Ситимэ Сарэ апэ зыщыслъэ­гъугъэр АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерств ары. Я 90-рэ илъэсхэу лъэпкъ зэхашIэм зыкъызыщиIэтыгъэ лъэхъаным къыщегъэжьагъэу мы ведомствэм Iоф щишIагъ. А уахътэм ащ бэрэ зыфэдгъазэу хъущтыгъ, егъэджэнымкIэ лъэпкъ компонентыкIэ заджэхэрэ Iа­хьым къыхиубытэрэ предметхэм тиупчIэхэр анахьэу афэгъэхьыгъагъэх. А лъэхъаным отделыкIэу наукэм ыкIи лъэпкъ еджапIэм афэгъэзагъэм ар щылажьэ­щтыгъ. Анахь лъэныкъо зэхэмыфыгъэу, Iофыгъуабэ къызыпыкIэу а отделыр щытыгъ. Сарэ сыдрэ упчIи уигъэразэу джэуап къыритыжьыщтыгъ, Iофым рыкIорэм ущигъэгъуазэщтыгъ.

ЕджапIэу N 5-м ыуж министерствэм къэкIуагъэр адыгабзэм изэгъэшIэн щыгъуазэу, адыгэ классэу зэхащагъэхэм Iоф ащишIагъэу щытыгъ. ЗэIукIэгъухэм, Iэнэ хъураехэм кIэлэ­егъаджэхэм адыгабзэм иегъэ­джэнкIэ IэпыIэгъу литературэ зэрэщымыIэм, тхылъхэр зэримыкъухэрэм, нэмыкI щыкIагъэу щыIэхэм яхьылIэгъэ упчIэхэр бэу къащатыщтыгъэх. Сарэ шъыры­тэу джэуап къаритыжьыщтыгъ. А лъэхъаныр мы ма­фэхэм тыгу къэкIыжьыгъэти, сеупчIыгъ ыгу кIодэу къыхэкIыгъэмэ.

— Ащ фэдэу щыкIагъэхэр къаIохэ хъумэ, сыгу кIодыщтыгъэп, ау сегупшысэщтыгъ сэ сшъхьэкIэ сшIэн слъэкIыщтым, сишIуагъэу къэзгъэкIощтым. Адыгэ кIэлэцIыкIухэм апае щыIэр зэрэмэкIэ дэдэр къызызгурыIуагъэр кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм Iоф щысшIэ зэхъур ары. Ары Къуекъо Налбый сиредакторэу адыгэ усакIохэм ыкIи тхакIохэм кIэлэцIыкIухэм апае атхыгъэхэр дэтхэу 1997-рэ илъэсым сборник къыдэзгъэ­кIынэу зыкIисхъухьэгъагъэр. Ар тIоуцогъо къытырадзэжьыгъагъ. Ащ фэдэу цIыкIу дэдэхэм апае урысыбзэкIэ тхыгъэ пшысэхэр зэсыдзэкIыхэзэ ащ ыуж къыдэзгъэкIыгъагъ, — еIо Сарэ.

Ситимэ Сарэ филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидат, гуманитар шIэныгъэхэм апылъ рес­публикэ институтым бзэ шIэныгъэмкIэ иотдел инаучнэ IофышIэ шъхьаI, УФ-м общэ гъэсэныгъэм­кIэ иIофышIэ гъэшIуагъ. ЫныбжьыкIэ зы лъэгэпIэ гъэнэфагъэ нэсыгъ, ары тызэдэгущыIэныр къызыхэкIыгъэри.

Сарэ адыгабзэр сэнэхьатэу къыхихынымкIэ щысэ фэхъугъ икIэлэегъаджэу ПхъэчэешIэ Саудэт. Ары Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым чIэ­хьанэуи къызыхэкIыгъэр.

— Сэ сизакъоп Саудэт илъа­гъо рыкIуагъэр, — къеIуатэ Сарэ. — Ащ адыгабзэмрэ литературэмрэкIэ ригъэджагъэхэм непэ бзэшIэныгъэлэжьхэр, уса­кIохэр, актерхэр, журналистхэр, композиторхэр ахэтых. Ахэм ащыщых Нэхэе Аслъан, Уджыхъу Тэмарэ, Беданэкъо Марет ыкIи нэмыкIхэр.

КIэлэегъэджэ институтым ыуж Сарэ къоджэ ыкIи къэлэ еджапIэхэми, кIэлэцIыкIу Iыгъы­пIэми, нэмыкI чIыпIэхэми ащылэжьагъ. Игуапэу ыгу къэ­кIыжьы Мыекъопэ гимназием адыгэ кIэлэцIыкIухэр зэрыс классым адыгабзэр зэращаригъэшIагъэр.

— А лъэхъаным еджэным кIэлэеджакIохэр лъэшэу егугъу­щтыгъэх. КъэIотэныр къэлэ адыгэ кIэлэцIыкIухэм къафэ­къиныгъ, ау дахэу тхэщтыгъэх. Ахэм ащыщыбэхэм ясэнэхьат адыгабзэм рапхыгъ. Непэ адыгэ радиом, телевидением Iоф ащашIэ Бэгъ (ХьакIэмыз) Сусанэ, Мырзэ (Тэу) Замирэ. Мыекъуапэ идепутатхэм я Совет итхьамат Джармэкъо Азмэт, къэлэ кIалэми, дэгъоу урыгушхонэу адыгабзэкIэ мэгущыIэ, — еIо Сарэ.

АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ Iоф зыщишIэгъэ илъэсхэр ыпшъэкIэ къызэрэщысIуагъэу, зэхъо­кIыныгъэу хэгъэгум щыкIуагъэхэм атефагъэх. Анахь Iофышхо зыдишIагъэхэм ащыщ Адыгеим щыпсэурэ лъэпкъхэм абзэхэм яхьы­лIэгъэ законыр. Ащ изэхэгъэуцони, игъэцэкIэнкIэ программэм игъэпсыни, иштэни Сарэ иIахьышхо ахэлъ. А лъэ­хъаным ар ведомствэм наукэмкIэ ыкIи лъэпкъ еджапIэмкIэ иотдел иIофышIагъ. Адыгабзэр къэралыгъуабзэ хъуным Iофыгъуабэ къыпыкIы­щтыгъ. Мыадыгэхэр ащ зэрэфэмыягъэхэм изакъоп, ти­лъэпкъэ­гъухэми ахэтыгъэх ащ имэхьанэ икъоу къызыгурымыIохэрэр. Адрэ­хэми, мыдрэхэми Iоф адэпшIэн фэягъ.

— А лъэхъаным республикэм икъуаджэ горэм къикIыхи министерствэм къэкIогъэ лIитIур министрэу Бырсыр Батырбый дэжь чIэсщагъэх, — къеIуатэ Сарэ. — ТIэкIу тешIагъэу сызычIахьэм министрэу зымакъэ Iэтыгъэу зыкIи зэхэсымыхыгъэр лъэшэу губжыгъэу лIыхэм адэгущыIэу сырихьылIагъ. АдыгэлI­хэр фэягъэхэп якIалэхэм адыгабзэ арагъэшIэнэу…

Мыщ Iоф щешIэфэ Ситимэ Сарэ лъэпкъ компонентым къы­хиубытэрэ программэхэм, зэреджэщтхэ тхылъхэм, нэры­лъэгъу IэпыIэгъухэм якъыдэгъэ­кIын фэлъэкIыщтымкIэ иIахь хилъхьагъ. Министерствэм ыуж илъэси 5 хъугъэу Сарэ ыпшъэкIэ зыцIэ къетIогъэ институтым Iоф щешIэ. Тхылъхэм, егъэджэнымкIэ IэпыIэгъухэм ятхын хэлажьэ. Ащ фэдэу научнэ Iоф­шIэгъэ 60 фэдиз шIэныгъэлэ­жьым къыхиутыгъ. Ахэм ащыщых бжъэдыгъу диалектыр адыгэ бзэ дунаим зэрэхэтым ехьылIэгъэ монографиер, гъусэхэр иIэхэу Iэшъхьэмэфэ Даутэ фэгъэхьыгъэ тхылъыр, адыгэ литературэм егъэджэнхэмкIэ IэпыIэгъоу «Родные просторы» ыIоу а 1 — 4-рэ классхэм апае ыкIи нэмыкIхэу къыдигъэкIыгъэхэр.

Ахэм анэмыкIэу институтым къызыкIожьыгъэм къыщегъэжьагъэу нэмыкI авторхэр игъусэхэу Андырхъое Хъусен ытхыгъэхэр къызыдэхьэгъэ сборникыр, тха­кIоу Iэшъынэ Хьазрэт ытхыгъэ­хэм адыгабзэр зэращигъэфедэрэм фэгъэхьыгъэу «ШIэныгъэм екIурэ кIуачI», «Адыгабзэхэм глаголыр ащызэгъэшIэгъэ­ным епхыгъэ Iофыгъохэр» зыфиIорэр ыкIи нэмыкIхэр. Ситимэр яредактор егъэджэнымкIэ тхылъ IэпыIэгъу пчъагъэхэм. Ахэм ащыщых я 2-рэ классым пае реджэнхэу тхылъэу ХъокIо Муслъимэтрэ Шъхьэпэцэ Минэрэ зэхагъэуцуагъэр, Тхьаркъохъо Юныс и «Адыгэ урыс гущыIалъэ» ия 2-рэ том ыкIи нэмыкIхэр.

«Тематическэ адыгэ-урыс-инджылыз гущыIалъэр» ыкIи сборникэу «Региональная литература» зыфиIохэрэр шIэныгъэлэжьым еухыхэ пэт. Мы аужырэ уахътэм Сарэ Iоф зыди­шIэрэмэ ащыщ хьатикъое-адэмые къэIокIэ зэфэшъхьафхэу адыгабзэм хэтхэр. Ситимэ Сарэ дунэе, чIыпIэ ыкIи республикэ конференциехэу институтым щызэхащэхэрэм чанэу ахэлажьэ, ахэм язэхэщэкIо купхэм ренэу ахэт.

Республикэ зэнэкъокъоу «Сыбзэ — сидунай» зыфиIорэм изэхэщакIохэм ащыщ. Илъэсыбэхэм къакIоцI адыгабзэмкIэ АР-м и Президент, етIанэ АР-м и ЛIышъхьэ дэжь щыIэ Советым исекретарыгъ.

Ситимэ Сарэ унэгъо дахэ ышIагъ, икIалэ къыкIэхъогъэ сабыйхэм ащэгушIукIы. Итеплъэ­кIэ ыныбжь ептыщтэп, бзылъфыгъэ псынкIэ, зэкIужь цIыкIу. ЗыгъэгушIон нэмыкI ыпэкIэ къэмыкIэу джыри илъэсыбэ къыгъэшIэнэу ащ фэтэIо.

Ситимэ Сарэ къызыхъугъэ мафэмкIэ институтым иотделэу ащ Iоф зыщишIэрэм Iутхэр ягуа­пэу къыфэгушIох. Псауныгъэ пытэ иIэу, иунагъо нэхъоирэ бэрэчэтрэ илъэу, ибын-унагъо датхъэу, икъорэлъф цIыкIухэм бэрэ ашъхьагъ итынэу къыфэлъаIох.

Сихъу Гощнагъу.