ШIэныгъэлэжьэу, къэралыгъо IофышIэу, Уры­сые Федерацием и Федеральнэ ЗэIукIэ и Къэралыгъо Думэ иапэрэ ыкIи иятIонэрэ зэ­IугъэкIэгъухэм ядепутатыгъэу ЦIыкIу Каз­бек Аслъанбэч ыкъор непэ къызыхъугъэ маф. Псаоу щыIагъэмэ, ар илъэс 85-рэ хъущтгъагъэ.

Илъэси 8-кIэ узэкIэIэбэжьмэ ар дунаим ехыжьыгъ, ау Казбек ащыгъупшэрэп, лIыгъэрэ шъыпкъагъэрэ зыхэлъыгъэ цIыфэу иныбджэгъухэми, ригъэджагъэ­хэми, зышIэщтыгъэхэми яшIэжь къыхэнагъ, игупсэхэм цIыф хьа­лэлэу, гумэкIылэу агу къинагъ. ЦIыкIу Казбек илIыгъэ, шъып­къагъэу хэлъыр къызщылъэгъогъэ ушэтыпIэ чIыпIэ пчъагъэмэ щыIэныгъэм аригъэуцуагъ, ау сыдрэ уахъти иныбджэгъухэм, цIыфхэм щысэ афэхъоу, пытагъэ, шъыпкъагъэ хэлъэу ар зекIуагъэ. Ащ ишыхьат компартиеу 1960-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу зыхэтыр щыIэжьын фимытэу зашIым, нэмыкIхэр ащ къыхэкIыжьхэу, япартбилетхэр агъэстыхэ зэхъум, ежь къызэ­рэхэнагъэр, партием изэхэщэ­жьын зэрэфэлэжьагъэр. ЕтIанэ Конституционнэ хьыкумым иунашъокIэ партиер щыIэн фитэу зэхъум, КПРФ-м и Адыгэ республикэ комитет ипащэу ар хадзыгъагъ ыкIи опсэуфэ ащ фэшъыпкъэу фэлэжьагъ.

Къэралыгъо Думэм идепутатэу зыщэтыр ары анахьэу Казбек ичаныгъэ къызылъэгъуагъэр. ЦIыфхэм ягумэкI депутатхэм алъигъэIэсыным ренэу ар пы­лъыгъ. ЛэжьапкIэхэм, пенсиехэм, дзэм язытет, мэкъу-мэщым ылъэныкъокIэ Iофыгъохэр ренэу инэплъэгъу итыгъэх. Коммунистхэм яфракцие къыIэтырэ Iофыгъохэм Казбек ренэу япчэгу итыгъ.

Ау ЦIыкIу Казбек идепутатыгъо уахътэ зытефагъэр лъэхъан къиныгъ, Урысыем зэхъокIыныгъэхэр къызыщежьэхэр ары. ЦIыф къызэрыкIохэм яшIоигъоныгъэхэр къэзыухъумэу Думэм хэтыр коммунистхэм яфракцие закъоу арэу ащ ылъытэщтыгъ.

ЦIыкIум 2005-рэ илъэсым къыдигъэкIыгъэ тхылъэу «Правда и долг» зыфиIорэм ар къыушыхьатэу чIыпIабэ ущыIукIэщт. Ежь Казбек кIэщакIо фэхъузэ, Къэралыгъо Думэм изэхэсыгъо­хэм цIыфхэм янахьыбэр ящы­IэкIэ-псэукIэ зэримыгъэразэрэр къащиIощтыгъ, ахэм ящыIакIэ нахьышIу шIыгъэнымкIэ амалэу щыIэхэр къэгъэнэфэгъэнхэм пылъыгъ. КъэралыгъуакIэ зы­гъэпсыхэрэм цIыф къызэрыкIохэр ушэтыпIэ-къин чIыпIабэ зэрэрагъэуцуагъэр къагуригъэ­Iоным ренэу ынаIэ тетыгъ.

