Нахьыжъ уиIэныр сыдигъокIи тхъагъо, етIани нахьыкIэ зещакIэ ышIэу, цIыфышIу хъумэ, ащ укIырэплъы, шэн дэгъухэр къыхэохых. Мыщ фэдэ цIыф непэ зигугъу къэсшIы сшIоигъо Датхъужъ Шумафэ.

Шъэожъые Iэтахъо тызэхъум нахьыжъхэу спортым агу етыгъэу пылъымэ такIырыплъызэ, тэри ащ пыщагъэ ты­хъугъ. Къиныгъэп, хэт тащыщэу чылэм дэсыгъэу хэтэ лэжьыным, пхъэ къэшIыным, чэу шIыхьаным, нэмыкIымэ кIуа­чIэкIэ ахэмыIэбагъэр. Ахэм джэгукIэ зэфэшъхьафыхэу тиIэщтыгъэхэри захэбгъэхъожьыкIэ, кIалэмэ апкъ апсыхьанымкIэ лъэшэу яшIуагъэ къакIощтыгъэ. «Адыгэ кIалэу чылэм къыдэкIи къалэм къэкIуагъэм спортым сыпылъыщт ыIомэ, уемыгупшысэжьэу апэрэ разряд ептын фае, — ыIощтыгъэ Краснодар самбэ бэнэнымкIэ итренер IэпэIасэу Ю.А. Шулика. — КIалэхэр апкъыкIи, агукIи псыхьагъэхэу, ялIыгъэрэ акIуачIэрэ зараушэтыжьэу щытых».

Чылэмэ такъыдэкIи, еджакIо Мые­къуапэ тыкъызэкIом, нахьыбэмэ спортым джары зызкIыфагъазэщтыгъэр. Тэри ары тызэрыкIогъэ гъогур, 1970-рэ илъэсым Адыгэ къэралыгъо педагогическэ институтым тычIахьи, бжыхьапэм еджэныр зетэгъажьэм, Кобл Якъубэ зипэщэ бэнэкIо секцием тыкIуагъ. А лъэхъаным физкультурэмрэ спортымрэ афэгъэ­хьыгъэ факультет джыри къызэIуахыгъа­гъэпти, бэнакIохэр нэмыкIхэм ащеджэщтыгъэх. Ащ тыщызэрэшIагъэх, джы илъэсэу тешIэжьыгъэр зыфэдизым еплъ, джыри тызэщыгъупшэрэп, адыгэмэ «щагум дэт цум уеомэ, мэзым хэт цум ыбжъэ мэсысы» зыфаIорэм фэдэу тызэрэIыгъ, шъыпкъэ, бэрэ тызэхэмы­хьажьыми, шъхьадж щыIэныгъэм ежь игъогу щыхищыгъэба. КъыткIэрычыгъи, фашIэу зыкъыткIэрызычыгъапи, уахътэм ижьыбгъэ чъыIэ къызэокIыгъи къытхэ­кIыгъ, ау тызэдэбэнэгъэ кIалэхэу тызэхэтыгъэхэмкIэ ащыщ зы гумэкI, гукъа­нэ горэ иIэу зэхэтхымэ, амал зэриIэкIэ тылъэкIо. Адыгэр арыба зыIуагъэр «ныбджэгъужъырэ гъогужъырэ хэмын, удагъэхыщтэп». МыщкIэ нахьыжъэу къыт­хэтыгъэхэр ары ащ фэдэ щысэ зытетхыщтыгъэхэр.

Нахьыжъ уиIэныр сыдигъокIи тхъагъо, етIани нахьыкIэ зещакIэ ышIэу, цIыфышIу хъумэ, ащ укIырэплъы, шэн дэгъухэр къыхэохых. Мыщ фэдэ цIыф непэ зигугъу къэсшIы сшIоигъо Датхъужъ Шумафэ.

