Хэгъэгу зэошхом илъэхъан пыидзэм изэхэкъутэнкIэ танкхэм, самолетхэм, топхэм, нэмыкI Iашэхэм мэхьанэшхо зэряIагъэм щэч хэлъэп. Ау ахэр арэп синепэрэ тхыгъэ зыфэгъэхьыгъэщтыр. Сэ сыкъызтегущыIэмэ сшIоигъор заом илъэхъан Iэшэ папкIэу орэдхэр зэрагъэфедэщтыгъэхэр, ахэм Дзэ Плъыжьым ­хэтхэр зэрагъэгушхощтыгъэхэр, текIоныгъэм къызэрэфаIэтыщтыгъэхэр ары.ШъыпкъэмкIэ, заом илъэхъан аусыгъэ орэдхэу «Священная война» зыфиIохэрэм афэдэхэр зэрэхэгъэгоу пыим пэуцужьыгъэным къыфаджэщтыгъэх. Мар­шалэу Г. К. Жуковым егъа­шIи мыкIодыжьыщтхэм а орэдыр ахилъытэщтыгъ.

В. Лебедев-Кумач иусэхэр лъапсэ зыфэхъугъэ орэдыр гупчэ гъэзетхэу «Известиемрэ» «Краснэ звездамрэ» 1941-рэ илъэсым мэкъуогъум и 24-м къарыхьэгъагъ. Композиторэу А. Александровым ащ фыхи­хыгъэ орэдышъор мэкъуогъум и 25-м орэдымрэ къашъомрэкIэ Краснознаменнэ ансамблэм зэригъашIэу ыублагъ. Мэкъу­огъум и 26-м ипчэдыжь ан­самблэм апэрэу ар къыIуагъ, фронтым ащэнэу агъэхьазы­рыгъэ зэолIхэм пчыхьэм орэдыкIэр зэхахыгъ.

Композиторэу А. Александ­ровым ыкъоу, СССР-м инароднэ артистэу Борис Александровым ыгу бэрэ къэкIыжьыщтыгъ орэдым хэлъ гущыIэхэмрэ ащ едэIухэрэм агу ихъыкIырэмрэ зэрэзэтефэщтыгъэр, жьы къамыщэу ащ цIыфхэр зэредэIущтыгъэхэр, къызаухкIэ етIани къырагъэIонэу пчъагъэрэ зэрэ­кIэлъэIущтыгъэхэр.

СикIэлэцIыкIугъо зыщыкIуагъэр ТIопсэ районымкIэ поселкэу Октябрьскэр ары. КIэлэ­егъэджэ унагъу сыкъызэрыхъу­хьагъэр. А лъэхъаным ветераныбэ щыIагъ. КIэлэегъаджэхэм-­рэ культурэм иIофышIэхэмрэ тхьамафэм ыкIэхэм адэжь зэ­рэугъоищтыгъэх, заом илъэхъан атхыгъэ орэдхэр къызэ­даIощтыгъэх. ОрэдIонымкIэ ана­хьэу къахэщыщтыгъэр урысыбзэмрэ литературэмрэкIэ тикIэлэегъаджэу Копыльцова Елена Петр ыпхъур ары. Ащ ымэкъэ гохь пстэуми тиумэ­хъыщтыгъ. Орэдхэу «Катюша», «Огонек», «Смуглянка» зыфи­Iохэрэр ыкIи нэмыкIхэр ащ дахэу къыIощтыгъэх. Ау шъэо­жъыехэмрэ пшъэшъэжъыехэмрэ анахьэу тикIэсагъэр орэд-маршэу «Артиллеристы, Сталин дал приказ» зыфиIорэр ащ къы­зэриIорэм тедэIуныр ары. Мы орэдыр апэу зыщызэхэтхыгъэр кинофильмэу «В шесть часов вечера после войны» зыфиIорэр ары. Ащ тедэIу зыхъукIэ, тидзэ, тиартиллеристхэм лIыхъужъныгъэу зэрахьагъэм, ТекIоныгъэу къыдахыгъэм нахь лъэшэу тарыгушхощтыгъ. ШIокI имыIэу пыим текIонхэу тизэолIхэм зэ­рэ­тыраубытагъэр мы орэдым анахьэу къыхэщыщтыгъ, ащ гу­зэхэшIэ лъэшхэр тигъэшIыщтыгъэх.

