Быслъымэнхэм агъэлъэпIэрэ нэкIмазэр къихьанкIэ мэ­фэ заул ныIэп къэнэжьыгъэр. Адыгэ Республикэм ыкIи Пшызэ шъолъыр ащыпсэурэ быслъымэнхэм я Дин­дэлэжьапIэ коронавирусым зиушъомбгъунэу къызежьэм, мэщытхэр цIыф зэхэхьапIэ, уз зэпыхыпIэ мыхъунхэм пае унашъо ышIыгъагъ мэлылъфэгъум и 20-м нэс ахэр зэфэшIыгъэнхэу.

Узыр зэпамыхыжьыным пае цIыфхэр яунэхэм къарымыкIынхэу къэ­ралыгъом щаштэгъэ псэу­кIэ шапхъэхэм мэлылъ­фэгъум и 30-м нэс кIуачIэ яIэнэу агъэнэфагъ. ИщыкIагъэ охъуфэ нэс уна­шъом ипIалъэ лъагъэкIо­тэщт. Урамхэр зэгъокIых, цIыфхэр яунэхэм арысых. Ащ елъытыгъэу нэкIмазэу къэблагъэрэм ишап­хъэхэр сыдэущтэу гъэцэ­кIагъэ хъущтха? Ащ зэ­рэ­хэхьащтхэ шIыкIэм ыгъэ­гумэкIыхэу быслъымэнхэм Дин­дэлэжьапIэм иIофышIэхэм упчIэхэр афагъэзагъэх. Муфтиим иIэпыIэгъоу, Мэфэхьэблэ мэ­щытым иIимамэу Хьасани Мыхьамэт упчIэхэм яджэуап къаретыжьы.

 Хьасани Мыхьамэт:

— Узэу дунаир зэлъызыубытыгъэм ищынагъо цIыфхэм упчIэ зэфэ­шъхьафхэр къарегъэты. «Сыдэущтэу тынэкIыщт? НэкIмазэр щыIэщта?» — зыIохэрэри къахэкIых. НэкIмазэр охътэ гъэнэ­фагъэм епхыгъэу щыт, къэхъурэм елъытыгъэу зэкIэпхьанэу е лъыбгъэ­кIотэнэу щытэп. ИкIыхьагъэ мэфэ 29 — 30 зэрэ­хъурэр. ЗынэкIыщт цIыфым иакъыл тефэн фай, акъылынчъэм ынэкIыныр тефэрэп. Джащ фэдэу сы­маджэм ынэкIынэу щытэп, мысымаджэр, уз гъэ­тIылъыгъэ зимыIэр ары зынэкIынэу щытыр. МэзакIэр къихьагъэу залъэгъукIэ ары зытыублэщтыр. Дунаим тет быслъымэнхэмкIэ а мафэр зэдэтэштэ. Районхэм, чылэхэм Iимамхэр яIэх, ахэм уп­чIэ­хэр афакIох. Шъыпкъэм­кIэ, мэщытхэм тафэлIэ­жьыгъ, бэрэскэшхо хъутбэхэм ачIыпIэ щэджэгъо нэмазхэр тэшIых, азаныр къэджэ, ащ ымакъэ зэрэзэхэтхырэри шыкур!

— Къин хэфэрэ цIыф­хэм, узым пэуцужьхэрэм сыд ашIэн фаеу Къур­Iаным къыIорэр?

— Пегъымбарэу Мы­хьамэтым къызэриIорэмкIэ, цIыфхэм уз къаз­фыкъокIырэм, охъужьы­фэхэ зэхэхьанхэу щытэп: «псаур уз зыдэщыIэм кIо­нэу щытэп, сымаджэхэри зыдэщысхэ чIыпIэм дэрэсых еIо». Адыгеим, Урысыем язакъоп, зэрэдунаеу къекIугъ мы узыр. Непэ тэ сыд пшъэрылъэу къыттефэрэр? Республи­кэм и ЛIышъхьэ, хэгъэгум иIэшъхьэтетхэм яунашъо­хэм талъэплъэ. ПсауныгъэмкIэ министерствэм тедэIу. ЦIыф зэхэхьаныр, Iэпэубытыныр дгъэуцунэу, унэхэм тарысынэу къыттефэ. Тхьэм телъэIун фае мы узыр тшъхьащи­хынэу, цIыфхэр Тхьэм игъогу екIолIэжьынхэу. Джыдэдэм мэщытым, цIыф зэхахьэм яIэшIугъэ нахь зэхэтшIагъ. Ау етIани мэ­щыт кIоныр арэп джыдэ­дэм мэхьанэ зиIэр, уищы­Iэныгъэ, уипсауныгъэ къэуухъумэнхэр ары. Уз зыпылъыр къэмышIэн, цIыф сымаджэм псаум пигъэхьан ылъэкIыщт. Ар псэкIодышху, ащ фэдэ псэкIод къэтымыхьыныр ары пшъэрылъэу хъурэр. ТызэIукIагъэми зэпэ­чы­жьэу тыщытэу, Iэпэубыт къыхэмыхьэу, нэгу ихъор дгъэфедэу — шапхъэхэр зэкIэ дгъэцакIэхэу ты­псэун фае.