«Хэт мы лIыр, хэт щыщ, сыд шIушIагъэ иI» пIоу укIэупчIэмэ, иджэуап бэрэ улъы­хъун ищыкIагъэп. Шумафэ 1941-рэ илъэсым бэдзэогъу мазэм Хьатыгъужъы­къуае къыщыхъугъ, мэфищ ыныбжьэу ятэ заом ащи, къыгъэзэжьыгъэп. Янэ шъузабэр атеубгъуагъэу Шумафи, ышыпхъуиплIи ыпIугъэх, дахэу ылэжьыгъэх. Нэужым зэшыпхъумэ ты папкIэу яIа­гъэр Шумаф.

ЗыкъыIэти, еджапIэр къызеухым Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым хьисапымрэ физикэмрэкIэ ифакультет 1962-рэ илъэсым чIэхьагъ. Дэгъоу зэреджэрэм дакIоу спортым ишъыпкъэу пылъыгъ. Шумафэ Тхьэр дахэу къетагъэу нэпкъ-пэпкъ зэкIужьэу, цундым фэдэу ышъхьаци ынапци адыипцIэу, метритIу фэдиз илъэгагъэу, лы лые пымылъэу, кIэлэ ищыгъэ зэкIужьэу щытыгъ. Иинагъэ елъытыгъэу баскетболыр ары анахьэу зыпылъыгъэр, институтым ихэшыпыкIыгъэ командэ хэтыгъ. Шъыпкъэ, волейболыри иджэгъуагъэп, ащи дэгъоу ешIэщтыгъэ.

Мыщ фэдэ кIэлэ инымэ тренерхэр алъыплъэщтыгъэх, алъыхъущтыгъэх, анахьэу бэнакIохэм. Тэщ фэдэ Iэпс-лъэп­сэу, ытамэ нэмысыхэу, ау ежь Шумафэ иIуагъэу «адыгуцэхэу, хьаку­пэчыжъхэу» тыцIыкIоу тызэрэлъабжъэм пае, ащи етIани къаигъагъэр дыкIыгъу­жьэу тхэтыгъэр бэ. Ау ренэу бэнакIохэр зыфэныкъохэр анахь онтэгъухэр ары — къащэчырэр килограмм тIокIиплIырэ пшIырэм щегъэжьагъэу нахь ыпшъэ кIохэрэр ары. Мыхэр мэкIэ дэдагъэх, етIанэ Шумафэ фэдэу ыпкъыкIэ зэIэкIэ­лъэу, ау псынкIэу зызгъазэхэу, гу зиIэхэу къызэкIэмыкIощтыхэр арых гъотыгъоягъэхэр.

— Сэ Краснодар седжэнэу мэкъумэщ институтым сычIэхьагъэу сишъыпкъэу сыбанэщтыгъэ, — ыгу къэкIыжьы Джарымэ Аслъан. — Зэныбджэгъу нэбгырищым — Шъхьэфыжь Къэплъан, ЛъэпцIэрыкъо Аскэр, сэры аIоу хэкум иадыгэ кIалэхэмкIэ апэ дэдэ СССР-м спор­тымкIэ имастер тыхъугъагъ. Тренер дэгъу сиIагъ, Геннадий Николаевич Рубаков, исэнэхьаткIэ псэолъэшIэу щытыгъ, ары хьалыгъу къызэригъахъэщтыгъэр, ау ыгурэ ыпсэрэ етыгъэу кIалэхэм къытпылъыгъ, тренер Iофым хэшIыкI фыриIагъ, шIу ылъэгъущтыгъэ. Ащ дакIоу цIыфышIугъ, гукIэгъу хэлъыгъ.

Зэ бэнэкIо онтэгъу зэрэщымыIэм, командэр бэнакIо зищэкIэ, килограммишъэм ригъэуцон зэримыIэм пае къы­зэрамыхьырэр ыгу къеоу къыIуагъ, къытэлъэIугъ, зэ шъуинэIуасэмэ шъуа­хэплъыхь, къыддиштэн къахэкIыщтымэ ыIуи. Джащыгъум Шумафэ сыгу къэ­кIыгъ, ащ ыпэкIи тызэрэшIэщтыгъэ, тызэрэгъэ­гъуащэщтыгъэп. ЦIыф хьалэл шIэгъуагъ, ущымыхьэмэ уигъэгумэкIыщтгъагъэп егъа­шIи. Ау ушIуанэмэ шIу уигъэхьыщты­гъэп, гушхуагъэ, афэдэба бэнакIор зэрэщытын фаер. Тренерым есIуагъ, мыщ фэдэ кIэлэ дэгъу щыI, ау егъашIэм алрэгъу щыбэнагъэп, ау хэт чылэ щапIу­гъэу илэгъумэ ямыбэныгъэр, гу иI, шъхьэ иI зэраIоу. Арыти, къытетыдзи тренерымрэ сэрырэ Мыекъуапэ тыкъэкIуагъ.

