СиIахьыл гупсэхэу сищыIэныгъэ, слъа­къо сыкъытеуцоным зиIахьышхо къыхэзылъ­хьа­гъэ­хэм, заор къызэпызычыгъэу, къэра­лы­гъом, цIыфхэм зигъашIэ афэзытыгъэхэм афэ­гъэ­хьыгъ ситхыгъэ.

ЦIыфым ышъхьэ къырыкIуагъэм, инасып зэрэзэпыуцуагъэм уакъытегущыIэныр сыдигъокIи хьылъэ. О угукIэ къып­пэбла­гъэхэм афэгъэхьыгъэу къэпIоныр нахь хьылъэжь.

Сятэжъэу, сянэ ятэу, къуа­джэу Къэлэжъ дэсыгъэ Кобл Сообук кIэли 8 иIагъ. Ыпхъу анахьыжъэу Сэфэрхъан игъа­шIэм колхозым хэтыгъ, ишъхьэгъусэрэ икIалэу Алыйрэ Хэ-гъэгу зэошхом хэкIодагъэх. Ащ къыкIэлъыкIорэ Айсэ ары мы тхыгъэр зыфэгъэхьыгъэр. Фатимэ кIэлэегъэджэ сэнэхьат зэригъэгъотыгъэу илъэсыбэрэ рылэжьагъ. Айдэмыри а лъэныкъор къыхихыгъагъ, Къэлэжъ иеджапIэ хьисапымкIэ щыри­гъаджэщтыгъэх. Ахэм къакIэ­лъыкIорэ Осмэн бжьэхъунымкIэ ыкIи шэкIонымкIэ текIон щымыIагъэу аIо. Щэйдэт IофшIэпIэ зэфэшъхьафыбэ щыIэны-гъэм щызэблихъугъ. Георгий илъэсыбэрэ хэбзэнчъэу пцэ­жъые ешэхэрэм якъыхэгъэщын фэбэнагъ, пенсием зэкIом Рос­товскэ телеграфым игъэпсэ­фыпIэу поселкэу Лазаревскэм дэтым ипэщагъ. Зынкъылъфыгъэхэм анахьыкIэ Зое сэ сян ары. ТIуапсэ дэт кулинарнэ училищэр къыухыгъэу ащ щызэригъэгъотыгъэ пщэрыхьэкIо сэнэхьатымкIэ илъэсыбэрэ Шъа­чэ щылэжьагъ.

Сообук илъфыгъэхэр анэ­тIэгу итхагъэм рыкIуагъэх, шъхьадж икъин Iахь ылъэгъугъ, гушIогъуа­би ящыIэныгъэ къыхэфагъ. Коблхэм яунагъо зышIэхэрэм шIукIэ агу къэмыкIыжьын, зигугъу дэйкIэ ашIын зэрахэмытым сицыхьэ телъ.

Анахьыбэу иIофшIэн гъэхъагъэ щызышIыгъэр Айсэ ары. 1909-рэ илъэсым ар къэхъугъ. Икъоджэ гупсэ еджапIэр къыщиухыгъ. 1925-рэ илъэсым илэгъухэм ягъусэу комсомолым хэхьэгъагъ, илъэситф зытешIэ ужым коммунистическэ партием исатыр хэтынымкIэ кандидат хъугъэ, 1931-рэ илъэ­сым хагъэхьагъ.

1925-рэ илъэсым къыщыу­благъэу 1928-м нэс Айсэ хэ­бзэIахь политикэм ипхырыщын, Шапсыгъэ районым еджапIэхэр, еджэпIэ унэхэр, клубхэр къыщызэIухыгъэнхэм, гъэсэныгъэ цIыфхэм ягъэгъотыгъэным иIахь мымакIэу хилъхьагъ, унагъохэм бы­лымышъхьэу яIэм икIэтхыкIыжьын хэлэ­жьагъ, ВЛКСМ-м ирайон комитет пшъэ­рылъ къы­фишIыгъэу, комсомол ячейкэхэр ­къуаджэхэм ащигъэпсы­гъагъэх.

