-шIыкIи, адыгэ­хэмкIэ, гулъачIэм лIыIэсыри шъэбэгъэ-къэбзагъэр, шэны­шIуагъэр зыхэлъых. Бэрэтарым иусэ идэхагъэ зеджэм, КIыргъ Юрэ ышъхьэ, ыгу бэ щызэ­блэ­кIыгъэр, узэкъотыным, узэфэсакъыным ямэхьанэ къыплъигъэIэсэу орэдыр тхыгъэ.

Бзыум фэдэу цIыфыр мы чIым щэпсэу — псынкIэу, гум зипхъуатэу, ицыхьэ зытелъы­жьэу, тамэ къыгуакIэу, гушIуагъом зыригъэушхоу.

ЦIыфхэм якIэсэ композиторэу КIыргъ Юрэ итворчествэ, ищы­Iэныгъэ яхьылIагъэу бэ къэпIон плъэкIыщтыр, тхылъхэм, гъэзет тхыгъэхэм ыкIи иорэд­усыгъэхэм бэ къаIуатэрэр. Нотнэ-музыкэ литерату­рэмкIэ Лъэпкъ тхылъеджапIэм иотдел КIыргъым итворчествэ пэблагъэ зызы­шIымэ зышIои­гъохэм къащежэх.

Шъхьэлэхъо Свет.

АР-м и Лъэпкъ тхылъеджапIэ иIофышI.