Унэрыс шапхъэхэр къуаджэхэм, чылэхэм зэ­ра­щагъэцакIэхэрэр зэд­гъа­шIэмэ тшIоигъоу къуа­джэу Тэхъутэмыкъуае дэт мэщытым иIимамэу Хъо­кIо Заур скайпымкIэ зэпхыныгъэ дэтшIи, джащ фэ­дэу гущыIэгъу тыфэ­хъугъ.

— Заур, унэрыс шапхъэхэр къышъо­хьы­­лъэкIха, сыдэущтэу жъугъэцакIэ­хэра? Хъутбэхэм ачIыпIэ сыд фэдэ зэпхыныгъэ амалха жъугъотыгъэхэр? Сыдэущтэу быс­лъы­­мэн диным изэгъэшIэн епхыгъэ де­сэхэр зэхашъущэхэра джырэ уахътэм?

— Мыр упчIэ анахь шъхьаIэхэм ащыщ. НыбжьыкIэхэми, нахьыжъхэми, мэщытым къекIуалIэхэу есагъэхэм, ащ иIэшIугъэ зышIэхэрэм къин къащэхъу. Бэрэскэшхо нэмазхэр зызэпытэгъэум тащыщ кIэлэ заулэ зэхахьэхи, дунэе хъытыум чIыпIэхэр щыриIэх нэбгырэ заулэ узэпхыгъэу ущызэдэгущыIэн плъэкIэу, а шIыкIэ-амалхэр агъэфедагъэх. Инэм, Псэйтыку, Яблоновскэ Iимамхэм, сэри сахэт, фэдэ десэхэр, сыхьатныкъо, сыхьат якIыхьагъэу зэхащэх. Ащ фэдэ амал зэрэщыIэм тегъэгушIо, упчIэу къатыхэрэм джэуапхэр ятэтыжьых. Ватсап зэпхыныгъэр,  Инстаграм нэкIубгъохэр тэгъэфедэх.

— Заур, о пшъхьэ­кIэ, шъуиунагъокIэ сыдэущтэу унэрыс шапхъэхэр жъугъэцакIэхэра? Сыдэущтэу уафэсакъыра?

— Сэ сянэ-сятэхэм сахэс, псаух, сабыйхэри сиIэх. Амалэу щыIэмкIэ унэрыс шапхъэхэр тэгъэцакIэх. Сяти цIыфхэр зэ­рищэщтыгъ, джы унэм ис, сяни зыми кIорэп. Сабыйхэри дунэе хъытыум иамалкIэ еджэх унэм зэрисхэу. Щагу-хатэ тиIэшъ, къытэхьылъэкIырэп. ­Шыкур!

— Районым икIыхи быслъымэн диным феджэнхэу Иорданием кIуагъэ ныбжьыкIэхэм зэпхыныгъэ адышъуиIа? Сыд якъэбар?

— Узым дунаир зэлъи­штэ зэхъум, ахэм тафытеогъагъ, зыгорэкIэ къэкIо­жьыщтхэмэ тIуи. ­Шъхьае, ежьхэр нэбгырэ заулэ мэхъухэти, зэхэгущыIэжьхи, къэнэнхэу унашъо ашIыгъ. БэмышIэу джыри тадэгущыIагъэти, еджэным паублэжьыгъэу ары къызэрэтаIуагъэр. ЯпсауныгъэкIи, язытеткIи рэхьатых, зэкIэри дэгъу.

КъэIогъэн фаер — быс­лъымэнхэмкIэ дунаим ианахь чIыпIэ лъапIэхэу Меккэмрэ (Чабэмрэ) Мединэмрэ IэкIыб къэралхэм къарыкIыхэу Хьаджэ кIо зышIоигъохэм апае гъунапкъэхэр рагъэтыгъэх. Ау ежь къэралым щы­псэухэрэм япчъагъэ гъэ­нэфагъэу мэщыт шъхьаIэм дагъахьэх. Ар къэзыу­шы­хьатырэ видео ВатсапымкIэ Хьасани Мыхьа-­мэт къы­тигъэлъэгъугъ.

