АдыгеимкIэ, Шэуджэн районым икIыхи, Хэгъэгу зэошхом Iухьэгъагъэхэр мин пчъагъэ хъущтыгъэх. Ахэм кIэлэкIэ ныбжьыкIэхэри, нахь лIыпкъым итыхэри ахэтыгъэх. Родинэр аухъумагъ, ТекIоныгъэшхор къагъэблэгъагъ, цIыф хые жъугъэхэм – советскэ народым, щыIэкIэ нэфынэ тынчыр рагъэгъотыжьыгъ.

Къуаджэу Мамхыгъэ икIэлэпIугъэхэми ялIыблэнэгъэ-псэемыблэжьыныгъэ зэо чIыпIэ зэфэшъхьафхэм къащаушыхьатыгъ; зэошхом хэкIодагъэр бэдэдэми, зинасып къыубыти, псаоу, зыбгъэгу орден ыкIи медальхэмкIэ зэлъыпкIагъэу къуаджэм, лъэпкъым, лIакъом, унагъом къафыдэхьажьыгъэхэри щыIэх. Ахэм ацIэхэр тщыгъупшэхэрэп, тэгъэлъапIэх, лIыхужъхэм тарэгушхо.

Къыухъумагъэх

Бэджэнэ Ахьмэд Хьасанэ ыкъор Шэуджэн районым ит къуаджэу Мамхыгъэ 1917-рэ илъэсым мэкъумэщышIэлэжьэкIо унагъо къыщыхъугъ.

Ахьмэд 1925-рэ илъэсым Мамхыгъэ ублэпIэ еджапIэм чIахьи, ар къыухыгъ. 1930 – 1935-рэ илъэсхэм, илэгъубэм афэдэу, кIэлэегъэджэ сэнэхьатыр къыхихыгъ ыкIи ащ зыфигъэсагъ. Краснодар педтехникумыр 1935-рэ илъэсым къыухыгъ. КIэлэегъэджэ ныбжьыкIэр IофшIапIэкIэ Тэхъутэмыкъое районым ит къуаджэу Псэйтыку агъэкIуагъ. КIэлэегъаджэу илъэситIо Iоф зишIэгъэ уж, икъуаджэу Мамхыгъэ къыгъэзэжьыгъ ыкIи 1939-рэ илъэсым нэс кIэлэегъэджагъ, а илъэсым тыгъэгъазэм А. Бэджанэр Дзэ Плъыжьым ащагъ. А уахътэм къыщегъэжьагъэу 1940-м итыгъэгъазэ нэс Ленинградскэ дзэ шъолъырым иокружной еджапIэ икурсантыгъ. ЕджапIэр къызеухым, дзэ округым ия 577-рэ гаубичнэ-артиллерийскэ полк ивычислительнэ къутамэ икомандирэу къулыкъур ыхьыгъ.

Заор къызежьэм Бэджэнэ Ахьмэд ыпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ полкым хэтэу заор ригъэжьагъ. Апэрэ зэо зэхапхъохэм мамхыгъэ кIалэм пхъэшагъэ зыхэлъ дзэкIолIэу, шIэныгъэ ыкIи къулайныгъэ зыIэкIэлъ артиллеристэу закъыщигъэлъэгъуагъ. Пыир зыщызэхакъутэгъэ чIыпIэхэр хэукъоныгъэнчъэу къыхигъэщыщтыгъ ыкIи артиллеристхэм IэубытыпIэ гъэнэфагъэхэр аригъэгъотыщтыгъ. Ежь Ахьмэд ышъхьэкIэ пыим итанкхэм ямашIо пэшIуекIон фаеу бэрэ къыхэкIыгъ. Иполк игъусэу, лIыгъэ-пытагъэ хэлъэу Ленинград къэлэшхом идэпкъхэм акIэрытыгъ, къыухъумагъ.

