Тхьапэри лъапсэри Iэзэгъух

КъэкIырэ Iэзэгъу уцхэу бэшIагъэу народнэ медицинэм ыгъэфедэхэрэм бэ ащ фэдэу, тхьапэри лъапсэри Iэзэгъухэу, ахэтыр. Ахэм зыкIэ ащыщ тхьаркъожъэу (шхъур) лъагэу (метри 2-м нэсэу) къэкIырэр.

Биологхэм къызэрэхагъэ­щырэмкIэ, мы къэкIырэ уцым ылъапсэ хэлъых инулиныр (углеводыр), эфирнэ дагъэр. Тхьапэхэр баих аскорбиновэ кислотамкIэ, бактериехэр гъэ­кIодыгъэнхэмкIэ амалышIоу щытых. Тхьаркъожъым ылъапсэу оливковэ е миндальнэ дагъэм охътэ гъэнэфагъэм хэлъырэр — «репейное масло» зыфаIорэр — косметикэм лъэшэу ща­гъэфедэ — шъхьацыр нахь Iужъу, нахь лъэпсэ пытэ иIэным фэшI. Народнэ медицинэм тхьаркъожъыр егъэфедэ рев­матизмэм, подагрэм яIэзэгъэнымкIэ.

Фыкъуадэхэр тегъэкIыгъэнхэм, щыныр гъэхъужьыгъэным апайи тхьаркъожъыр народнэ медицинэм егъэфедэ, экземэ зиIэхэми къашъхьапэ.

IэзэкIэ амалэу иIэхэр

Артритыр

Тхьаркъожъым ылъэпсэ гъэгъушъыгъэ ыкIи гъэушъэбыгъэ грамми 10-м псы стэчан кIэпкIэнышъ, такъикъи 10 — 15-м къэбгъэжъощт. Мафэ къэс гъогогъуи 3 — 4 джэмышхышъхьэ зырызэу уешъозэ пшIыщт. Тхьар­къожъым ытхьапэхэр узырэ зэрытыпIэ чIыпIэхэм атеплъхьэзэ пшIымэ узыр хэжъукIыщтэу еIо народнэ медицинэм.

МашIом ыстыгъэм

Тхьаркъожъым ылъапсэ щыщэу грамм 40 дэгъоу бгъэушкъоинышъ, дэгъэ стэчанныкъом (анахь дэгъоу алъытэрэр миндаль дагъэр ары) чэщ-мэфи 10-м хэбгъэлъыщт. Нэужым ар мэшIо макIэм тебгъэуцонышъ, такъикъ 15 фэдизрэ къэбгъэ­жъощт. Арэущтэу пшIыгъэ репейнэ дагъэр машIом ыстыгъэ чIыпIэхэм ащыпфэщт. Уж къыфэмынэу стыгъэ кIышъор кIыжьынымкIэ ащ ишIуагъэ къа­кIоу еIо народнэ медицинэм.

ЛъэдэкъэчIэгъ шпорэр

Ахэр ушъэбынхэм ыкIи хэ­кIокIэжьынхэм фэшI чэщым угъолъыжьын зыхъукIэ тхьар­къожъ тхьапэ а чIыпIэм теппхэзэ пшIымэ хъущт.

Пэтхъу-Iутхъур, плъыр-стырыр къызэутэкIыгъэхэм

Пкъышъолым температурэу иIэр къыдэкIоягъэу, плъырстыр узыр къызэутэлIагъэхэми мы къэкIырэ Iэзэгъу уцыр агъэ­федэн алъэкIыщт. Ащ пае тхьаркъожъым ытхьэпэ гъэгъу­шъыгъэ гъэушкъоигъэ джэмы­шхышъхьэм псыжъо стэчан кIэпкIэнышъ, къэжъорэ псыр зэрыт хьакъу-шыкъум ышъхьагъ тебгъэуцощт шъхьатепIор телъэу (нэмыкIэу къэпIон хъумэ, «водяная баня» зыфаIорэр) ыкIи такъикъ 15-м ащ тебгъэтыщт. Ар бгъэучъыIыжьынышъ, псыпсым кIэбгъэкIыщт. Узышхэрэм ыуж джэмышхы­шъхьэ зырызэу а псым щыщ (фабэу) 4 — 6 уешъозэ пшIыщт. Чыир мэузымэ, а псым щыщ ибгъэчъыхьэзэ пшIыми хъущт.

Рахитым (гъуркум) еIэзэгъэнымкIи агъэфедэ

Тхьаркъожъым ылъапсэ щыщ гъэушкъоигъэ джэмышхы­шъхьитIум псыжъо стэчанитIу кIэпкIэнышъ, сыхьатитIурэ щыбгъэтыщт. Зыузыжьыхэрэм ыуж стэчаным ызыщанэ сымаджэр ебгъэшъощт. Арэущтэу мафэм 3 — 4 пшIыщт. Къыхэгъэщыгъэн фае, ешъогъу пэпчъ а псыр стырын фае.

* * *

КъэкIырэ уц Iэзэгъоу девясилымрэ тхьаркъожъымрэ алъа­псэхэу гъэушкъоигъэхэр грамм 200 зырызэу пштэнхэшъ, псы литри 10 акIэпкIэщт. Ар мэшIо макIэм тебгъэуцонышъ, такъикъ 15-м бгъэстырыщт. Нэужым ар зэтебгъэчъыжьыщт, сабыир зы­щыбгъэпскIыщтым ипкIэнышъ, псыр мэучъыIыфэ хэбгъэлъыщт.