ЦIыкIу Казбек 1935-рэ илъэсым непэ фэдэ мафэм къуаджэу Едэпсыкъоежъыем къыщыхъугъ. Гурыт еджапIэм дэгъу дэдэу щеджагъ, ар къызеухым Мыекъопэ кIэлэегъэджэ институтым чIэхьанэу къэкIуагъ. ЭкзамениплIыр дэгъу дэдэу ытыгъ, анахь баллыбэу къэпхьын плъэ­кIыщтыр ригъэкъугъ, «ау нэмыцыбзэмкIэ кIэлэегъаджэр къысэмыупчIэуи «неуд.» къысфигъэуцугъ», — къетхыжьы Казбек. Рагъэтыжьынэу кIэлэегъаджэми ректорми кIалэр ялъэIугъ, ау къикIыгъэ щыIэп. Грознэм дэт институтми кIуагъэ зыгорэкIэ аштэщтыр имыкъугъэмэ ыIуи. Ау тыгъуасэ фэдэм приказым ректорыр кIэтхэгъахэу къычIэ­кIыгъ. Илъэсым къыкIоцI кIалэм зигъэхьазырыгъ. ЯтIонэрэ илъэ­сым Буйнакскэ дэт финансовэ-­экономическэ техникумым чIэ­хьагъ, къыухыгъ. Къызегъэзэ­жьым, Тэхъутэмыкъое районым Iоф щишIэзэ, Ростов-на-Дону дэт финанс-экономическэ институтыр къеухыжьы. А илъэс дэдэм экономикэмкIэ кафедрэм иаспирантурэ чIахьэ, щеджэзэ кандидатскэр етхы, къегъэшъып­къэжьы. Ащ къыщегъэжьагъэу егъашIэм Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым кIэлэ­егъэджэ шъхьаIэу, доцентэу политэкономиемкIэ кафедрэм ипащэу Iоф ешIэ.

Казбек зэдепутатым анахьэу къыхигъэщэу зыдеIэщтыгъэхэм ащыщых зыныбжь хэкIотагъэхэр ыкIи сэкъатныгъэ зиIэ цIыф­хэр. Илъэсихрэ зэдепутатым нэбгырэ минитIум ехъумэ ащ зыкъыфагъэзагъ. Амал зэриIэкIэ ахэм ишIуагъэ аригъэкIыгъ. Ау депутатым зыкъыфамыгъазэми, ежьыми гулъытэшхо иIагъ, цIыф амалынчъэр зыгъэгумэкIырэмкIэ емыупчIэу ебгъукIощтгъагъэп. Ащ фэдэу зэгорэм иIахьылхэр зыщыпсэурэ унэ зэтетым чIа­хьэзэ, гу лъитагъ апэрэ къатым ишъхьаныгъупчъэ къиплъырэ бзы­лъфыгъэм. ЗыкIэупчIэм, бэ­шIагъэу унэм къызэримыкIырэр, зэгъо дэдэрэ шъхьаныгъупчъэм къызэрэIуащэрэр гъунэгъухэм къыраIуагъ. Бзылъфыгъэр гущы­Iэгъу зешIым, зэрэзекIон коляс­кэ зэримыIэр къыриIуагъ. Унэм коляскэкIэ укъырехынэу чIыпIэ зэримыIэм ежь гу лъитагъ. Сэкъатныгъэ зиIэ бзылъфыгъэм ищыкIагъэр зэригъэгъотынымкIэ ишIуа­гъэ ригъэкIыгъ, къы­чIэкIыпIэри ыгъэпсынэу пыхьагъ, ау унэм ащ фэдэ дэкIоепIэ-къехыпIэ фэпшIын умылъэкIынэу къычIэкIыгъ. Арэу щытми, бзылъфыгъэр ежь-ежьырэу зыщыфаем шъхьаныгъупчъэм къыIухьэу хъугъагъэ. ЕтIанэ Казбек къы­фэразэу бэрэ ащ игу­гъу ышIыщтыгъ: «Спасибо Казбеку Асланбечевичу, я теперь сама к окну подъезжаю» ыIощтыгъ.

Москва къикIэу Мые­къуапэ къакIомэ зигъэбылъыщтыгъэп, депутатэу хэдзыгъор къэсымэ зызыгъэхъупхъэхэрэм афэ­да­гъэп, цIыфхэм, ихэдзакIохэм бэрэ Казбек аIукIэщтыгъ. Де­путатыр щыIэныгъэм илъэны­къуабэхэм агъэгумэкIыщтыгъ, ахэм язэшIохынкIэ федеральнэ министерствэхэм, ведомст­вэхэм мызэу, мытIоу зафигъа­зэщтыгъ ыкIи Iофыгъохэр зэ­шIуихыщтыгъэх.

Казбек иIофшIэн теубытагъэ хэлъэу, зипшъэдэкIыжь дэгъоу къызыгурыIохэрэм ащыщыгъ. ХэдзакIохэм ялъэIу зэрихьы­лIэгъэ хэбзэ IофышIэм «ар тфызэшIокIыщтэп» къыреIокIэ зэкIэкIожьынышъ, тIысыжьыщтгъагъэп, зэришIыщтыр, амалэу щыIэхэр риIощтгъагъэ. Зыдэжь кIогъэ чиновникым псынкIэу къыгурыIощтыгъ къэкIуагъэр ау къодыеу ыуж зэримыкIыщтыр. ЦIыкIу Казбек ящэнэрэуи къин къыпымыкIэу цIыфхэм хадзы­жьыщтгъагъэ, ау «нахьыкIэхэм Iоф ашIэн фае» ыIуи зыкъигъэлъэгъуагъэп.

