Укъызщыхъугъэ чIыпIэр шIу зыкIэплъэгъурэр ащ ущыщышъ ары. Мыщ ущызIукIэгъэ пстэуми уиакъыли, уипкъышъоли апсыхьагъ.

Тыкъызщыхъугъэ ти Хэгъэгуи тицIыфхэри зэкIэрыпчын умылъэкIынэу зэпхыгъэх.

ШIулъэгъуныгъэшхоу икъуа­джэ фыриIэр шъхьаихыгъэу къыIощтыгъ Хэгъэгу зэошхом иветеранэу Хъоц Тэмарэ Рубен (Батэ) ыпхъум. Тамарэ Улапэ 1925-рэ илъэсым, тыгъэгъазэм и 15-м къыщыхъугъ.

ЦIыфхэм ащ осэшхо фашIыщтыгъ (2013-рэ илъэсым идунай ыхъожьыгъ, Тхьэм джэнэт къырет), ыпшъэ укIон умылъэ­кIынэу зэхэшIыкI иIагъ, дэгъоу зышIэрэмэ «Тэмарэ цIыфышху» аIощтыгъэ. Сэри мы тхыгъэм сыфезыгъэжьагъэр цIыфхэмкIэ шIушIагъэу иIагъэр ары. Тэмарэ ыIощтыгъ: «Улапэ сырикъурмэн, ар сигъашIи сщы­гъупшэщтэп!»

Ащ мэхьанэшхо иI. Улапэ идэ­хагъэрэ шIу зэралъэгъурэмрэ къыраIотыкIэу щысабэ къэсхьын слъэкIыщт, ау Тэмарэ адрэмэ зэратекIырэр ыIогъэ къодыеу щымытэу, ищыIэныгъэ гъогукIэ игущыIэхэр къыгъэшъыпкъэ­жьы­гъэхэу зэрэщытыр ары. Игъа­шIэм ихэгъэгурэ цIыфхэмрэ афэ­лэжьагъ — профсоюз пащэу IофшIапIэм иIагъ, цIыфхэр ыгъэрэзэнхэ ылъэкIыщтыгъ.

Улапэ илъэси 150-рэ зыщы­хъугъэм Тэмарэ шхьэихыгъэу ичылэгъумэ къариIогъагъ: «Сыдигъуи сырэгушхо сихэку, тыдэ сыкIуагъэми къафэсэIуатэ дунэе картым ит сикъуаджэу Улапэ идэхагъэ. Псыхъоу къуа­джэм речъэкIырэм угукIэ уепхъуа­тэ, чъыгышхоу Iутым икъутамэхэр щысыпIэх. Ащ фэдэ чIыпIэ дахэ зы хэгъэгуи щыплъэгъунэп. Сыд фэдиз

цIыф шIагъоха мыщ къыщы­хъугъэхэр, щапIугъэхэр! Ахэр Адыге­им щашIэх, япчъагъи мэ­шэлахь!»

Тэмарэ илъэс 16 нахь ыныбжьыгъэп заор къызежьэм, ау шэн пытэ иIэу, зыфаер къыз­дэзыгъэхъун зылъэкIынэу щытыгъ. Улапэ къикIи, Мыекъуапэ къакIуи, янэ иIахьыл бзылъфыгъэм дэжь исэу, заводым Iоф щишIэнэу ригъэжьагъ. Апшъэрэ гъэсэныгъэ зэригъэгъотынэу, медицинэ IофышIэ хъунэу кIэ­хъопсыщтыгъэ. Ау заом зэмы­жэгъэ зэхъокIыныгъэхэр ищы­Iэныгъэ къыфихьыгъэх. Ар апэу военкоматым екIолIагъэмэ ахэ­тэу заом агъэкIонэу кIэ­лъэ­Iугъ. Военкомым къыриIуагъ: «Тебе только 16 лет». Ау Тэмарэ 1942-рэ илъэсым зыфаер къыдэхъугъ, заводым дащхи, нэбгырэ пчъагъэ хъухэу фронтым ащагъэх. Зэо гъогухэр… Мы илъэсхэм Хъоц Тэмарэ бэ пэкIэкIыгъэр. Илъэсыбэ те­шIагъэми, а къиныгъохэр ащ щыгъупшагъэхэп.

— УикIэлэгъум бэ пщэчы­шъунэу хъурэр. Постым ощхи, оси, жьыбгъи, чъыIи тахэтэу, тыщтыжьыгъэу, лъэкъопылъ-хьэ­мэ псыр арыз хъугъэу, тцэ­хэр зыр зым темыфэжьхэу, тыпIыкIэжьыгъэхэу тыIу­тыгъ. Джащ фэдагъ тэ тиIоф, землянкэмэ тарысэу, зыттхьа­кIын тымы­лъэкIэу, тшхыщтыр щымыIэу, мэфэ пчъагъэ тынэкIэу къы­хэ­кIыгъ. Шофер блэ­кIымэ, тушенкэ банкэ горэ, хьалыгъу тIэкIу къытитэу хъущтыгъэ. Псаоу ты­къызэры­нагъэри Тхьэм ишIу­шIагъ, — ыIощтыгъ ащ.

