Адыгэ быракъым и Мафэ мэлылъфэгъу мазэм и 25-м дгъэмэфэкIыщт. Ащ фэгъэхьыгъэу гущыIэгъу тафэхъугъ Тэу зэшъхьэгъусэхэу Аслъанрэ Нуриетрэ.

— Шэн шIагъо тфэхъугъэу, адыгэ быракъым и Мафэ игъэ­кIотыгъэу илъэс къэс тэгъэмэфэкIы, — къаIуатэ Адыгэ Респуб­ликэм культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу Тэу Аслъанрэ филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу Тэу Нуриетрэ. – Мыгъэ дунаир зэлъызыубытыгъэ уз хьылъэм гумэкIыгъуабэ къыздихьыгъ. БлэкIыгъэ илъэсхэм афэдэу тызэхэхьан, тызэфэгушIон тлъэкIыщтэп. Арэу щытми, щыIэныгъэр ащ къыщыуцущтэп. МэфэкI гушIогъо тхъагъохэр джыри къытэкIущтых.

— ЦIыфыр мэпсэуфэ гугъэн фае.

— Гугъэм кIуачIэ къытхелъхьэ. Адыгэ быракъыр дунаим тет лъэпкъ тамыгъэхэм къахэлыдыкIы, республикэм ибыракъ тфэ­хъу­гъэу тэгъэлъапIэ, тинеущырэ мафэ тыфэкIо. Адыгэ быракъым итарихъ, итеплъэ, гъэпсыкIэу иIэм цIыфхэр нахь куоу ащыдгъэгъуа­зэхэ тшIоигъу.

Тарихъыр

— Сыдигъуа апэрэ адыгэ быракъыр зашIыгъэр? Хэта ар къэзытхыжьыгъэр?

— 1830-рэ илъэсым ашIыгъ. Эдмонд Спенсер Черкесием къызэрэкIогъагъэм фэгъэхьыгъэ тхылъым къэбар гъэшIэгъонхэр къыдигъэхьагъэх.

— Лъэпкъ быракъым итарихъ тегущыIэщтыгъэр бэ. Сыда анахьэу къы­хагъэщы­щтыгъэр?

— Адыгэкъалэ культурэм и Унэ пчыхьэзэхахьэу щыкIуагъэм, Адыгэ Хасэм хэтхэм ащ зэфэхьысыжь гупшысэ хэлъэу къыщаIуагъэм мэхьанэ ин иIагъэу тэлъытэ. Быракъым итарихъ лъэпкъ шIэжьым епхыгъэу щытыгъ.

— Адыгэ быракъым гъогу кIыхьэ къызэрикIугъэми гъэзетеджэхэр къыкIэупчIэх.

— Натыхъуаемэ ябыракъ Баку, Шапсыгъэмэ яер Тифлис къаращыжьыгъагъэх. 1926-рэ илъэсым мэкъуогъум и 26 — 28-м мэфищ джэгоу Афыпсыпэ щыкIуагъэр а хъугъэ-шIагъэм ехьылIагъэу зэхащэгъагъ.

Быракъыр агъэкIэжьыгъ

— Лъэпкъ IэпэIасэхэм яшIу­шIагъи тытежъу­гъэгущыIэба.

— ШIэныгъэлэжьэу, лъэпкъ IэпэIасэу Хьабэхъу Марыет кIэщакIо хъугъэ. Быракъым исурэт къызыхагъэщыжьым, ащ ышIыгъэ сурэтыр Адыгэкъалэ щыщэу Дэрбэ Сэчнэт ыгъэфеди, быракъым тешIыхьэгъэ тамыгъэхэр хидыкIыгъэх.

— Жъогъо 12-р, щэбзи 3-р — ахэри тарихъым хэхьэх.

— Адыгеим ишъолъыр 12-мэ къарыкIыгъэхэ тилъэпкъэгъухэр 1830-рэ илъэсым Шъачэ щыкIогъэ зэIукIэм хэлэжьагъэх.

— Щэбзищыр сыда?

— Ар мамырныгъэм итамыгъ.

— Ижъырэ быракъыр Адыгэ Республикэм ибыракъ хъугъэ. Дунаим шIукIэ щашIэ.

— Республикэм икъэралыгъо тамыгъэ къэбархэр цIыфхэм ашIогъэшIэгъоных. Тэ, шIэныгъэ­лэжьхэм, культурэм иIофышIэхэм, тызэгъусэу хъугъэ-шIагъэхэм яхьылIэгъэ тхыгъэхэр къыхэтыутынхэу тэгъэхьазырых. Адыгэ быракъым имэфэкI мафэ игъэ­дэхэн тыпылъыщт.

— Шъуигухэлъхэр къыжъудэхъунхэу шъуфэтэIо.

— Тхьашъуегъэпсэу.