Хэгъэгу зэошхоу илъэси 4-рэ кIуагъэм ишъыпкъагъэ кIэдгъэтхъэу, игугъу къэтшIынымкIэ анахь Iэрыфэгъу зафэхэр, документ лъапIэхэр – зэо хьазабым хэтын фаеу хъугъэхэм ягучIэ зэхашIэхэр къэзыIотэрэ тхыгъэ тхьапэхэр – письмэхэр арых.

Ахэр блэкIыгъэ зэожъ жъалымым шыхьат ин фэхъурэх – нэшIошIыгъи, шъорышIыгъи ахэлъэп, къэрарышхо зиIэ советскэ дзэкIолIхэм я ЧIыгу, Ныр, Хэгъэгур ыкIи зэкIэ лъэпкъыр (народыр) зыпашIын гори зэрэщымыIагъэр, апсэ атызэ, напэр зэращэфыгъэр, ТекIоныгъэшхор къызэрэдахыгъэр къэзыIуатэрэх.

Письмэхэм ащыщхэр:

Белоруссиер шъхьафит тэшIыжьы

Сэлам къышъосэхы, силъапIэхэу лъытэныгъэшхо зыфэсшIырэ сиIахьылхэр!

Нан, Сафыет, Кул, Мурат! Сиписьмэ иапэрэ сатырхэм сызэрэпсаур къащысэIо. ШIу дэдэ слъэгъурэ синан! Мыщ нэмыкIэу гъогогъуитIо сыкъышъу­фэтхагъ. Джэуап гори къысIу­кIэжьыгъэп. Синэнэ дах! Мы илъэсым ишэкIогъу мазэ нэс шъхьас гори имыIэу пыир ежь итыл щызэхэскъутагъ – сыпартизаныгъ. Фашистхэм зыкIи анахьышIухэп чIыпIэ хьылъэ хэгъэгур зефэм зи Родинэ зыхъожьыхи, пыим къулыкъу фахьынэу, Iоф фашIэнэу еуцо­лIагъэхэр. Ахэм ащыщхэм «по­лицайкIэ», нан, яджэх. Ахэри хъункIакIохэм адэтэгъакIох. Ышхэр, ышыпхъухэр, къызыхэ­хъу­хьэгъэ цIыфхэр, зыпIугъэ къэралыгъор щызыгъэзыеу, ахэм апэуцужьырэм шъхьас фыуиIэ хъущтэп! ХьэлIакIэу ахэр орэлIэх! Нан, джы Дзэ Плъыжь кIочIэшхом сыхэт, ащ къулы­къур щысэхьы.

Белоруссием инарод шъхьафит зышIыжьырэмэ сэри сащыщ. ЦIыфхэр фашизмэм игъэрыпIэ къитэщыжьых. Уцуи, тIыси сиIэщтэп нэмыц фашистхэр зэхэтэкъутэфэ! Сызэхафэми, сыкъэ­тэджыжьыщт, сыгу къытеофэ, сапэ езгъэхъущт. Лъэбэкъу нэ­мыIэми, къызэкIакIо щыIэщтэп!

КъыспышIыхьагъэхэми тигъу­нэгъухэми, синэIуасэхэми сэлам сфяшъухыжь, аIапэ пытэу сфэшъуубытыжь.

ШъуикIалэу Оенчэрый.

Тыгъэгъазэм и 17, 1943-рэ илъ.

ЛъыIапIэ скIэтыфэ сызэощт

Сэламыр фронтым къекIы. Шъимафэ шIух, сиIахьылхэр!

Нан, къэсIотэщт сыздэщыIагъэмрэ джы сыздэщыIэмрэ. Дзэ училищым сычIэсыгъ, 1941-рэ илъэсым заор къызежьэм, мэ­фэ заулэ нахь темышIагъэу къалэу Витебскэ пэмычыжьэу щытыгъэ тиучилищэ къызэхакъу­тэгъагъ. Ипхъыхьэ-итэкъу курсантхэм тыхъугъ. Белоруссием игубгъохэмрэ имэзхэмрэ ты­къау­­хъумагъ, тыкъагъэнэжьыгъ. Партизанхэм ялъэуж сытехьэ­фэкIэ къоджэ цIыкIу горэм щып­сэурэ унагъом сагъэбылъэу сисыгъ. ЦIыф дэгъух, цIыф хьалэ­лых сызпэкIэфагъэхэр. ЯкIэлэ шъыпкъэу салъытэщтыгъ. Советскэ цIыфхэм ягукIэгъу инба!

