«Бэ зыгъэшIагъэ нахьи, бэ зылъэгъугъ», — аIо адыгэхэм. Шэуджэн районым ит къуаджэу Пщычэу щыщ (джыдэдэм Гавердовскэм щэ­псэух) ХьакIэцIыкIу зэшъхьэгъусэхэу Джам­ботрэ Нурэрэ би къагъэшIагъ, би алъэгъугъ. Къиныр ыкIи тхъагъор зэдагощыхэзэ илъэс 65-м къыкIоцI щыIэныгъэ гъогум ахэр къы­зэ­дырыкIуагъэх.

УзэкIыгъоу ар къыбдэхъуныр насыпыгъэшхоу ыкIи Iоф­шIэгъэшхоу щыт.

Нахьыжъхэм шъхьэкIафэрэ лъытэныгъэрэ зыщафашIырэ, зэгурыIоныгъэ зэрылъ, ти­шэн-хэбзэ дахэхэр къакIэхъухьэ­хэрэм лъагъэкIотэным зыщы­дэлэжьэрэ унагъохэр Адыгеим зэрэщытиIэхэм урымыгушхон плъэкIырэп. Сыд фэдэрэ лъэ­хъани унагъом имэхьанэ зэ­хъокIырэп. Илъэсишъэ пчъагъэм лIэуж зэфэшъхьафхэр зэрипхы­хэзэ, сыд фэдэрэ лъэныкъомкIи обществэмрэ къэралыгъомрэ япытапIэу унагъор щыт.

Джащ фэд ХьакIэцIыкIухэри. ЗэрафэлъэкIэу гъогу занкIэм рыкIуагъэх. Унагъор зэрэбаир ахъщэп, дышъэп, ащ щапIурэ цIыфхэр арэу сыдигъуи аIо. Зэшъхьэгъусэхэм Тхьэм къари­пэси, нэбгыри 5-у зэдапIу­гъэм шIукIэ ягугъу арагъэшIын алъэ­кIыгъ.

Ежь Джамбот илъэс 85-рэ ыныбжь нахь мышIэми, ащ фэдиз ептыщтэп, дэгъоу къы­зэтенагъ. Иакъыл губзыгъэу, игущыIэ чанэу, сэмэркъэур къебэкIэу, ышъокIи, итеплъэкIи зэкIужьэу щыт. Непэ реным удэгущыIагъэми, къыпфиIотэн къэбар гъэшIэгъоныбэ ешIэ. ИкIасэу усэхэр етхых. Ятэу Шъалихьэ заом хэкIуади, 1949-рэ илъэсым яни идунай ыхъожьи, Джамбот пасэу ибэу къэнагъ. Илъэси 10 классыр къыу­хи, еджэным пидзэжьынэу мы­хъоу унагъо ышIэн фае хъугъэ.

Унагъом ятIонэрэ пкъэоу бзылъфыгъэр кIэт. Нурэ илъэс 18-м итыгъ лIакъом къызыха­хьэм. ИныбжьыкIэгъум зэрэдэхагъэр къыхэщэу джыри ынэгу нурэр къыкIехы, бзылъфыгъэ ищыгъэ зэкIужь. Ар къуаджэу Еджэркъуае щыщ, Абасэмэ япхъу.

Пстэури къызыщежьагъэр дэгъоу Джамбот щхыпцIызэ ыгу къэкIыжьы:

— Синыбджэгъу нэбгыри 7 сигъусэу пхъэ щэрэхъхэр зыкIэт шыкум тисэу Еджэркъуае тыкIуи къэтхьыгъагъ. ГъэшIэгъон къытщышIы пэтыгъ. Псэогъу сфэхъунэу къыхэсхыгъэм ыш ТIуапсэ дэсэу щытти, ащ ыдэжь къэтынэу кIогъагъэ. Ар тэ тшIэгъахэп. Тинасыпти къэтхьынэу тызщыкIогъэ мафэм ипчэдыжь ар къэкIожьыгъ. Армэ ащ фэдиз гъогу хьылъэр хьаулыеу ткIугъэу хъущтыгъ.

Джамбот игущыIэхэм Нурэ къапегъэхъожьы:

— КъыздэгущыIагъэу, пIалъэ тиIэу щытыгъэп. Ау сянэш Дзэукъожьхэр Пщычэу дэсхэти ядэжь сыкъэкIуагъэу сыщилъэгъугъ. Джары зэкIэ зэрэхъугъэр.

Зэшъхьэгъусэ зэфэхъугъа­кIэхэм апэ ящыIэныгъэ гъогу мыжъокIэ шъабэкIэ убагъэу, къэгъагъэхэр телъхэу щытыгъэп. Зэо ужым я 50-рэ илъэсхэр хэткIи къиныгъэ. Пэрыохъубэ зэпачызэ къырыкIуагъэх. Ащ пае къэмынэу нэбгыритIум азы­фагу илъ лъытэныгъэр, шIулъэгъуныгъэр ыкIи шъыпкъэныгъэр чIанагъэхэп. ЩыIэныгъэр шIу зэралъэгъурэр къахэщэу, зы къин алъэгъугъ Iоу умышIэу, джы яжъышъхьэ дахэу пэгъо­кIых.