Шумафэ къэдгъоти, тыдэгущыIагъ, Краснодар зыкъыгъазэ зэрэшIоигъор Геннадий Николаевич риIуагъ, сэри селъэIугъ, тезгъэгушIухьагъ. КIэлэегъэ­джэ институтыр дэгъу, Iо хэлъэп, ау Краснодар мэкъумэщ институтым истатус лъагэба, ащ ыщэжьынышъ, а зэрыс курс шъыпкъэм ригъэтIысхьажьынэу амал зэрэщыIэри зыреIом, Шумафэ къезэгъыгъ. Ау тхылъымэ ягъэхьазырын уахътэ ищыкIагъэти, ащ емыжэу Шумафэ Краснодар зыкъыгъази, джаущтэу бэнэныр ригъэжьагъ, къалэми дэгупсэфы­хьагъ. Зы тIэкIурэ унэу сызэрысым къыздисыгъ, етIанэ IофшIэн къыгъоти, унэ шъхьаф кIожьыгъэ. Бэ епIожьын имыщыкIагъэу шIэхэу бэнэкIэ къолай дэгъу къызIэкIигъэхьагъ, а илъэс Iэпэ- цыпэм спортымкIэ мастермэ къащимыгъакIэу хъугъагъэ. ЕтIанэ дзэ кIоныр къынэси, къулыкъушIэ Кемерово ащагъ.

Дзэми Шумафэ бэнэныр щыхинагъэп, нахь ригъэхъугъ, ащ щыIэу ежьыри СССР-м самбэмкIэ имастер хъугъэ. Зыгурэ зыкIуачIэрэ изым, кIэлэ зихэхъо­гъум, етIани ар адыгэ чылэ къыдэкIыгъэти, къулыкъур къехьылъэкIыщтыгъэп, нэмыкIымэ щысэтехыпIэ афэхъущтыгъэ.

— Шумафэрэ сэрырэ дзэм илъэсищырэ а зы казармэм тычIэсэу къулыкъу щызэдэтхьыгъ, — ыгу къэкIыжьы композиторэу, «Ислъамыем» ипащэу Нэхэе Аслъан. — Адыгеир щыIэми ашIэщтыгъэп, тэ зыфэдэр ядгъэшIагъ, сэ — музыкэмкIэ, Шумафэ — бэнэнымкIэ. АIэгу исэу тыкъырамыхьакIыгъэкIэ къэ­на­гъэп. Шумафэ бэнэнымкIэ фэдэ ахэты­гъэп, ренэу зэнэкъокъумэ ахэлажьэщтыгъэ, нахьыбэр къыхьыщтыгъэ, а лъэхъаныр ары СССР-м самбэмкIэ имастер зыхъу­гъагъэр. Джыри къулыкъур къыухыгъагъэп «къепсэлъыхъохэ» зэхъум, нэмыкI къалэмэ афэбэнэнэу рагъэблагъэщтыгъэ, зэриухэу къылъыкIонхэу хьазырыгъэх, ау ежь а Iофым фэгуитIугъ…

Анахь бэнэкIо онтэгъумэ уащыщэу, укIэлакIэу, уапэ джыри илъэс пчъагъэ убэнэнэу гуетыныгъэ уиIэ зыхъукIэ, бэ къыпфэныкъоу хъурэр. Шумафэ шъыпкъэмкIэ тренерыбэ ыуж итыгъ. ЦIыфым сыд ищыкIагъэр? Унэ, рыщыIэнэу ахъщэ, мылъку. Ахэр зэкIэ а къеджэрэмэ афэмыукIочIынэу щытыгъэп, уни, тахъти, IапIи, спортымкIэ стипендии къыратыщтыгъ.