Ащ ыужым, 1928-рэ илъэсым, Адыгэ Советскэ партийнэ еджапIэм агъэкIогъагъ. Ащ щеджэзэ Шапсыгъэ районым колхозхэр щызэхищэнхэу ыкIи цIыфхэм гъэсэныгъэ ягъэгъо­тыгъэным Iоф дишIэнэу фагъэзэгъагъ, гъэсэныгъэмкIэ район отделым иинспекторыгъ, ВЛКСМ-м ирайон комитет итхьа­матэ игуадзэщтыгъ…

Дзэ къулыкъу ужым Шапсыгъэ райисполкомым иинст­рукторэу Iоф ышIагъ. 1933-рэ илъэсым ишышъхьэIу мазэ КIыщмай къоджэ Советым итхьа­матэу агъэнэфэгъагъ. А IэнатIэм Iутызэ Апшъэрэ коммунистическэ мэкъумэщ еджапIэу Краснодар дэтыр къыухыжьыгъагъ. Ащ нэужым мы лъэныкъом илъэсыбэрэ Iоф щишIагъ. 1929-рэ илъэсым мэкъумэщ къэгъэлъэгъонэу Моск-ва щыкIуагъэм хэлэжьагъ.

Хэгъэгу зэошхом иилъэсхэм Айсэ Кавказ фронтым ипо­ли­т­IофышIагъ, хьылъэу къауIэ­гъагъ. «Жъогъо Плъыжьым» иорден, медаль зэфэшъхьафхэр къы­фагъэшъошагъэхэу щыт.

Зэо ужым поселкэу Лаза­ревскэм къызегъэзэжьым, Айсэ райисполкомым исекретарэу хадзыжьыгъагъ ыкIи а илъэс дэдэм Краснодар дэт партийнэ еджапIэм агъэкIогъагъ. Ар къы­зеухым, СССР-м заготовкэхэмкIэ и Министерствэ иуполно­мо­ченнэу Адыгэ автоном хэкум и Теуцожь район агъэзагъ, 1950-рэ илъэсым КПСС-м ирайком партие исекретарэу агъэ­нэфагъ. Ащ ыуж илъэситIум ар Кощ­хьэблэ районым финанс­­хэм­кIэ иотдел ипэщагъ, 1953 — 1957-рэ илъэсхэм Шэу­джэн райисполкомым итхьэ­мэ­тэ Iэ­натIэ Iутыгъ, хэку Со­ветым иде­пу­та­тыгъ. Шэуджэн ыкIи Кощ­хьэблэ районхэр зы за­шIы­жьыхэм, Айсэ Кощхьэблэ райисполкомым итхьаматэ игуа­дзэщтыгъ. 1958-рэ илъэсым Всесо­юзнэ мэкъу­мэщ къэгъэ­лъэгъо­нэу Москва щыкIуагъэм хэлэжьагъ.

1966-рэ илъэсым сымаджэ хъуи, операцие хьылъэ зашIым ыуж сэкъатныгъэ иIэу пенсием кIожьыгъ. Арэу щытми, зэкIакIоу унэм итIысхьажьыгъэп. 1967 — 1973-рэ илъэсхэм Кощхьэблэ районым исберкассэ ипэщагъ, общественнэ пшъэрылъхэр ыгъэцакIэщтыгъэх, КПСС-м ирайком хэтыгъ, мызэу-мытIоу депутатэу хадзы­жьыгъ.

1949-рэ илъэсыр ары ишъхьэ­гъусэгъэ Мамый Дарихъан нэ­Iуасэ зыфэхъугъагъэр. Ар Адыгэ хэкум икъуаджэу Шэбэ­нэхьаблэ щыщыгъ, яни яти иIэжьыгъэхэп. Мыекъуапэ дэт кIэлэегъэджэ училищыр къы­ухыгъэу заор къежьагъ, 1942-рэ илъэсым къыщыублагъэу, 1945-рэ илъэсым нэс, я 131-рэ зенитнэ-артиллерийскэ бригадэм хэтэу зэуагъэ, орденэу «За оборону Кавказа» зыфи­Iорэр, медаль зэфэшъхьафхэр къыфагъэшъошагъэх.