Хьасани Мыхьамэт:

— Меккэмрэ Меди­нэм­рэ адэт мэщытхэм — зы нэмазым псэпэ минишъэ къызщихьырэм нэбгырэ шъэныкъо-шъэныкъоу ­лъытагъэхэу, уплъэкIугъэ­хэу, уз апымылъэу ада­гъахьэх ныIэп. Ахэри къэ­ралым щыщ цIыфых. Мэщытхэм акIоцIхэр дезинфекцие ашIыгъэх. Гъу­напкъэхэр зэфа­шIыгъэх. Джыдэдэм зыми джэуап къытышъущтэп — сыдигъо мэщытхэр, гъунапкъэхэр къызэIуахыжьыщтых? Ар уахътэм къы­гъэнэфэщт.

Мары Мэфэхьаблэ щыщ врач ныбжьыкIэу Терека Черкези Тыгъужъмэ ащыщыр Мыекъопэ госпиталым мы мафэхэм щэлажьэ. Чылэм къыгъэзэ­жьырэп, унагъом къыхэ­хьажьырэп. Госпиталым Iоф щызышIэрэ врачмэ ахэтэу сымэджэщым къы­чIэнагъэу Iоф ешIэ, телефонкIэ загъорэ иунагъо щыщхэм къадэгущыIэ.

Охътэ хьылъ, охътэ ушэтыпI тызыхэтыр. Къэралыгъуи, хэтрэ цIыф лъэпкъи зэхэдз имыIэу узым зэрэдунаеу зэлъиубытыгъ. УшэтыпIэм иуахътэ тиакъылрэ тизекIуа­кIэрэ зэу, тиунэхэм тары­сэу зытыухъумэжьын фае.

ХъокIо Заур:

— Джыдэдэм тызхэтым куоу ухэплъэн фай. УпчIищ къэсэгъэуцу. Апэрэр — сыдым пае мыр къытэ­хъулIэрэ тIомэ, ушъхьагъу зэфэшъхьафхэр иIэн ылъэ­кIыщт. ТизекIуакIэмэ, тIэ­мэ къагъэхъагъэр ары тызэолIэжьыгъэр. Арышъ, тыгъорэр мытыгъожьын, пцIы зыусырэм хинэжьын фае, мыхъун зышIэрэр изекIуакIэхэм ярэгупшыс. ЯтIонэрэр — «сыд джы тшIэн фаер?» тIомэ, Алахь закъом шIошъхъуныгъэ, гугъэ ин фытиIэн фае. Алахьэм нэмыкI зыми ттыригъэкIын ылъэ­кIыщтэп къытфэсыгъэ ушэтыпIэр, арышъ, ащ те­лъэIун фае мыр ттыри­хыжьынэу. Къэралыгъом иунашъохэр дгъэцэкIэнхэ фае, къин ядгъэлъэгъунэу щытэп тиIэшъхьэтетхэм. ЗиIоф хэлъ цIыфхэм тя­дэIунэу щыт. ХэшIыкI фы­зимыIэхэм ягущыIэ нэпцIыхэм тядэIунэу щытэп. Къинэу тызхэтыр ахэм нахь къин къытфашIы. Ящэнэрэ упчIэр — мыр зытекIыкIэ, сыд тшIэн фае­хэр? Шэн-хабзэр, зекIокIэ дэгъухэр дгъэбэгъонхэ фае. Узыр зэкIэкIонэу, сымаджэ хъугъэхэр хъу­жьынхэу, псауныгъэ пытэ агъотыжьынэу, псаухэр пэчыжьэ хъунхэу Тхьэм телъэIу.

Хьасани Мыхьамэт:

— Мы уахътэм шъхьа­джи ежь-ежьырэу Алахьтэлэ закъом зыфигъэзэнэу щыт. Ипшъэрылъхэр ыгъэ­нэфэнхэ фае. Пшъэрылъхэм ащыщ инэмаз ышIы­нэу, ТХЬЭШХОМ ЗЫ­ФИГЪЭЗЭНЭУ, ИУНАГЪО ИГЪУСЭНЭУ. Унагъор шъхьаджи ипытапI. Ти ЛIышъхьэ тыдеIэн фае. Къэралыгъом ыпашъхьи, тицIыфхэм апашъхьи ащ пшъэдэкIыжь ин ехьы. АIорэм тедэIумэ — ти­унэхэм тарысмэ, сымаджэ­хэм япчъагъэ нахь макIэ хъущт, узым тыфырикъущт. Мы тызхэт уахътэр псынкIэу текIынэу, щыIэ­кIэ-псэукIэ рэхьатым къы­фэдгъэзэжьынэу Тхьэм телъэIу.

Тэу Замир.