Ау ахэр зэкIэ щигъэзий, ичылэ къыгъэзэжьыгъ, спортымкIэ инструкторэу Iоф ышIэнэу ригъэжьагъ, бэнэкIо секции къызэIуихыгъ, къоджэ кIалэхэр, чылэ благъэмэ ащыщхэр ыдэжь къакIохэу рагъэжьагъ. Бэнэныр дэгъоу къэзыубытыгъэхэр мымакIэу къахэкIыгъэх, нэужым Батэ Ахьмэд фэдэ кIэлэ пчъа­гъэ Мыекъуапэ къакIохи, а зы алрэгъум Якъубэди етIанэ яIэпэIэсэныгъэ щыхагъэхъуагъ. Ахэм ренэу Шумафэ ынаIэ атетыгъ.

Тренер Iофыр къыдэхъуми, ежь шIэны­гъэу иIэмэ джыри Шумафэ нахь ахигъа­хъо шIоигъуагъэти, физкультурэмрэ спортымрэкIэ институтэу Краснодар къыщызэIуахыгъэм 1969-рэ илъэсым щеджэнэу чIэхьагъ, ау бэнэныри ежь ышъхьэкIэ щигъэтыгъэп. 1971-м Шума­фэрэ сэрырэ зы зэнэкъокъу апэрэу тызэдыхэлэжьагъ. Краснодар краим самбэмкIэ изэнэкъокъу а уахътэм бэнэкIо бэлахьэхэр къекIуалIэщтыгъэх, улIа сылIа зыIохэу Урысыем ибэнакIомэ ащыщхэми мыщ зыщаушэтыныр якIэ­сагъ, анахьэу Мыекъопэ кIалэмэ. Тэщ нахьыжъэу къытхэтыхэм, илъэс заулэ хъугъэу Якъубэ дэжь зыщызгъа­сэхэрэм, тэкIофэ бэнэнымкIэ гукъэкIыжь гъэшIэгъонхэр къытфаIотагъэх. Ащыщ алрэгъум техьэмэ ащ фэгуIэхэу, «уадыгэба, улIыба, укъимыкIот!» раIозэ агъэ­гушхоу, зыч-зыпкъэоу зэрэзэрэIыгъыхэр тэ щысэ тфэхъунэу, акъыл хэтхынэу ары ахэр къызкIаIуатэщтыгъэхэр. «Ау зы нэбгырэ закъу тэтиемэ ахэмытэу, Краснодар икомандэ щыщэу ренэу зэкIэмэ атекIоу, тэ тибэнакIохэри къыриутыхэу ахэтыгъэр, ар Шурик, Датхъужъ Шумаф», — аIуагъ. ЕтIанэ икъэбархэр къаIуатэ. Хэт Шурикыр тэри тэIо, «Шурикмэ» тэщ фэдэ Iэпс-лъэпс цIыкIун фае зэтэIожьы!

Зэнэкъокъухэр рагъажьи, анахь онтэгъумэ чэзыур къанэсыгъ, килограммишъэ къэзыщэчыхэрэм ащыщэу нэбгыритIу алрэгъум къытехьанэу судьям алъэкъуа­цIэ къыриIуагъ. Джащыгъур ары «зигугъу ашIэу зышъхьэ тымылъэгъурэ» Шурикыр зытшIагъэр. КIэлэ къопцIэ джад, ау ищыгъэ къодан, шъабэу теуцозэ къытехьагъ, ышъхьэ кIэонба мы кIашъом уегъаIо. «Джар Шурикэу Шурик дэд!», — зэтIожьыгъэ, тыщыгушIукIыгъ мыщ фэдэ кIэлэ ин адыгэхэмкIэ къызэрэтхэкIыгъэм.

