Нэпсэу Мухьдинэ Осмэн ыкъом къыгъэшIэгъэ илъэс 93-р зы мафэм фэдэу кIуагъэ. Ша­псы­гъэ къоджэ цIыкIум къыщыхъугъэ шъэожъыем советскэ лъэхъаным атомнэ псычIэгъ къухьэ­хэр ышIыхэу зэрэхъущтыр зыми ышIэщтыгъэп.

Мухьдинэ пенсием зыкIуагъэр илъэс 30-м ехъугъ. НыбжьыкIэзэ пшъэрылъэу зыфи­шIыжьыгъагъэхэр джыри зэпимыгъэоу егъэцакIэх. Ныбжьыр къызтыримыгъэкIоныр, щыIакIэм зыдыригъэштэныр, узхэм заримыгъэубытыныр, ипсэукIэ зэхъокIыныгъэ инхэр фимышIынхэр ахэм ащыщых.

Ар тхылъыбэмэ яджэ, ветеран организациехэм, шапсыгъэ Адыгэ Хасэм зэрахьэхэрэ Iоф­тхьабзэхэм ахэлажьэ. Шапсыгъэхэм ящыIэкIэ-псэукIэ, хы ШIуцIэ Iушъом къыщыхъугъэ хъугъэ-шIагъэхэм афэгъэхьыгъэ тхыгъэхэр чIыпIэ гъэзетхэм къарегъахьэх.

Мухьдинэ джыри ныбжьыкIагъ илъэс 90-м ехъу къызигъашIэкIэ игукъэкIыжьхэр ытхын­хэу зытыреубытэм. ГущыIэу ышIыгъагъэм ишъыпкъэу пылъ, игукъэкIыжьхэр тхылъыпIэм регъэкIух, ежь игъашIэ ыкIи зыщыпсэугъэ лъэхъаным цIыф­хэмкIэ гъэсэпэтхыдэ хъунэу къахихыгъэхэм ятхын илъэси- тIу хъугъэ зыригъэжьагъэр.

Ветераным ыгу къэкIыжьырэр бэ. Сэнэхьат шъхьаIэу къы­хихи, игъашIэ зыфигъэIорышIагъэр цIыфхэм, икъуаджэ дэсхэри зэрахэтэу, бэрэ аригъэшIагъэп… Iофэу ышIэрэр ыушъэфыщтыгъ, къэралыгъом джащ фэдэ унашъо къафишIыгъагъ, ар ыгъэцэкIэнэу ежьыри кIэтхэ­гъагъ.

Мухьдинэ Советскэ Союзым зигугъу щамышIырэ предприятие шъхьаIэхэм ащыщэу «Севмаш» зыфиIорэм илъэсипшI пчъагъэрэ щылэжьагъ, испециа­лист шъхьаIэхэм ащыщыгъ.

— Iофэу тызпылъыгъэр советскэ лъэхъаным зыми ебгъэ­шIэнэу щытыгъэп. Шъачэ сы­къызщыкIорэ уахътэм Iофэу сшIэрэм бэрэ къыкIэупчIэхэу къыхэкIыщтыгъ. Мебель къы­дэтэгъэкIэу ясIощтыгъ. Сысэмэр­къэузэ колбаса къыдэдгъэкIэу засIохэрэри къыхэкIыгъэх, зы­шIошъ хъухэрэри щыIагъэх, — къыIотагъ Мухьдинэ.

Ар ицIыкIугъом къыщегъэ­жьагъэу мэкъумэщышIэ псэукIэм есэгъагъ. ЕджакIо кIощтыгъ, янэ-ятэхэу колхозым Iоф щызышIэхэрэм адэIэпыIэщтыгъ. Хэгъэгу зэошхор къызежьэм илъэс 15 ыныбжьыгъэр, еджапIэм зэрэщеджагъэр илъэси 7. Ятэу Осмэн ХьакIмафэ ­ыкъор 1941-рэ илъэ­сым фронтым Iу­хьи, къыгъэзэ­жьыгъэп. Янэу МыIуминат сабыибл къы­лъэхэ­нэгъагъ, ахэр бгъэшхэнхэ, ебгъэ­джэнхэ, ппIунхэ фэягъэ.