Ащ щыгъупшэн ымылъэкIыгъэ игукъэкIыжьым сыщигъэ­гъозэгъагъ.

Машинэ хьылъэзещэхэу къа­кIохэрэм пыим иавиацие къатебыби, тонныбэ зихьылъэгъэ машинэхэр сырныч къэмланхэм афэдэу зэбгыридзыгъэх. Пшъашъэхэм ерагъэу зыгорэм ашъхьэ чIалъхьан алъэкIыгъэ къодыягъ. Офицер кIалэм лъыр пычъэу къызалъэгъум, ежьа-гъэх IэпыIэгъу фэхъунхэу. Ащ нэсынхэм метрэ зытIущ къэнагъэу, къэтэджыгъэ пшъашъэм щэр къытефагъ, гимнастёркэм лъыр къечъэхыгъ, щэмэ­джыкIэ къыпаупкIыгъэм фэдэу ар тефагъ. Тэмарэ пшъашъэри, офицерри машIом къыхихыгъэх. Ащ дэжьым медалэу «За боевые заслуги» зыфиIорэр къыратыгъагъ, бэ ащ ыуж къыкIэлъыкIуагъэхэри.

Сятэшэу Хъоц Аскэрбыйрэ (Буль) Тэмарэрэ адэжь сыкIощтыгъэ, сыщыIэщтыгъэ. Зэ­шъхьэгъусэмэ ящыIэкIэ-псэукIэ дэгъоу сыщыгъозагъ. Заом гъэ­хъагъэу щашIыгъэхэми гъэзет нэкIубгъо гъожь хъужьы­гъэхэмкIэ нэIуасэ зафэсшIэуи къыхэкIыгъ.

Фронтовой гъэзетэу 1944-рэ илъэсым къыдэкIыгъэм къы­щетхы: «Бесстрашный разведчик-офицер Хоцев Аскарбий Сидович награждается орденом Красной Звезды за пле­нение немца и за трофей — немецкого танка «тигр». Ас­кэрбый пае нахьыбэ къэсIонэп, ар сэ сиIахьыл хъулъфыгъ, къытефэрэр ышIагъ.

Тын лъапIэу зэшъхьэгъусэмэ къаратыгъэхэр лъыпсыкIэ къалэжьыгъэх. Орден ыкIи медаль 35-м ехъу Тэмарэрэ Ас­кэрбыйрэ яIагъэх. КъэIогъэн фае мыхэм Тхьэр къа­зэрафэу­псагъэр. Псаухэу, ныкъо-ты­къуагъэ ямыIэу заом къыхэкIы­жьыгъэх. 1946-рэ илъэ­сым Аскэрбыйрэ Тэмарэрэ къызэ­рыщэгъагъэх, ау бын агъотынэу хъугъэп. Заом къызекIыжьхэм, зэшъхьэгъусэхэм IофшIэныр рагъэжьэжьыгъ. Тэ­марэ пивэшI заводым Iухьа­жьыгъ. Ащ цIэ тедзэу иIагъэр «Мать Тереза», сыда пIомэ ыпшъэ укIон умылъэ­кIынэу цIы­фышIугъ. Тэмарэ зэхэдз ымы­шIэу цIыфхэм адэ­IэпыIэщтыгъэ.

Ар гъомылэпхъэ промыш­ленностым ипрофсоюз Iофы­шIэхэм я Зэфэс хэлэжьагъ. Тикъэралыгъо илIыкIо куп хэтэу Францием агъэкIо­гъагъ.

1994-рэ илъэсым бзылъ-фы­гъэхэм я Дунэе зэIукIэу Москва щыкIуагъэм артисткэу Элина Быстрицкаям щы­IукIэгъагъ, зэнэIуасэ хъу­гъагъэх.

Тыдэ щыIагъэми Тэмарэ ыгу­кIэ Улапэ зыкъидзыжьыщтыгъэ. Сэри сщыгъупшэжьырэп ыгу къыдеIэу «Улапэ сыри­къур­мэн» зэриIощтыгъэр. Илъэ­сыбэ тешIагъэми, Тэмарэ заом икъиныгъохэр щыгъупшагъэхэп. Ар сэ синысагъ, сятэшым ишъхьэ­гъусагъ.

А зэо мэхъаджэм сятэшитIу хэкIодагъэх — Исмахьилэрэ Ас­лъэнчэрыерэ. Ахэр заом икъи­ныгъор ащэчыгъэу, заом иуцу­жьыгъо къэсы тетэу, гъэ­тхапэм Венгрием щыфэхыгъэх. ЗэкIэ текIоныгъэм зыпсэ хэзылъхьагъэмэ шъхьэкIафэ афэ­сэшIы.

Хэгъэгури цIыфхэри зых, зэкIэрыпчын умылъэкIынхэу, ары ахэр зыми еттын зыкIэтмылъэкIыщтыр, ары тицIыфхэр мыжъосынэу зыкIэуцугъа­гъэхэр, саугъэтхэр ахэм янэпэеплъ. егъэшIэрэ щытхъур ахэм къа­лэжьыгъ. Тхьэр къа­фэупсэн. Тафэраз!

Пщыкъэнэ Май.