Зэуи зэхимышIэу зэкIэ къыпэуцугъэ­хэр риутыгъ, апэрэ чIыпIэр къыхьыгъ. Сэри синасып къыхьи, сызщыщыри къагурымыIуапэу финалым сихьагъ, ащ спортымкIэ мастерэу, Краснодар ибэнэкIо дэгъумэ ащыщ сыщыIукIи, тызэбэныгъ. «Нартыхэр зэнэкъокъухэ хъумэ янэ быдзыщэу къаритыгъэр къаIу­чъыжьыфэ нэс зэзаох» зэраIоу тызэзэуагъэп, тызэбэныгъ, титIо язи темыкIуагъэу бэнэгъу уахътэр тыухыгъэ. Ащ фэдэ хъумэ судьямэ ежь зыфаер къыхахыти, Краснодар кIалэм текIоныгъэр фэгъэзагъэ хъугъэ. ТыкъэкIожьынэу автобусым тыкъызекIолIэжьым, Шумафэ къытлъыIухьагъ, гъогу гъомылэ къытфищэфыгъ, зэкIэ бэнагъэмэ гущыIэ фабэхэр къытпигъохыгъ.

— О, сихьакупэчыжъ (непэ къызынэ­сыгъэми хьакупэчыжъым къикIырэр тшIэрэп, ау гъэшIуабзэу ары къызэрэтаджэщтыгъэр), машIор къибгъэкIыгъ, — сэри зыкъысфигъэзагъ, тIэкIу IущхыпцIыкIи къыIуагъ. — ТекIоныгъэр къызэрэуамытыгъэр угу емыгъэкIу. НэбгыритIу зэбэнэу шъощ фэдэу зыми зи къымышIыгъэу бэнэгъур аухымэ, къалэу зэнэкъокъур зэхэзыщэрэм ием фагъэ­кIуатэ, ар хабзэ хъужьыгъэ. Мыщ ори акъыл хэпхын фае, щыIэныгъэм уазэрэщытекIорэм нахьи къызыптекIохэкIэ нахь акъыл къыхэохы. Арышъ, угу иубыт, узэбэнырэр узщыбанэрэм щыщ хъумэ, зэфэдэу бэнэгъур уухыгъэри къыптекIуа­гъэри зэфэдэшъ, уилъэкI ехьылIи, бэнэгъу уахътэр умыухызэ текIу. Сэ сицыхьэ птелъ, къэкIорэ зэIукIэгъум о утекIощт, тэрэзэу зыгъэхьазыр…

ЗэриIуагъэуи хъугъэ, къыкIэлъыкIорэ илъэсым сэ сытекIожьыгъ. Джащ фэдэу гъэсэпэтхыдэхэр къытиIощтыгъэх тиныбджэгъу нахьыжъ, щыIэныгъэм тыфигъасэщтыгъэ. КъыкIэлъыкIорэ илъэсым спорт обществэу «Урожаим» АдыгеимкIэ итхьаматэу ар хадзыгъ. Ежь цIыфышIоу, гукIэгъулэу, шэн рэхьат иIэти, иIофышIэгъухэм, тренерэу къепхыгъэ­-хэм, ахэм агъасэрэ кIалэхэм агурыIощтыгъэ.

А илъэсхэр Мыекъопэ бэнакIомэ ялъэтеуцогъу охътагъ, Краснодар краеу Адыгеир зыхахьэщтыгъэр хэгъэкIи, РСФСР-ми, зэрэхэгъэгоу ацIэ щыIоу ригъэжьэгъагъ. Гостэкъо Хьумэрырэ Владимир Невзоровымрэ СССР-м иныбжьыкIэхэм самбэмкIэ ичемпион хъу­гъагъэх.

Шумафэ къызытхэхьажьыгъэ илъэс дэдэм ЦIэмэз (Новороссийск) тыщызэрихьылIагъэх. Тикомандэ пащэу иIагъэр Шумаф, а зы онтэгъугъом нэбгырэ заулэ ибгъэуцон уфитыгъэти, зыцIэ епIонэу зэкIэ кIалэу тиIэхэр ыгъэнэфагъэх. Тэ а лъэхъаными, нэужыми зэфэдэ хьазырэу банэхэу, кIэлэ шIагъохэр тиIагъэх. ЯонтэгъугъэкIэ купипшIэу самбэм щызэтырафырэм тикомандэ текIоныгъэр къащихьынэу амал щыIэ хъугъэ, ау закъокIэ гугъапIэ тиIагъэп — килограммишъэм. ТикIалэу ащ щыбанэрэр джыри «цIынагъэ», ылъабжъэ римы­гъэнэщтымэ, ашъхьарыкIын амал иIа­гъэп. Сыд тшIэщт, мыщ фэдэ амал сыдигъо дгъотыжьын? УмыгумэкIын плъэкIына, плъэгъузэ гугъэр пIэкIэкIымэ.