ТичIыпIэгъу Ахьмэд ыгу анахь къинагъэхэр зэошхохэу Ленинград блокадэр пхырычыгъэнымкIэ зыхэтыгъэ закъохэр арэп, Прибалтикэр шъхьафит ашIыжь зэхъум зэуабэу зэпачыгъэхэри щыгъупшэщтыгъэп. Апэрэ Прибалтийскэ фронтым хэтэу Бэджэнэ Ахьмэд къалэхэу Полоцкэ ыкIи Витебскэ шъхьафит ешIыжьых. Прибалтийскэ фронтым анахь пшъэрылъ инэу къыфашIыгъагъэр чIыпIэу ыIыгъхэр сыд ишIыкIэми гупчэ ыкIи сэмэгу лъэныкъомкIэ пытэу зыIэкIиубытэнхэр ары. ДжабгъумкIэ къикIызэ фронтыр къэкIотэн, Ригэ икъыблэ-къокIыпIэ лъэныкъокIэ ыкIи Балтийскэ хыIушъом техьан фэягъэ пыидзэр КъокIыпIэ Пруссием ылъэныкъокIэ ымыгъакIоу къызэкIидзэнэу. А I-рэ Прибалтийскэ фронтыр псынкIэу рижскэ лъэныкъомкIэ зэрэлъыкIуатэрэм Iоныгъом ыгузэгум Гитлер икомандование лъэшэу ыгъэгумэкIыгъ. Советскэ дзэкIолIхэр къызэтыраIэжэнхэм щыгугъыхэу, ахэм зэошхуитIу къарашIылIагъ: зыр – Еглавэ икъыблэ-къохьапIэкIэ къикIэу, я 3-рэ танкыдзэм ыкIи нэмыкIыдзэу – БалдонкIэ щыIэ кIуачIэхэу пехоти 4-р ыкIи танк дивизиитIур зыхэтхэмкIэ. Ау фашистхэм зи афэгъэхъугъэп. Тидзэхэм пыим иатакэхэр зэкIадзэгъэ къодыеп, Iоныгъом и 22-м, 1944-рэ илъэсым къалэу Балдон къызIэкIагъэхьагъ. Мы уахътэм ехъулIэу пыим зыкъэухъумэжьыкIэ амалэу Ригэ ирайон дэжь щыIэкIэлъыгъэхэри нахь къэлэнлагъэх. Нэмыц командованием гуIэзэ идзэ ыпэкIэ ыгъэхьазырыгъэ чIыпIэу, дэгъоу гъэпытэгъэ рубежэу «Сигулда» зыфиIоу, Ригэ итемыр-къохьапIэкIэ километрэ 60-кIэ пхырыкIыщтыгъэм ытэкъущтыгъ. Купэу «Темырым» ыкIочIэ шъхьаIэхэр мыщ щызэфащэсыгъагъэх, рижскэ плацдармэм дэжь къэухъумапIэр нахь щагъэпытэгъагъ.

Iоныгъом и 24-м фронтхэм джыри пшъэрылъыкIэхэр къафашIыгъэх. А I-рэ Прибалтийскэ фронтым идзэхэр зэхигъэкощыкIынхэр, рижскэ лъэныкъом къыIукIынхэшъ, Шауляй загъэзэныр, ащ къикIыхэзэ къалэу Мемель еонхэшъ, псынкIэу Балтийскэ хыIушъом техьанхэр, Либавэ къыщежьэу Неман нэсэу зэлъаубытыныр, ащкIэ пыидзэм игъогу зэпыбзыгъэныр ащ къыдилъытэщтыгъ.

Чъэпыогъум и 5-м Мемель лъэныкъом тидзэхэр кIуатэхэу рагъэжьагъ. Ощхи, цIэнлъэгъо орыжъи къырамыдзэу генералэу И. Х. Баграмян идзэхэр ыпэкIэ лъыкIуатэщтыгъэх ыкIи ятIонэрэ мафэм ыкIэм зэрашIоигъуагъэу, пыим изыкъэухъумэнкIэ чIыпIэ пхырачыгъагъ. Ау зэрыкIохэрэм тетэу Мемель къызIэкIагъэхьанэу хъугъэп. Къалэм паекIэ заор 1945-рэ илъэсым щылэ мазэм нэс кIуагъэ. ТичIыпIэгъоу, капитанэу Бэджэнэ Ахьмэд мы зэо операцие хьылъэхэу пыим рашIылIагъэхэм дивизионым иразведкэ ипащэу, батареем икомандирэу, пшъэрылъ инхэр ащызэшIуихэу, лIыгъэ ыкIи пхъэшагъэ хэлъэу ахэлэжьагъ.

Адыгэ лъэпкъым ыкъо кIасэу Бэджэнэ Ахьмэд Хьасанэ ыкъом изэо пшъэрылъхэр дэгъоу зэрэзэшIуихыгъэхэм пае Александр Невскэм иорден, Хэгъэгу зэошхом иорденэу я II-рэ шъуашэ зиIэр, медальхэу «За отвагу», «За оборону Ленинграда», «За победу над Германией» къыкIэкIуагъэх ыкIи къыфагъэшъошагъэх.

Чъэпыогъум, 1946-рэ илъэсым А. Бэджанэр дзэм къыхэкIыжьыгъ ыкIи Адыгэ хэкум къэкIожьыгъ. Партийнэ ыкIи советскэ органхэм Iоф ащишIагъ, еджапIэм ыкIи кIэлэцIыкIу унэм ядиректорыгъ.

Орденэу Александр Невскэм икавалерэу, капитанэу Бэджэнэ Ахьмэд джаущтэу зэуагъэ.

МАМЫРЫКЪО Нуриет.