Адыгабзэмрэ литературэмрэкIэ кIэ­лэегъаджэу Мэрэтыкъо (Гъомлэшк) Сусанэ Мыекъопэ гурыт еджапIэу N 11-м а 1 — 11-рэ классхэм арысхэр илъэс 20-м ехъугъэу регъаджэх, бзылъфыгъэм егъэджэкIэ-шIыкIэ зэфэшъхьафхэу зишIуагъэ къакIохэрэри икъоу IэкIэлъ хъугъэх. СусанэкIэ анахь мэхьанэ зиIэр еджакIом егъэзыгъэ хэмылъэу, ау зылъыпщэзэ сыдигъуи, гъэшIэгъоныгъэ горэкIэ, шIэныгъэхэм афэпщэныр ары.

Адыгабзэр ыкIи адыгэ литературэр еджакIохэм непэ зэрагъашIэ, ау зиныдэлъфыбзэхэм ар аIулъхьажьыгъэныр, агъэлъэпIэныр ары зэкIэ зыфэ­кIожьырэр.

— Адыгабзэм изэгъэшIэн сыхьатхэр тхьамафэм мэкIэ дэдэх, ащ елъытыгъэу, урокхэр зэрэзэхашъущэхэрэр, анахь шъунаIэ зытетыр, къыжъудэхъурэр, шъуфэмыгъэхъурэр къытэпIуатэмэ тшIоигъу, Сусан.

— Ары. Хэти епIожьын имыщыкIагъэу, адыгабзэр унэгъокIоцIыми, еджа­пIэми, зые лъэпкъым зэригъэфедэрэмкIи чIыпIэ зэжъу зэриуцуагъэр тэшIэ. Ау, тэ, кIэлэегъаджэхэм типшъэры­лъыр а къэлэнлэгъэ ныдэлъфыбзэм иIофыгъо тылъыплъэныр ары. Макъэхэр ашIэхэу, къаIохэу, еджакIэ ыкIи тхакIэ ашIэным готэу, адыгабзэр ижъырэ лъэпкъым ыбзэу зэрэщытыр кIэдгъэтхъызэ, урокым амалыбэ щытэгъэфедэ: лъэпкъ жэрыIо творчествэ байри — гущыIэжъхэр, тхыдэхэр, пшысэхэр, таурыхъхэр. ГущыIэм пае, «Улажьэмэ, лыжъ пшхын». Ащ къикIырэр еджэным ыкIи сыд фэдэрэ Iофи уегугъумэ зымыгъэбэлэрэгъэу, узэригъэгушIожьырэр ары. Урокыр зэбгъэшIагъэ: утхагъ, уеджагъ, езбыр цIыкIур къэпIуагъ — «5» е «4» къэпхьыгъ. Ар тхъагъоба?! Джащ фэд, унэр зэIупхыгъэми, уянэ е уинанэ IэпыIэгъу уафэхъугъэшъ, огъэгушIох, ори гулъытэ уиIэ мэхъу.

Адыгэхэр зэкIэ пштэмэ, адыгабзэр тэ тилъэпкъыбз, урысхэмкIэ ­­­— урысыбзэр. ПцIэ, плъэкъуацIэ, уиунагъо, уянэ-уятэхэр, пшы-пшыпхъухэр, Iа­хьылхэр шIу зэрэплъэгъурэм фэдэу, ныдэлъфыбзэ адыгабзэми урыгущыIэн, умышIэми, пшIоIофэу зэбгъэшIэныр шэнышIу.

— Адыгабзэр ныбжь зэфэшъхьаф­хэм арытхэм ашIэнымкIэ сыда анахь зишIуагъэ къакIорэр?

— ЕмыгъэжыкъылIагъэу, шъхьафит нэшанэр къебэкIэу, джэгукIэ шъуашэм илъэу ар зэхэпщэныр ары. АщкIэ бэдэд кIэлэегъаджэм предметым гуетыны­гъэу фыриIэм епхыгъэр. Узэгугъурэр ары къыогугъужьырэр, урок пэпчъ такъикъ телъытэу джары зэхэбгъэуцон зыкIыфаер; тыгъуасэ япIуагъэр агу къэбгъэ­кIыжьымэ, ашIэрэр къаIуатэзэ, цIыкIу— цIыкIоу ыпэкIэ лъэкIуатэх, лъэшэу бзэм изэгъэшIэнкIэ технологиехэм яшIуагъэ къэкIо. Шъыпкъэ, адыгабзэр икъоу зэрамышIэрэм къыхэкIэу урысыбзэкIэ зэкIэ афызэтэдзэкIы, ауми усэхэм такъыфяджэ, гущыIэ щэрыохэр ятэIох, къарыкIырэ мэхьанэр алъытэгъэIэсы, тхэным, еджакIэм готэу, гупшысэкIэ амал ятэты.

— Урокым шIыкIэу щыжъугъэфедэхэрэр сыд фэдэха?