Мухьдинэ ыгукIэ къыхихыгъа­гъэр техническэ шIэныгъэхэр зэригъэгъотынхэу ары. Ленинград дэт апшъэрэ еджапIэр къызеухым, къухьэхэм яшIын итехнологиекIэ Гупчэ науч­нэ-ушэтыпIэ институтым Iоф щи­шIэнэу аштэгъагъ.

— Ленинград сыгу рихьы­щтыгъ, сыкъэнэнышъ Iоф щысшIэнэуи сыфэягъ, ау сянэ къы­­зэрэсажэрэр, нахьыкIэхэр къы­зэрэспаплъэхэрэр зыкIи сщыгъупшагъэп, IофшIапIэу сызырагъэблэгъагъэм къыщыса­тыщт лэжьапкIэр унагъом IэпыIэгъу сыфэхъущтыр хэгъэкIи, сизакъоуи сфикъущтыгъэп. Нэ­ужым Москва лъэIу тхылъ стхыгъагъэ къалэу Молотовскэ дэт къухьэшI заводым сагъэ­кIонэу. Джары IофшIэныр зыщезгъэжьэгъагъэр.

1938-рэ илъэсым агъэпсы­гъэгъэ къалэм илъэс 20 текIыгъэу Северодвинск фаусыжьыгъагъ. КъухьэшI предприятиеу зыIухьагъэм Мухьдинэ илъэс 33-рэ щылэжьагъ. Къухьэхэр зыщашIыщт цеххэр, ахэр зэрашIыхэрэр аIотэнхэ фитыгъэ­хэп. Гузэжъогъоу ашIынхэ фэягъэ, ащ пае IофышIэ мин пчъагъэ зыщылэ­жьэрэ предприя­тием зэпимыгъэоу Iоф ышIэн, хэти къытефэрэр дэгъоу ыгъэцэкIэн фэягъэ.

1959-рэ илъэсым «Севмашым» СССР-м апэрэу щашIыгъэ атомнэ псы­чIэгъ къухьэу «Ленинский комсомол» зыфиIорэр флотым къыфыдигъэкIыгъагъ. Iоф­шIэнхэм чанэу зэрахэлэжьагъэм пае Нэ­псэу Мухьдинэ орденэу «Знак Почета» зыфиIорэр къыратыгъагъ. Заводым илъэс 60-м къыкIоцI къухьэ инхэу 22-рэ, псычIэгъ къухьэу 170-рэ (ахэм ащыщэу 135-р атомна­гъэх) къыщашIыгъ.

Нэужым Мухьдинэ заводэу «Звездочкэм» техконтролымкIэ иотдел ипащэу агъэнэфэ­гъагъ, ар хы флотым икъухьэхэр агъэ­цэкIэжьынхэм тегъэ­псыхьэгъагъ. 1970-рэ илъэсым мыщ атомнэ ледоколэу «Ле­ни­ныр» зыщагъэцэкIэжьым, за­­во­дым Лениным иорден къы­ра­тыгъагъ. Тызхэт лъэхъанми за­во­дым Iоф ешIэ, атомнэ псы­чIэгъ къухьэхэр щагъэцэ­кIэжьых.

Мухьдинэ Северодвинскэ уна­гъо щишIагъ. Ишъхьэгъусэу Неллэрэ ежьыррэ кIэлитIу ­апIугъ ыкIи рагъэджагъэх. Апхъоу Елена Батюнинар (Нэ­псэу) Мыекъуапэ щэпсэу, МЧС-м иподполковник. Ибрахьимэ предприниматель, ятэ иунэ исэу зэдэпсэух, Мухьдинэ иятIонэрэ пшъашъэу Светлана Резниковар (Нэпсэу) ПсышIуапэ щэпсэу. Ежьым къорэлъфищырэ ахэм къате­кIыжьыгъэхэу лъфыгъитIурэ иI­эх.