Шумафэ егупшыси: «Тянэкъокъун фаемэ адэ тянэкъокъунба! Тхьэр ти­гъус, сэри сышъуигъус, сэри сыбэнэщт, сыдигъо адыгэр къызэкIэкIуагъ!», — ыIуи тигъэгушIуагъ, тэри нахь тыкъэгушхуагъэу тиIоф тыпэIууцуагъ. ЛIым иIон ыIуагъ шъхьае, зэнэкъокъум ухэлэжьэн хъумэ мэзэ заулэрэ зыфэогъэхьазыры, ежь илъэс хъугъэ алрэгъум зытемыхьагъэр. Мыекъуапэ къащэжьи, тхьамэтэ IэнатIэу къыратыгъэм ыгурэ ыпсэрэкIэ пыгъэнагъэти, тренировкэхэр ышIынхэу уахътэ къыфыдафэщтыгъэп. Зы мэзэ заулэкIэ пкъым зызэблехъужьышъ, ежь ритмэу ептыгъэм теуцо, анахьэу къызхаIэрэр жьы къэщэныр ары, узэIуихьэрэкIэ арэп, цIыфыр псынкIэу къэп­шъышъ, ыкIуачIи къеIыхы. Мыщ щыбэнэн гупшыси иIагъэп, иIагъэмэ тIэкIу зыпылъыжьыни, ишъуаши къыздиштэныеба. Тыдэ джы къипхыщт ущ фэшIу хъун бэнэкIо шъуашэ!

ИкIэко зэпылъ зыщихи Шумафэ зыкъы­фэпагъ. Анахь онтэгъухэр зэкIэмэ ауж ренэу мэбанэх, зызэкIигъэплъы­хьанэуи, къэдзыкIэхэр ыгу къыгъэкIы­жьынхэуи игъо ифагъ. Ыгу къыгъэкIы­жьыгъэх тэIоми, бэнэкIо тэрэзым ахэр ныбжьи щыгъупшэхэрэп, пкъыр ежь-ежьырэу макIо, мэкIуатэ, мэIабэ, зызэкIеугъуае, етIанэ къызбгырэу, ар зыхъурэр нэгъэу­пIэпIэгъу заул.

Иуахътэ къэси, Шумафи алрэгъум къытехьагъ, зэкIэмэ ашIэщтыгъэба, Iэгу къыфытеуагъэх. Апэрэ бэнэгъуитIур псынкIэу ыухыгъ.

Финалым Шумафэ щыIукIагъ Краснодар мы онтэгъугъомкIэ анахь бэлахьэу, ежь лъэшэу зыщыгугъыжьырэ кIалэм. Ари СССР-м самбэмкIэ имастерыгъ, ныбжьыкIэмэ язэнэкъокъоу Урысыем щыкIуагъэм ащытекIуагъэу щытыгъ. КIалэр гушхоба, къэзгъэуцунрэ зыщыщынэнрэ щыIа зыщэгугъыжьымэ. Ащи уебэнын хъумэ екIолIэкIэ шъхьаф ищыкIэгъагъ. Ау Шумафэ мыщкIэ бгъэсэжьынэу щытыгъа, ары зэрэтехьагъэхэм тетэу кIалэм зыридзи, мокIэ къуидзэмэ, мыдыкIэ къыдзыжьызэ апэрэ такъикъи­ищым тыдэ сыкIожьын ригъэIуагъ. Шума­фэ къебэнырэр зэрмыр хъугъэм фэ­дагъ, къызэрекуохэри зэхихыжьыщтыгъэп, ары адыгэм «унэхъущтым куо макъэ ытхьакIумэ иIожьырэп» зыкIиIорэр.

