Гъэмафэр къэкIо

Гъэтхэ мафэхэм егугъоу чIыгур къызэщафэпыкIыгъ: огур къаргъо, тыгъэр фабэ, чIыгур зэфэдэкIэ шхъонтIэбзэ-къэтэбэ дах, жьыр зыIупщэ зэпытыгъэкIи уемызэщэу, шъэбэбзэ гоIу.

Дунаир мэкIэжьы тыдэкIи: пкIышъхьэ-мышъхьэхэр къызэлъэхъух — чэрэз ыкIи черешнэ пасэр  шэплъ-плъыжь блэрхэу, тхьакIумэлъэ шIэтхэу, къутамэхэм апизыбзэх къыпцIэ-мыIэрысэхэр, пхъэгулъышхо псыIэшIу хафэр, абрикосыр, къыцэр, къужъыр, дэшхо-дэжъыеу ахэм акIыбкIэ щыIэхэр къызэлъэхъух.

Гъатхэм цIыфыIэхэр мыпшъыжьэу зыщылэжьэгъэ хатэхэм ыкIи хэтэжъыехэм теплъэшIу яI, шIэхэу ахэм тиIанэхэр къызэлъаушъэщтых. Бжьын ыкIи бжьыныф хьасэ шхъонтIабзэхэр, цумпэр, нэшэбэгур, помидорыр, къэбыжъыер, къоныр, укроп-петрушкэр ыкIи нэмыкI хэтэрыкI гъомылэшIу хьасэхэр къащэшъхьалъэх. Шыкур! ЧIыгур гъэбэжъу нэхъоишъ.

Гъэмафэр нэгушIо-гушIубзыу дэдэу типчъэIумэ къялъэбакъо. МэфакIэ пэпчъ хэпшIыкIэу нахь фабэ, нэутхэ къэхъу. Пчэдыжьыпэр бзыу орэд макъэм зэлъештэ, зэхэпхи, плъэгъуи гур ащэфы, мурад ехьыжьагъэр къыпфигъэпсынкIэу ухеIэтыкIы, уегъэчэфы, кIуачIэ къыпхелъхьэ.

Гъэмафэр — илъэсым иохътэ лъапI, гъэпсэфыгъо лъэхъан хъарзын. КъыодэхашIэ, къыопкIылIэ, ухэтми пщыщ зишIы шIоигъу: псыр фабэ, жьыр IашIу, чэфыгъуи шхыныгъуи хъоеу къытетэкъулIэ, цIыф пкъышъолми ищыкIагъэу, шIоигъоу, шъхьапэ фэхъурэ пстэур регъэгъоты. Тигуапэу, «Къеблагъ, гъэмафэр!» тIозэ тыпэгъокIы.

Ти Пушкин

А. С. Пушкиныр мэкъуогъум и 6-м, 1799-рэ илъэсым къэхъугъ. УсэкIо хьалэмэтым урыс классическэ литературэм имызакъоу, дунэе поэзиер, литературэр ыгъэбаигъ. Игупшысэ зэфэ лъэшкIэ мыкIодыжьыщт саугъэт ин пытэ ежь-ежьырэу зыфигъэуцужьыгъ.

Александр Пушкиныр зыщыщ урысхэм ямызакъоу, лъэпкъыбэм зэдыряе усэкIошху, итхыгъэхэр жъы хъухэрэп. Хэта пшысэу «Сказка о рыбаке и рыбке» зыфиIорэр зыгу къимынагъэр. Непи ащ итхыгъэхэр, итворчествэ ублэпIэ гурыт ыкIи апшъэрэ еджапIэхэм ащызэрагъашIэ.

Адыгэ тхыгъэ литературэм лъэпсэ тэрэз ышIынымкIэ урыс-классикхэм яшIогъэшхо къэкIуагъ, апэрэхэм ащыщэу джары хэти Пушкиным ыцIэ къызкIыриIорэр.

Адыгэ тхэкIо нахьыжъхэу, лъэпкъ литературэ ныбжьыкIэм икъежьапIэ щытыгъэхэм гуапэ ха- гъуатэу урыс усакIохэм, драматургхэм, тхакIохэм япроизведениехэр адыгабзэкIэ зэрадзэкIыгъэх. ТхэкIошхом иусэхэм, ипшысэхэм, ипроизведениехэм ащыщхэр, адыгабзэм езгъэкIугъэр Хьаткъо Ахьмэд. Джэнчэтэ Муратрэ Пэрэныкъо Муратрэ зэгъусэхэу А. С. Пушкиным иповестхэу «Дубровский» («Дубровскэр»), «Капитанская дочка» («Капитаным ипшъашъ»), Жэнэ Къырымызэ иусэхэм ащыщхэр,  МэщбэшIэ Исхьакъ ипоэмэхэу «Скупой рыцарь» («Рыцарь хьэрам»), «Моцарт и Сальери» («Моцартрэ Сальерирэ») зэрадзэкIыгъэх.

НэмыкI цIыф лъэпкъыбэу Урысыем щыпсэухэрэм тащыщэу тэ, адыгэхэми, А. С. Пушкиныр тэгъэлъапIэ, тэшIэ ащ ищыIэныгъэ ыкIи итворчествэ, тыгу нэсэу бэдэд иIэр тхыгъэу ыкIи «Ти Пушкин» дгъашIоу фэтэIо. Тикъалэу Мыекъуапэ усакIом исаугъэт Адыгэ Лъэпкъ драмтеатрэм ыпашъхьэ щагъэуцугъ. Илъэс къэс, усакIор къызыхъугъэ мафэм ехъулIэу, ащ ипоэзие зикIасэхэр мыщ щызэIокIэх, иусэхэм ныбжьыкIэхэр къяджэх.