— Узы нэбгырэкIэ лъэпсэ пытэ зиIэ унагъо пфэгъэпсыщтэп, — къеIуатэ Нурэ. — Нэ­бгыритIуми пIэ зэкIэдзагъэу, узэдэIужьэу, зым Iэпызырэр адрэм къыштэжьымэ ары ишIуа­гъэ къызыкIощтыр. Бзылъфы-гъэр хъулъфыгъэм фэдэп, на­хьыбэр дигъэзын, ыгъэгъун фае. Тэ тызэдэлэжьагъ, тызэдэпIуагъ. Сыкъызэрыхьэгъэ унагъом пщи гуащи симыIэхэу, сабыи 5-ри сIыгъыхэу къин макIэп схьыгъэр. Чэми, чэти тIыгъыгъэх, хатэри дгъэлэжьагъэ, колхоз IофшIэнми сыкIуагъ.

1955-рэ илъэсым ХьакIэ­цIыкIухэм Нурэ къахахьи, илъэ­ситIу тешIагъэу Рэмэзан къэ­хъугъ. Ащ мэзи 7 нахь ымыныбжьэу, Джамбот дзэ къулыкъум ащагъэу къэтзэ, 1958-рэ илъэсым Светэ къэхъугъ (ышъо хэлъми ымышIэу). Сабый цIыкIуитIури, унагъори пылъхэу бзылъфыгъэ ныбжьыкIэр къэнагъ. Пщыпхъури, гъунэгъу дэ­гъухэри иIэхэу щытти, ахэр Iэ­пыIэгъу къыфэхъугъэх. Илъэс­рэ ныкъорэ Джамбот къулыкъур ыхьыгъэу, Iыгъынхэр зэриIэхэмкIэ тхылъхэр агъэпсыхи, къэкIожьынэу хъугъагъэ.

Ащ ыуж бэ темышIэу зэ­шъхьэгъусэхэм Руслъан (1960-м) къафэхъугъ. Ащ къыкIэлъы­кIуагъэх зэтIуазэхэу Муратрэ Рустемрэ (1963-м).

— ЗэрэтфэлъэкIэу, амалэу тиIэмкIэ тисабыйхэр тпIугъэх, едгъэджагъэх, шэн-хэбзэшIухэр ахэлъхэу алъэ тедгъэуцонхэм тыпылъыгъ, — еIо ХьакIэцIыкIу Нурэ. — ЗэкIэми унагъохэр ашIагъэх, дахэу мэпсэух, тыгу къыдащае.

— Сэри колхозым сыхэтыгъ, — еIо Джамбот. — Фермэми, хьамэми учетчикэу Iоф ащысшIагъ. ШхапIэр къуаджэм къызыщызэIуахым, илъэсищ фэдизрэ сыIутыгъ. Нэужым, егерэу илъэси 7 Iоф сшIагъэу, 1996-рэ илъэсым Гавердовскэм тыкъащэжьыгъ. ТикIалэу Руслъанрэ ишъхьэгъусэу Аминэтрэ такIэ­рыс. ТхьэмкIэ шыкур, гумэкIы- гъо тиIэп, тагъэразэ.

— Сынэгу кIэкIыгъэ пстэуми сытIысэу сызягупшысэжьыкIэ, зэрэсфэукъарыугъэр сэгъэшIагъо,— мэщхыпцIы Нурэ. — Зы къин закъо слъэгъугъэ Iоу джы къэсшIэжьырэп, жъышъхьэ мафэ къытэкIугъ. Ар пстэуми анахь шъхьаI.

Зэшъхьэгъусэхэм пхъорэлъф-­къорэлъфи 7, ахэм къакIэ­хъу­хьэжьыгъэу сабый цIыкIуи 7 яI. Ахэр арых яжъышъхьэ къафэз­гъэчэфырэр, къафэзгъэнэфырэр. Нэнэжъ-тэтэжъхэм гухэкI закъоу яIэр — сабый нэбгырэ пчъагъэр ашIомакI, яцIыфы­шъхьэ бэу хахъо ашIоигъу.

Шъыпкъэ, Тхьэм къарипэси, илъэс 65-рэ къызэдэзыгъэшIэгъэ унагъоу джырэ уахътэм бэп тызэрихьылIэрэр. Ащ уимыгъэгушIони, урымыгушхони плъэ­кIырэп. Зэшъхьэгъусэхэм тыгу къыддеIэу лъэпкъыми, гъэзетми ацIэкIэ ямэфэкIкIэ тафэгушIо!

Мы пчъагъэр «гъучI джэгукIэ» алъытэ. ГъучIым ипытагъэ фэ­дэу унэгъо пытэ зэрашIагъэр къагъэшъыпкъэжьыгъ. Джамботрэ Нурэрэ гъучI псауныгъэ яIэу, яунагъо мамыр, насып ыкIи зэгурыIоныгъэ илъэу джыри илъэсыбэ къагъэшIэнэу афэтэIо.

Iэшъынэ Сусан. Сурэтхэр Iэшъынэ Аслъан тырихыгъэх.