Зэо ужым, 1973-рэ илъэсым нэс Дарихъан пэублэ классхэм якIэлэегъаджэу Iоф ышIагъ, поселкэу Шэхапэ дэт кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм икIэлэпIугъ. Шъып­къагъэрэ зэфагъэрэ зыхэлъ бзылъфыгъэ Iушыгъ, хьалэлыгъ, гукIэгъушхощтыгъ. Айсэрэ аррэ пшъэшъищ зэдапIугъ, Марыет, Мирэ ыкIи Къадырхъан. Ащ нэмыкIэуи ахэм зы шыпхъу яIагъ. Галинэ сянэшым иапэрэ унагъо къихъухьэгъагъ, ар лъэ­шэу шIу тлъэгъущтыгъ, зэшыпхъуищыми янэ къымылъфы-гъэу ныбжьи къызхагъэщыгъэп. КъасIомэ сшIоигъор Кобл­хэм яунагъо ащ фэдэ зэмызэгъыныгъэ гъашIэм зэримылъыгъэр ары. Зэшъхьэгъусэхэм язэфыщытыкIи, ясабыйхэр зэрагъа­сэхэрэри щысэтехыпIэ пшIынэу щытыгъ.

Айсэ 1983-рэ илъэсым ишы­шъхьэIу мазэ дунаим ехыжьыгъ. Дарихъан ащ ыуж илъэс 12-рэ псэугъэ, Хэгъэгу зэошхор заухыгъэр илъэс 50 хъункIэ мэ- зищ нахьыбэ къэмынагъэу ари тхэкIыжьыгъ…

Пшъэшъэ нахьыжъэу Галинэ Мыекъуапэ дэсыгъ. Юридическэ институтэу къалэу Свердловскэ дэтыр къыухыгъэу илъэ­сыбэрэ следствиемкIэ органхэм ясатыр хэтыгъ, Адыгеим ипрокуратурэ, адвокатурэм Iоф ащи­шIагъ. БлэкIыгъэ илъэсым дунаим ехыжьыгъ.

Марыет Адыгэ кIэлэегъэджэ институтым IэкIыб къэралы­гъуабзэхэмкIэ ифакультет къыухыгъ. Илъэсыбэрэ инджылызыбзэмкIэ ригъэджагъэх, субтропическэ культурэхэм ыкIи къэгъагъэхэм якъэгъэкIын пылъ научнэ-ушэтыпIэ институтэу Шъачэ дэтым щылэжьагъ. Филологие шIэныгъэхэмкIэ кан­дидатэу, доцентэу Московскэ къэралыгъо социальнэ университетым икъутамэу Шъачэ щы­Iэм ипащэ егъэджэн-пIун Iоф­шIэнымкIэ игуадзэщтыгъ, кафед­рэм ипэщагъ. Джы пенсием щыI. Зы пшъашъэ ыпIугъ.

Мирэ Кощхьаблэ дэсыгъ. Краснодар культурэмкIэ институтэу дэтыр къыухыгъэу, биб­лиотекэрэу илъэс пчъагъэрэ Iоф ышIагъ. Пшъашъэрэ кIалэрэ иIэ­хэу, 2008-рэ илъэсым дунаим ехыжьыгъ.

Къадырхъан поселкэу Шэхапэ щэпсэу. Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым фи­лологиемкIэ ифакультет къыу­хыгъ, илъэс 30-м ехъурэ урысыбзэмрэ литературэмрэкIэ мы поселкэм щыригъэджагъэх. Лазаревскэ районым ирайсовет идепутатыгъ, район хьыкумым илъэсыбэрэ изаседателыгъ. Къорэ пхъурэ ыпIугъэх.

НЫБЭ Анзор.