Партизанхэм сахэхьажьи, пшъэрылъэу къысфашIырэр згъэцакIэу мэзымэ сахэтыгъ. ЕтIанэ Дзэ Плъыжьым чIыпIэу сызэрысыр пыим къыIэкIихы­жьыгъ. Сыдэу тафэчэфыгъ дзэкIолIхэм! Тиурыс дзэкIолIхэр зысэлъэгъум дунаир сфикъущтыгъэп. Джы Дзэ Плъыжьым, нахьыпэ къызэрэстхыгъагъэу, сыридзэкIолI. Сезао пыим. Аужырэ лъыIапIэр скIэтыфэ сызэощт! Нан, сыдэущтэу фашистхэр къыжъудэзекIохэра? Хэт аукIыгъ, хэт псаоу къэнагъ? Синыбджэгъухэр тыдэрэ фронт щыIэхэу пшIэрэ? Джыдэдэм тыдэ щыI шIу слъэгъурэ сшэу Мурат? СшIуабэ дашIэу джэуапым сыкъежэ. Сафыет ипсауныгъэ сыдым тет?

ЯхъулIэ Оенчэрый Ахьмэд ыкъу.

Районым къыщыдэкIырэ гъэ­зетэу «Стахановцэм» иредакторыгъ, илъэс 18 ыныбжьыгъ заор къызежьэм, иаужырэ пись­мэхэр 1944-рэ илъэсым къуаджэу Хьалъэкъуае фронтым къикIыхэти къакIощтыгъэх. Джары кIэкIэу ЯхъулIэ Оенчэрые къепIолIэн плъэкIыщтыр. Ежь фэгъэхьыгъэу къэтымыIуагъэр иписьмэхэм къаIуатэ.

Оенчэрые ышнахьыжъэу Мурат офицерыгъ. Заом иапэрэ илъэс дэдэ Украинэм ышъхьэ щигъэтIылъыгъ. КъуаджэмкIэ хьэлъэкъоягъэх.

***

Адыгэ хэкум, зэкIэ къэралыгъом ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм афэдэу, письмэ щэнэбзхэр къа­кIощтыгъэх, ахэм ашIуабэ шIэу Ныхэр, шыпхъухэр, шъхьэгъусэхэр, Iахьылхэр яжэщтыгъэх.

Типшъэрылъ гъэнэфагъэ

Сэлам къыосэхы, сшыпхъоу Нурыет, сызэрэпсаумкIи макъэ къыосэгъэIу. О сыд уищыIакIэр? Уиписьмэ къысIукIагъ, ау джырэ нэскIэ джэуапыр къэстхы­жьынэу игъо сифагъэп. Узэ­рэпсаур лъэшэу сигуапэ. Сшыпхъоу Нурыет, чIыпIэ къин тифэуи къыхэкIы, чэщ мычъыехэри итэхых. Ау а зэпстэур Iофэп. ТIотэжьын зэгорэм. Тэ типшъэрылъ гъэнэфагъэ – гитлеровцэхэм тяощт ткIуачIэ тышъхьамысэу, тищыIэныгъэ тшIомыIофэу! Черноморскэ кIуачIэр зыфэдэр ядгъэлъэгъущт. Тисоветскэ чIыгу фашист гори рымыкIожьы тшIыщт. Джары пшъэрылъэу тиIэр, Нурыет!..

ШIуцIэ Абубэчыр. ЖъоныгъуакIэм и 9, 1943-рэ илъ.

Илъэс 77-кIэ узэкIэIэбэжьмэ, мы гущыIэхэр къэзытхыгъагъэр дэгъу дэдэу Адыгэ хэкум щызэ­лъашIэ. Къуаджэу Пэнэхэс къы­щыхъугъ. Заом зэкIом илъэс 25-рэ ыныбжьыгъ. ШIуцIэ Абу­бэчыр къуаджэм зыдэсым колхозникыгъ, бригадирыгъ, тхьаматэм игуадзэуи къыхэкIыгъ.

…Черноморскэ флотым и Одесскэ хыдзэ батальон ипехотэ хэфэ. «Малая земля» зы­фиIорэ чIыпIэм десантэу рагъэтIысыкIыгъагъэхэм ащыщыгъ. 1943-рэ илъэсым, мэзаем къауIи, госпиталым щеIэзагъэх. ЕтIанэ хы пехотэм ия 389-рэ батальон къулыкъур щихьыгъ.

Нэбгырэ 68-рэ хъущтыгъэ десантэу къалэу Николаев агъэ­кIогъагъэм ШIуцIэ Абубэчыр хэтыгъ. МэфитIурэ чэщитIурэ къалэм матросхэр щызэуагъэх. Фашист дзэкIолI 700-м ехъу аукIыгъ. ТIогъогогъо уIагъэ пэтызэ, ШIуцIэм зыIут чIыпIэр къыбгынагъэп. Десантым хэтыгъэм азыныкъо нахьыбэр къаукIыгъ. Ахэм ащыщыгъ Абубэчыри. Ар зыхъугъагъэр гъэтхапэм и 26-м, 1944-рэ илъэсыр арыгъэ.