Нэпсэу лIакъом къырыкIуа­гъэр ыугъоинэу Мухьдинэ зырегъажьэм Шъачэ пэчыжьэу псэущтыгъ. Цыпэ-цыпэу зэригъэуIужьыгъэ къэбархэм лIакъом къырыкIуагъэр ылъапсэ къыщегъэжьагъэу ышъхьапэ нэсэу къаIуатэ.

— Северодвинскэ сыкъитхыкIызэ сиIахьылхэм сыкъялъэIущтыгъ къэсымышIэжьхэрэм ацIэхэр, сабыеу яIэхэр къысфатхынхэу.

Апэу згъэхьазырыгъагъэр ся­нэ къызхэкIыгъэ лIакъом ита­рихъ арыгъэ. Ащ иIахьылхэр, зэкI пIоми хъунэу, сшIэщтыгъэх. Зы кIымафэкIэ лIакъом щыщ пстэури сыугъоижьыгъагъэ. Сятэ икъутамэ икъыхэгъэщыжьын нахьыбэрэ сыпылъыгъ.

Нэужым Нэпсэу лIакъом щыщ хъулъфыгъэхэмрэ бзылъфыгъэ­хэмрэ къызтекIыгъэхэр шъхьа­фэу зэхэзгъэуцуагъ. Тятэжъ ыкъохэми ыпхъухэми къахэ­кIыгъэхэр зэкIэ стхыжьыгъэх. Аужырэу сыздэлэжьагъэр сэ сиунагъо щыщхэм зэкIэми ясурэтхэм язэхэгъэуцон. ЛIа­къом къырыкIуагъэр уугъои­жьыныр гъэшIэгъоны ыкIи ащ мэхьанэшхо иI.

БлэкIыгъэ зэманхэр цIы­кIу-цIыкIоу цIыфхэм ащэгъупшэ­жьых. Тэ, нахьыжъхэм, къэтшIэ­­жьырэр тхылъыпIэм тетэу къэ­­нэжьымэ, лIэужыкIэхэм агъэ­федэжьыщтых, — еIо Мухьдинэ.

А пстэуми мемуархэр къак­IэлъэкIох. Илъэс 93-у къыгъэшIагъэм ишIэжь чIэнагъэ гори фэхъугъэп. Ежь ехьылIагъэу ытхыхэрэм анахьи цIыф гъэшIэгъонэу зыIукIагъэхэм, хъу­гъэ-шIагъэу ылъэгъугъэхэм, Iоф зыдишIагъэхэм, ыгу хэзгъэхъуа­гъэхэм ыкIи хэзгъэкIыгъэхэм афэгъэхьыгъэ гукъэкIыжьхэр нахь шIоIофых.

Мухьдинэ шIэныгъэлэжьхэр, краеведхэр, ныбжьыкIэхэр, журналистхэр къыфэкIох. Унэгъо альбомым дэгъэпкIэгъэ сурэтхэр игуапэу хьакIэхэм арегъэлъэгъух. ЫгукIэ зыпэблагъэхэу, зэрыгушхохэрэ пкъыгъохэри иунэ илъых. ЗэкIэми апэу зигугъу къышIырэр ыкIи аригъэлъэгъурэр ыныбжь илъэс 90-рэ зэхъум шIухьафтынэу къыратыгъэгъэ къамэр ары. Хэта къу­шъхьэчIэс хъулъфыгъэмэ ащыщэу Iашэр зимыкIасэр? ИжъыкIэ Кавказым къамэр хъулъ­фыгъэм илIыгъэ, шъыпкъагъэ зэрэхэлъым, игухэлъышIухэм, изэфэныгъэ ятамыгъагъ.

Мамырныгъэм ыуасэ зыфэдизыр атомнэ псычIэгъ къухьэ­хэр зышIыщтыгъэ Нэпсэу Мухьдинэ дэгъоу ешIэ. Ахэм непи лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ зыщы­псэурэ тикъэралыгъо ихы гъунапкъэхэр къагъэгъунэх.

Ныбэ Анзор.