Къэнагъэр ащ фэдизэу багъэп, та­къикъ зытIу, ау ари ипщыжьын фаеба. Ау ар изыщыжьын фэе Шумафэ къэуцугъ, ащ нахьыбэ зыгорэ чIидзыжьыщтыр хэгъэкIи, ылъэ тетыжьымэ угушIонэу хъугъэ. Къебэнырэми ар елъэгъуба, къыраIохэри зэхихэу ригъэжьагъ, нахь къыгъэужьырэу, къытегушIухьэ хъугъэ. Ау Шумафэ къызбгырыужьын амал иIэжьыгъэп.

Зэдытефэхи къэтэджыжьыгъэх, кIалэм чIидзыгъ аIуи, очкоуитIу ратыгъ, ау гу лъыттагъ Шумафэ ибгырыпх къызэрэлэнлагъэм.

— Шурик, бгырыпхыр къэтIат гу лъя­мыгъатэу, къэнагъэр макIэ, тIэкIу илъэшъухьажь! – еджэх.

Зэхихыгъэми сшIэрэп, джыри зэрэгъэукIорэихи къызэтэджыжьыхэм Шумафэ ибгырыпх цыпитIу къелэлэхыгъ. Ащ фэдэ хъумэ арбитрэр сырынэмкIэ къяшъуешъ къегъэуцух.

— Пытэу умышIы, Шурик, зэрэгъэубыт къодый, джыри къызэрызыжьынэу пхы! — раIо.

А охътэ кIэкIыр къышъхьэпагъ, «ощым зеIэтыфэ пхъэм зегъэпсэфы» аIоба. Джыри зэрэубытыжьыхи хьазырэу изэрэфыхьагъэх, ау бэ темышIэу Шумафэ ибгырыпх къэлэнлэжьыгъ, арбитрэри къыкIэшъуикIыгъ. Ащ нэс зытIо горэм Шумафэ ыгу етыгъэу зэрэмыбэнэжьырэм пае къытепхъэшыхьанышъ, тазыр фэдэу ыгъэпщынэну щытыгъ, ау арбитрэм зиIэжагъ. Бэнэгъур зыщаухыщт дэдэм а зыкIэмыIэжьы техъухьагъэ теплъэ зиIагъэ Шумафэ къызбгырыуи, кIалэр къытыридзагъ. Джаущтэу текIуагъ, тытелъади ерагъэу щытыжь тинахьыжъ лъапIэу мы зэнэкъокъур къэтэзгъэхьыгъэр дэтыдзыеу едгъэжьагъ. Мыщ къыщылъэгъуагъ лIы фэдэу Шумафэ зэнэкъо­къужьын зэрилъэкIырэр, ыIорэм игущыIэ зэрэлъыкIигъэхьажьырэр, зыпкъ итэу зыщыгугъыжьэу дунаим зэрэщыкIорэр.

ИIэнатIэ зегъэтIылъым Адыгэ къэралыгъо педагогическэ институтым испорт­обществэу «Буревестникым» пащэ фашIыгъагъ, мыри дахэм фэдэу зэтыригъэпсыхьагъ, бэнакIо бэрэ тищэщтыгъэ, тэри ащыгъум тыстудентыгъэба.

МакIэп Шумафэ пэкIэкIыгъэр, ау лIы фэдэу ахэм ахэкIыжьыщтыгъэ. Тэ, нахь кIалэхэмкIэ, щысэ тфэхъущтыгъэ, «сыдэу бэлахь мы Шумафэ, хэти къыфызэкIакIорэп, зэуи щымыхъоу сыд къэхъу­ми (хэт зыгорэ къызэмыхъулIэрэр) шъхьарэкIы, ыгуи ышъхьи зэфэдэ», — тIощтыгъэ. Мыщ фэдиз зиинагъэр, зилIы пхъэшагъэр загъорэ игумэкIымэ иза­къоу къапэIунэщтыгъэ, уизакъоми къыппыщытыр ошIэмэ упэуцужьын, ау утыныр къыздикIыщт къуапэр умышIэу бэрэ къыхэкIыба…

ЕтIанэ тэ, бэнакIохэмкIэ, тхэкIыжьи футболымкIэ зигъэзагъ, загъорэ «адэ сыд, Шурик, тычIэудзыжьыгъ ара?» тIоу зыдгъэсэмэркъэу фэдэми тишъыпкъэу зетIокIэ, IущхыпцIыкIыти, къытиIощтыгъэ: «Ащ фэдэ мэхъуа, сэ егъашIэм сышъу­хэтыгъ, сышъухэтыщт».