Хэгъэгу зэошхом хэлэжьэгъэ композитор цIэрыIоу, РСФСР-мрэ Адыгэ Республикэмрэ яна­роднэ артистэу Тхьабысымэ Умари артиллеристэу щытыгъ. Ащ игукъэкIыжьхэм шъуащыдгъэгъуазэ тшIоигъу: «Т. Хренниковым зэхилъхьэгъэ «Песня артиллеристов» зыфиIорэр ана­хьэу сикIасэхэм ащыщ. ТекIоныгъэм фэблэрэ зэолIхэм агу щыхъэрэр икъоу а орэдым къыщиIотыкIыгъ. 1941-рэ илъэсым Ленинград, Можайскэ, Великие Луки, Валдай адэжь ыкIи нэмыкI чIыпIэхэм тащызао зэхъуми, текIоныгъэр къызэрэ­дэтхыщтым тицыхьэ телъыгъ. Топхэмрэ танкхэмрэ ямызакъоу, зэо орэдхэми ТекIоны­гъэр къагъэблагъэщтыгъ. Джырэ шап­хъэхэм адиштэрэ техникэ уиIэ­кIэ икъурэп, гукIочIэшхо зиIэ зэолIхэм ар агъэIорышIэн фае».

ЗэолIхэм агу къэзыIэтыщтыгъэ, текIоныгъэм тезыгъэгушIу­хьэщтыгъэ нэмыкI орэд горэми игугъу къэсшIы сшIоигъу. Ар орэдэу «Выпьем за тех, кто командовал ротами» зыфиIорэр ары. Композиторэу И. Любан имузыкэ тефэу уситIу зэхалъхьагъ. Апэрэр — «Наш тост», зытхыгъэр М. Косен­кэмрэ А. Тарковскэмрэ. 1942-рэ илъэсым ижъоныгъуакIэ радиомкIэ ар апэу къатыгъ, фронтовой ансамблэхэм ярепертуари хагъэхьагъ. 1943-рэ илъэсым иублэгъу гъэзетэу «Фронтовая правда» зыфиIорэм икоррес­пондентэу Павел Шубиным И. Любан иорэдышъо тефэу «Волховская застольная» зыфиIорэ усэр ытхыгъ.

Орэдхэм афэгъэхьыгъэ тхылъ­хэу зэо ужым къыдагъэкIыгъэ­хэм къадэхьагъэр «Наш тост» зыфиIорэр ары. Ежь П. Шубиным къыдигъэкIыгъэ сборникхэми «Волховская застольная» зыфиIорэр адэтыгъэп. Заом илъэхъан гъэзетэу «Фронтовой правдэм» ар зэ къырагъэхьэгъагъ. Ау цIыфхэм агукIэ ары нахь аштагъэр, Сталиным фэгъэхьыгъэ гущыIэ заули ащ хагъэхьагъ.

ЗикIэлэцIыкIугъо зэо лъэхъа­ным тефагъэхэм агу ащ фэдэ орэдхэм къагъэпIэжъгъэищтыгъ. Заом фэгъэхьыгъэ нэмыкI орэдхэу тикIэсагъэхэр бэ мэхъух, а пстэури къэпчъыгъуай. Ахэм ащыщых «Казаки в Берлине», «Песня о краснодонцах», «Песня фронтовых шоферов», «Севастопольский вальс», «Вечер на рейде» зыфиIохэрэр ыкIи нэмыкIхэр. Ситхыгъэ икIэух те­зыгъэджагъэхэми, заом иветеранхэми тхьашъуегъэпсэу ясIо сшIоигъу зэо ужым къэхъугъэ ныбжьыкIэхэм щысэшIу зэрарагъэлъэгъугъэмкIэ, нахьыжъхэм лIыхъужъныгъэу зэрахьагъэр ахэм алъагъэIэсын зэралъэкIыгъэмкIэ.

Ацумыжъ Казбек. Тарихъ шIэныгъэхэмкIэ доктор.