Икъуаджэу Едэпсыкъоежъыер ащ лъэшэу шIу ылъэгъущтыгъ, дэсхэр дэгъоу ышIэщтыгъэх. Москва къикIыгъэу Адыгэкъалэ зыкIокIэ, ышхэм ащыщ гъусэ ышIыти чылэм къин зиIи, хъяр зиIи — зэкIэри ханэ ымышIэу къыкIухьэщтыгъ. Ежь ЦIыкIухэр лIэкъошхо хъущтыгъэх, ахэр зэкIэри къыгъэгъунэщтыгъэх, якъэбар дэгъоу щыгъозагъ.

1957-рэ илъэсым финанс-­экономическэ техникумыр къызеухым, ЦIыкIур Тэхъутэмыкъое райфинотделым агъэкIогъагъ. Ащ зыщэIэм Ростов дэт финанс-экономикэ институтым заочнэу щеджэти, бэрэ библиотекэхэм ачIахьэщтыгъ, ахэр икIопIагъэх. Ау район партка­бинетыр ары анахь зызфикъудыищтыгъэр. Ащ Iоф щызышIэщтыгъэ Дыды Сарэ кIалэм ыгу ре­хьышъ, насыпэгъу зэфэхъух, унэгъо дахэ зэдашIэ. Пшъэшъи­тIурэ зы кIалэрэ зэдагъоты, ахэр рагъаджэх, цIыф дэгъухэу апIух.

Казбек зэрэчаныгъэм, шIэ­ны­гъэ дэгъухэр зэриIагъэм, сыд­рэмкIи пытагъэ зэрэхэлъыгъэм яшыхьатэу зы щысэ къэсхьымэ сшIоигъу. Тэхъутэмыкъое фин­отделым Iоф щишIэзэ, Инэм дэт чырбыщгъэжъэ заводым экономистэу кIон фаеу хъугъагъэ. ЗыдэкIогъэ заводым иIофшIэпIэ чIыпIэ пэпчъ ыкIи планэу рабочхэм яIэм зыщигъэгъозагъэти, Iоф хьылъэ, IофшIэнышхо ­зы­гъэцакIэхэрэм къагъахъэрэр зэ­рэмэкIэ дэдэр нэрылъэгъу къыфэхъугъ. Профсоюзым ишIэ хэлъэу экономистым лэжьапкIэр процент 25 — 30-у къыIэтыгъ. ЗэкIэри лъэшэу гушIуагъэ, ау ежь Казбек Iоф къыфыкъокIыгъ — бгъэцэкIэн умылъэкIыщт шапхъэхэр, планхэр краим щыIэ гъэIорышIапIэм къафигъэуцугъэх. Казбек краими кIуагъэ, пащэхэми заIуигъэкIагъ, ау «пла­ныр шъумыгъэцакIэмэ, заводым иIоф дэй дэдэ хъущт» аIуи къыраIуагъ. «Сэ Совнархозым итхьаматэу Николай Байбаковым дэжь сыкIоныр ары ныIэп къысфэнэжьыгъагъэр», къащетхы игукъэкIыжьхэм. Байбаковым Инэм дэт чырбыщгъэжъэ заводым нэмыкIу Iофыбэ зэриIэр Казбек къыгурымыIоу щытыгъэп, ау нэмыкI хэкIыпIэ щы­Iагъэп. «ЕсIуагъэр зэхихыгъ, сэри сшIэн фаер къысиIуагъ, коллективым сэлам къыфыси­гъэхьыжьыгъ».

Ащ тетэу Казбек зэмыдепутатми псэущтыгъ. «Рабочхэм ма­кIэу къагъахъэмэ, сыда адэ сэ афэсшIэщтыр?» ымыIоу, Iоф хьылъэ зыгъэцакIэрэм тефэрэр ептын фаеу иныбжьыкIэгъум къыщегъэжьагъэу ылъытэщтыгъ.

Ащ тетэу шъыпкъагъэ хэлъэу псэугъэ лIы пытэр бэгъашIэ хъу­гъэп. ГукIэгъушхо зыхэлъ цIыфым къинэу ыпэ къикIыгъэ­хэм ипсауныгъэ зэщагъэкъуагъ, илъэс 77-рэ ыныбжьэу дунаим ехыжьыгъ, ау зышIэщтыгъэхэм непэ ар шIукIэ агу къэкIыжьы.

Сихъу Гощнагъу.