Шумафэ футболым езыщэлIагъэр Георгий Безбогиныр ары, ар «Зэкъошныгъэм» итренер шъхьэIагъ, 1969-рэ илъэсым ыгъасэхэрэр РСФСР-м ичемпион хъухи, спортымкIэ мастер къаратыгъ, ар хэку цIыкIумкIэ гъэхъэгъэ мэкIагъэп.

Игъо къэсыгъэу ылъыти, Шумафэ иIофшIэн къыIукIыжьыгъ. Ащ «Адыгеим физкультурэмрэ спортымрэкIэ язаслуженнэ IофышI» зыфиIорэ цIэр къыфагъэшъошагъ, олимпийскэ движением иIахьышIоу хишIыхьагъэм пае УФ-м и Олимпийскэ комитет щытхъу тамыгъэ къыритыгъ.

— Датхъужъ Шумафэ ежь къызэрэгурыIорэм фэдэу щыIэныгъэм рыкIощтыгъэ, — еIо физическэ культурэмрэ спортымрэкIэ Комитетым илъэсыбэрэ итхьамэтагъэу, иныбджэгъоу Джармэкъо Юсыф. — Мы дунаим узэрэфаеу зэкIэ щыхъурэп ыкIи щыкIорэп, ау къыхэтхыгъэ гъогумкIэ Шумафэ тигъозагъ. КупкI иIагъ, пкъы иIагъ, хэти зыфигъэцIыкIущтыгъэп. Уз Iае къеузи, мы аужырэ илъэс зэкIэлъыкIохэм къин ылъэгъу­жьыгъ, ыгу ихъыкIыгъэрэ щышIагъэрэ игупсэу игъусагъэмэ дэгъоу ашIэ, ау зэ къызхигъэщыгъэп, лIы фэдэу узыми енэкъо­къужьыгъ, ихьадэгъу къызэсыми лIы фэдэу ащ пэгъокIыгъ. УлIыными улIэными лIыгъэ ящыкIагъэба…

Шумафэ щыIагъэмэ мы бэдзэогъу мазэм и 6-м, тыгъуасэ фэдэу, илъэс 80-м ихьэщтыгъэ, ныбжь дахэм нэмысыгъэми, игъашIэ зэкIужьэу къыхьыгъ. Шумафэ идунае зехъожьым гукъэкIыжь кIэкI стхыжьыгъагъэ, ар зылъэгъугъэхэм ащыщыбэхэр къысфытеуагъэх, къысфэтхагъэх, зэкIэмэ Шумафэ идэгъугъэрэ идахэрэ къыхагъэщы.

Шъхьадж иуахътэу Тхьэм къыфигъэ­нэфагъэм ригъэхъурэп ыкIи щигъакIэрэп, игъо къэсышъ, мэфэ тIокIитIум ыуж псэмэ заIэтыжьы, пкъыр чIыгум хэхьа­жьы, джары адыгэмэ ядунэезэхашIэ ыIорэр. Жъамэм ымэ зэралъыIэсырэм фэдэу ахэмкIэ гукъэкIыжьхэри алъэIэсых, агъэгупсэфых, адрэ дунайми гъашIэ горэ щагъотыжьы…

«ЗгъэшIагъэ зы гъашIэ, ЗгъэшIагъэ шIулъэгъу, БэгъашIэу, бэгъашIэу,

ЗгъэшIэщт джы хьадэгъу», — ытхыгъагъ Къуекъо Налбый. Тхьэм бэгъашIэу, бэгъашIэу щарэгъашI дунэе шъхьаIэм.

Къуекъо Асфар.