Нэгъу етагъэ зиIэхэм

Тхьаркъожъым ылъэпсэ гъэу­шъэбыгъэ щыщ джэмышхышъхьэм псыжъо стэчанитIу кIэпкIэнышъ, сыхьатитIурэ щыбгъэтыщт. Зэрэстырэу стэчанныкъо зырызэу мафэм 2 — 4 уешъозэ пшIыщт.

Гъатхэр къызыскIэ пшъэ­шъэжъыехэм ащыщхэр гумэ­кIыгъо хэфэх — анэгухэр шъо­рыогу мэхъу. Шъэожъыехэм ащ мэхьанэшхо рамытэу къытшIошIы, ау пшъэшъэжъыехэр ренэу дэхэнхэу фаех.

Непэ тинэкIубгъо къыщытты тшIоигъу шъорыогухэр нахь макIэ хъунхэм е ахэр нэгушъом, IэкIышъом атекIодыкIыжьыпэнхэм иамалэу народнэ медицинэм къытыхэрэм ащыщхэр.

1. Календулэм итхьапэ къыкIэфыгъэ псыр, лимоныпсыр, смородинэм ипс ыкIи миндаль е оливкэ дагъэр джэмышхы­шъхьэ зырызэу зэхэплъхьан­хэшъ, дэгъоу зэхэбгъэкIухьанхэшъ, пчэдыжьрэ ыкIи пчыхьэрэ нэгушъомрэ Iэхэмрэ ащыпфэзэ пшIыщт.

2. Лимоныпсымрэ петрушкэ лъапсэр зыхэжъукIыгъэ псымрэ зэфэдиз Iахьхэу (1:1) зэхэбгъэкIухьащтых. Джащ фэдэу ари пчыхьэрэ ыкIи пчэдыжьырэ зыщыпфэщт.

3. Тыгъэм лъэшэу уисты­гъэмэ, мырэущтэу гъэхьазырыгъэ псымкIэ унэгу птхьакIыщт: петрушкэ лъэпсэ гъэушкъои- гъэу стэчаным изым псы стэчанитIу кIэпкIэнышъ, такъикъи 10-рэ къэбгъэжъощт, сыхьати 10-рэ щыбгъэтыщт. Нэужым ар бгъэфедэн плъэкIыщт.

ПшIэнкIэ гъэшIэгъоны

Гъатхэр, нэгушъор

Гъатхэр къызыскIэ пшъэ­шъэжъыехэм ащыщхэр гумэ­кIыгъо хэфэх — анэгухэр шъо­рыогу мэхъу. Шъэожъыехэм ащ мэхьанэшхо рамытэу къытшIошIы, ау пшъэшъэжъыехэр ренэу дэхэнхэу фаех.

Непэ тинэкIубгъо къыщытты тшIоигъу шъорыогухэр нахь макIэ хъунхэм е ахэр нэгушъом, IэкIышъом атекIодыкIыжьыпэнхэм иамалэу народнэ медицинэм къытыхэрэм ащыщхэр.

1. Календулэм итхьапэ къыкIэфыгъэ псыр, лимоныпсыр, смородинэм ипс ыкIи миндаль е оливкэ дагъэр джэмышхы­шъхьэ зырызэу зэхэплъхьан­хэшъ, дэгъоу зэхэб­гъэкIухьанхэшъ, пчэдыжьрэ ыкIи пчыхьэрэ нэгушъомрэ Iэхэмрэ ащыпфэзэ пшIыщт.

2. Лимоныпсымрэ петрушкэ лъапсэр зыхэжъукIыгъэ псымрэ зэфэдиз Iахьхэу (1:1) зэхэбгъэкIухьащтых. Джащ фэдэу ари пчыхьэрэ ыкIи пчэдыжьырэ зыщыпфэщт.

3. Тыгъэм лъэшэу уисты­гъэмэ, мырэущтэу гъэхьазырыгъэ псымкIэ унэгу птхьакIыщт: петрушкэ лъэпсэ гъэушкъоигъэу стэчаным изым псы стэчанитIу кIэпкIэнышъ, такъикъи 10-рэ къэбгъэжъощт, сыхьати 10-рэ щыбгъэтыщт. Нэужым ар бгъэфедэн плъэкIыщт.

Нарэхэр

Врачым сыма­джэр тIэкIурэ къеп­лъыхьэшъ, реIо:

— Сызэрэпхап­лъэрэмкIэ, уиIофхэр дэгъух.

Сымаджэр кабинетым чIэкIыжьы. НэгъэупIэпIэгъу заулэ тешIагъэу мэкъэшхо къэIу. Врачыр къызычIэхъушъутым, ыдэжь къы­чIэ­кIы­жьыгъэгъэ хъулъфыгъэр лIагъэу джэхашъом телъ.

— Сестра! — мэкуо врачыр. — ПсынкIэу ылъэ­къуитIу къэубыт!

— Сыд пае?

— ЗэдгъэзэкIыщт. Кабинетым къакIощтыгъэ фэдэу дгъэгъо­лъыщт!

Врач ныбжьыкIэр сымаджэу къызыфащагъэм еплъышъ, ащ ишъхьэгъусэ реIо:

— Гукъау, ау сэ зыкIи мыщ IэпыIэгъу сыфэхъун слъэкIыщтэп, тыгужъуагъ. Олъэгъуа, ыIэхэм ашъо зэблэхъугъ, шIуцIашъо хъугъэх.

— Ахэр ащ фэдэ зэпытых, ащ краскэмэ ыIэ ахэлъ зэпыт.

— Ащыгъум инасыпышхо къыхьыгъ: арэущтэу щымытыгъэемэ, лIэгъэхэщтгъагъэ.