Поэтэу Пэрэныкъо Мурат иусэу «Николаевскэ десантыр» зыцIэм мыщ фэдэ сатырхэр хэтых:

Адыгэм ишъаоу ти ШIуцIэ ЦIэрыIоу десантым къыщежьэ, Зэмыблэжьэу фэхыгъэм ыцIэ Джы непи цIэрыIоу тфэлажьэ.

ЛIыхъужъныгъэшхоу зэрахьагъэм пае ШIуцIэ Абубэчыри, зэкIэ иныбджэгъоу десантым дыхэтыгъэхэми щытхъуцIэу «Со­ветскэ Союзым и ЛIыхъужъ» зыфиIорэр афагъэшъошагъ.

Солдатым игущыI

Инэм инкубатор станцием идиректорыгъэу Ацэкъо Махьмуд Юсыф ыкъом къуаджэу Пэнэхэс щыпсэурэ ышыпхъоу Бирамхъан мыщ фэдэ письмэ къыфитхыгъагъ.

«Уимафэ шIу, сшыпхъу кIасэу Пул! (ары яунагъо исхэр Бирамхъан зэреджэщтыгъэхэр). СыздэкIон фэе чIыпIэу къысаIуа­гъэм сызэрэнэсыгъэмкIэ макъэ къыосэгъэIу. Ар Сталинградскэ хэкум щыщ станциеу Котельниковыр ары. Къулыкъур зыщысхьырэ частым адыгэ нэбгыри 8 къыздыхэт.

Непэ шэкIогъум (ноябрэм) и 1. Мэфэ заулэкIэ Октябрьскэ социалистическэ революцие­шхом имафэ дгъэмэфэкIыщт. ТекIоныгъакIэхэр къыдэтхыгъэ­хэу, пыим чIэнэгъэ инхэр едгъэшIыгъэхэу мэфэкIым те­кIолIэнэу солдат гущыIэ пытэ, тэ, зэныбджэгъухэм, зэтты­жьыгъ.

… ЗэкIэмэ анахь гухэлъ инэу тиIэр пыир зэхэткъутагъэу тадэжь къэдгъэзэжьыныр ары…» Ацэкъо Махьмуд Юсыф ыкъор ихэку къэкIожьыгъэп, и Родинэ пае ыпсэ ытыгъ.

Аджалыщэр атезгъэфэщт

Апэу сэламэу щыIэмэ анахь лъапIэр шъосэхы. Шъуипсауныгъэ сыкъыкIэупчIэ. Шъумыгу­мэкI сэщ пае. Тэзао. Неущ къэхъу­щтым тегупшысэнэу уахътэ дгъотырэп. Непэ дгъэкIодырэр, нэмыцэу тыукIырэр тшIомакI. Ау тэшIэ: неущ хьашхъурэIумэ япчъагъэ хэкIыщт, нэбгырэ пчъагъэмэ аджалыщэр атедгъэ­фэщт.

Уахътэ сиIэ къэс сыкъэтхэ. БэмышIэу операцие ин зэшIотхыгъ. Батальоным щыщэу нэбгырищ ныIэп къэнэжьыгъэр. Сэ ахэмэ сырящан. Уахътэ сиIэгоп. КъыкIэлъыкIорэм пшъэрылъэу дгъэцакIэрэр къэстхыщт. ХэкIодагъэр бэ, ау къэдгъэнэжьы­гъэр, тшIагъэм ишIуагъэу къэкIуагъэр ины, мэхьанэшхо иI. Нанэ къыс­фэрэмыгумэкI. ЗэкIэмэ сэлам, Минхъан, сфяхыжь.

Гъонэжьыкъо Теуцожь Елмызэ ыкъу.

КъэзэныкъоякIэм щыщыгъэ Гъонэжьыкъо Теуцожьрэ иныб­джэгъухэмрэ лIыгъэу зэрахьагъэр дзэкIолIым ышыпхъоу Минхъан къыфитхыжьынэу хъу­гъэп. Мы письмэр аужыгъ.

ДзэкIолI письмэхэр гугъэуз тхыгъэх, ахэм заом инафи, ишъыпкъи, илыуз мыухыжьи, советскэ дзэкIолI миллионхэм апсэ лъыпсэу зэрэщычъагъэри, ТекIоныгъэшхор къин дэдэу къызэрэтфыдэкIыгъэри зэхыуагъашIэ, документ гъэнэфагъэх, гъэшIэгъоных, зафэх.