КIэлэцIыкIугъор орэнасыпышIу!

Мэкъуогъум и 1-р — кIэлэцIыкIухэм якъэухъумэн и Дунэе маф.

МэфэкI чэф гоIу ялыем гъэмафэр къызэIуехы. Шъыпкъэ, уз щынагъоу тыдэрэ чIыналъи — хэгъэгуи, къали, къуаджи къэзымыгъэнагъэу къекIокIырэм епхыгъэу, цIыфхэр зэтешIыхьагъэ хъугъэх. Ау Iэзэгъу зимыIэ узи, зэкIэмыкIожьырэ Iэягъи щыIэпышъ, мэкIэ-макIэу тызэфэсакъыжьмэ-тызэфэгумэкIыжьзэ, зэрифэшъуашэм тетэу а уахътэр къызэтэнэкIы. КIэлэцIыкIухэри ыпэкIэ фэдэу зэхэхьанхэ ыкIи агу щизэу мэфэкIым хэлэжьэнхэу мыхъугъэ- ми, гумэкIыгъохэр IэкIыб зэрэтшIыщтхэм тицыхьэ телъ. Псэпытэ бэгъашIэхэу, Iуш дэдэхэу, шэнышIо-цIыфышIу хъунхэу, ягугъэ нэфхэу зыдаIыгъхэм сыдигъуи акIахьэхэу, щыIэныгъэр къафэупсэнэу, насыпышхо яIэнэу тисабыйхэм тафэлъаIо.

«Баджэр къикIыщтыми къикIыгъагъот»

Ефэндым уаз къышIыщтыгъ:

— Нэмаз шъушIы, нэкIыр шъуIыгъ, Алахьэр зыщышъумыгъэгъупш! Шъумыбэлэрэгъ, баджэр къикIынышъ шъуишхыщт! — ыIозэ цIыфхэр ыгъэщынэщтыгъэх. Арэущтэу мафэ къэси ариIоти, зы кIалэ горэм фэмыщыIэжьэу къыIуагъ:

— Мы баджэр къикIыщтыми къикIэу, ори уишхэу, тэри тишхыгъагъот!

«Баджэр къикIыщтыми къикIыгъагъот» зыфаIорэ гущыIэ щэрыор ащ къытекIыгъэу аIо.

МэщбэшIэ Исхьакъ

Гум щыщ пшысэхэр

Тэ ущыIа силъэпцIэгъоу,

Къужъы джыбэу сицIыкIугъор?

Сыгъолъыжьмэ, пкIыхькIэ слъэгъоу

Джэе щырэу псы хэсыгъор?

Сэпэ плъырым тлъэгу кIистыкIэу,

Лъэгъо макIа чIым тетщагъэр?

Псыхъо ныджым тытемыкIэу,

Мэфэ тхьапша щыдгъэкIуагъэр?

Къушъхьэ шыгухэу гугъэ плъэгъухэр

Непэ фэдэу къэсэшIэжьых,

ПсырыкI кIыбым къыпцIэ тыгъухэр

Щызэхэсхэу гум къэкIыжьых.

Пчыхьэшъхьапэр къызэрэсэу

Нэнэжъ пшысэр къырещажьэ,

ШIугъи бзаджи сырягъусэу

ИкуупIэм сыздыхащэ.

Ащ ягугъэ гугъэ сфэхъоу,

Къушъхьи мэзи сапхырэкIы,

Хьазаб хэтым сыгуи фэгъоу

Ипшъэхъу лъахъэ зэпысэчы.

НэгъучIыцэу цэIунэжъым

Сышэхъонэу сыфэкIощт,

Иныжъ джадэу нэзэкъожъым

Сишыу мафэ тезгъэкIощт.

«... Мо, тат, къакIоба...»

Ини цIыкIуи зэкIэ коронавирусым щаухъумэхэу (шIуагъэбылъхэу), унэхэм арашIыхьагъэх.

Илъэси 3,5-рэ зыныбжь шъэожъыери ахэм ахэфагъ. Джы имами ежьри ренэу зэдисых. АпэрэмкIэ, дэхэкIаеу ышъхьэ хищыжьыщтыгъ: джэгуалъэр ихъой — машинкэхэр бэу, автоматхэр, нэмыкIхэр… Ежь-ежьырэу зыдэгущыIэжьызэ мэджэгу, ау пшъыгъэ, итатэ ыгу къэкIыгъ.

Янэ ителефон къыпхъуати, теIункIагъ, зэрэшIоигъуагъэу, итатэ ымакъэ къэIугъ:

— Сыда, сикIал?

— Тат, а тат, — елъэIу сабый емышIэ-шIумышIэр. — Мо садэжь къакIоба, тызэдэгъэджэгуба, хъуна?

— А сикIал, сыкъэкIона, коронавирусым пае сыкъикIырэп.

— А тат, — елъэIу пхъорэлъф гъэшIуагъэр, — умыщынэба, коронавирусыр мафэм щыIэпи, чэщыр ары нахь.

Шъэожъыем тэтэжъыр къыщигъэутагъ.

— Ащ нахь тэрэз хэти къымыIожьын.

НэкIубгъор зыгъэхьазырыгъэр Мамырыкъо Нуриет.