— Непэрэ мафэхэм бзэр зэхашIыкIэу, макъэхэр къаIохэу, щыIэкIэ-псэукIэм щырыгущыIэхэу егъэсэгъэнхэр апэрэу щыт. АщкIэ нэрылъэгъу IэпыIэгъухэм – пейзажым – чIыопсым изытет, псэ зыпыт пстэум, мэз псэушъхьэхэм, къолэбзыухэм, щагубзыухэм ыкIи ахэм зэкIэм япчэгу ит цIыфым афэтэгъэнэIуасэх. Дэгъур, дахэр, дэир, Iаер ятэгъашIэх. Къыхэзгъэщымэ сшIоигъу, адыгабзэр, литературэр ядгъа­шIэзэ, адыгэ лъэпкъым икультурэ, ишэн-хабзэхэм ягугъу зэрафэтшIырэр, джащ фэдэу цIыф зэхэтыкIэ-шIыкIэхэри агурытэгъаIох. ШъхьэкIэфагъэр, шъыпкъагъэр, зэфагъэр, гукIэгъур, къэрарыр, ныбджэгъуныгъэр ахэм ащыкIэтэгъэтхъых.

Адыгабзэм илъэшыгъэ-дэхагъэ анахьэу гу зылъатэрэр адыгэ тхакIохэм япроизведениехэм япычыгъохэм, усэ зэфэшъхьафхэм тыкъяджэу, ахэлъ гупшысэр зэхэтфы зыхъукIэ ары.

Игъорыгъозэ лъэпкъым итарихъ кIэкI гурыIогъошIоу ятэгъашIэ, адыгагъэм анаIэ тырятэгъадзэ.

— Урокым хэмыхьэрэ Iофтхьабзэхэр зэхэшъощэхэба?

— Ахэр анахь уасэ зиIэх: усэр, орэдыр, къашъор, сурэтыр — шэн-хабзэхэр, IокIэ-шIыкIэхэр, ащ фэдэ мэфэкI Iофыгъоу зэхатщэхэрэр бэ. Ахэм пIуныгъэ-гъэсэныгъэ мэхьани яI.

— Щысэхэр къэпхьын плъэкIыщта?

— Гъэтхэпэ мазэр хэти зэрэщыгъуа­зэу мэфэкIхэмкIэ бай: бзылъфыгъэхэм я Дунэе маф, ныдэлъфыбзэхэм я Дунэе маф, адыгабзэмрэ тхыбзэмрэ я Маф, ижъыкIэ ИлъэсыкIэр адыгэхэм зэрэхагъэунэфыкIыщтыгъэр, ащ ыужыIоу культурэм, Дунэе поэзием, театрэм ямэфэкIхэри къекIых.

Мы зэкIэми ялъытыгъэу, бзылъфы­гъэм, ным щыIэныгъэм чIыпIэу щыряIэр, Iэдэб, нэхъой ахэлъыныр, бзылъфыгъэр — пшъэшъэжъыер гукIэгъушIэу щытыныр, ныхэм тафэсакъын зэрэфаер, агу хэдгъэкIы зэрэмыхъущтыр, пасэм ИлъэсыкIэр адыгэхэм зэрэхагъэунэфыкIыщтыгъэр зыкъэшIын-зыкъэгъэлъэгъоным (театрализа­цием) тетэу афызэхэтэщэ. Мы аужырэ илъэс зытфызыхым ащ ашIуабэ шIэу ежэх. ИлъэсыкIэ хъохъухэр, илъэсыр шIу хъуным пае, Iанэр мыхьамелэкIэ ушъэ­гъэн зэрэфаер ятэIо, шхыныгъо­хэр къырахьылIэх — щэлэмэ хъураехэр, лэжьыгъэр бэгъоным пае нахьыжъхэм лъытэныгъэ афэпшIын, уяупчIыжьын зэрэфаер, ахэм щыIэныгъэр дэгъоу зэрашIэрэр, уакIырыплъыныр агурытэгъаIох. ХьамщхунтIэ чъыгыр тхьалъэ­IупIэ чIыпIэу зэрэщытыгъэр, ар агъэлъапIэу адыгэ унагъор аухъумэу, пIэшъхьагъым зэрэпалъэщтыгъэр, мыр чъыгышIу лъэпкъышъ, узэрэлъаIорэр утеIабэу ебгъашIэмэ, къызэрэбдэхъурэр ятэгъашIэ. Аузэ, еджакIохэмрэ кIэлэ­егъаджэхэмрэ адыгабзэр, шэн-хабзэхэр, адыгэ литературэр тыгукIэ нахь къытпэблагъэ мэхъух. Бэрэ зигугъу пшIырэр, къапIорэр, плъэгъурэр, гум икIасэ ыкIи пэблагъэ зэрэхъурэр нафэ. Джаущтэу ны-тыхэр, кIэлэегъаджэхэр ыкIи кIэлэеджакIохэр тызэрэIыгъхэу, зэрэтлъэкIэу адыгабзэр, литературэр зэтэгъашIэх. Тэры зыIэ илъыр тиадыгабзэ ышъхьэ къырыкIощтыр.

— Опсэу, гущыIэгъу укъызэрэтфэхъугъэмкIэ.

Мамырыкъо Нуриет.