ЗэлъашIэрэ тхакIоу, адыгэ драматургием илъэпсэгъэуцоу Цэй Ибрахьимэ Шъалихьэ ыкъор къызыхъугъэр мы мафэхэм илъэси 130-рэ хъугъэ. Мы мэхьанэ зиIэ хъугъэ-шIагъэм фэгъэхьыгъэ мэфэкI къэгъэлъэгъон ин Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ тхылъеджапIэ къыщызэIуахыгъ.

Ащ Iоф дэзышIагъэхэр тхылъеджапIэм краеведениемрэ литературэмрэкIэ иIофышIэ чанхэу ГъукIэлI Асыет, Айтэчыкъо Рузан арых. Гухэлъ шъхьаIэу яIагъэр тхакIом ищыIэныгъэ, итворчествэ, илитературнэ кIэн игъэшIэгъоныгъэ-баигъэ цIыфхэм афиIотыкIыгъэныр, агу къэгъэ­кIыжьыгъэныр, уасэ тхакIом фягъэшIыгъэныр, адыгэ тхыгъэ литературэм нахь пэблагъэ шIыгъэнхэр ары.

Мыщ фэдэ мэфэкI къэгъэлъэ­гъон зэфэшъхьафхэу щыIэны­гъэм игупчэ итыгъэ цIыф гъэсэгъэшхохэу, щыIэкIакIэр зыгъэ­псыгъэхэм афэгъэхьыгъэхэр ныбжь зэфэшъхьафхэм арытхэмкIи зэрэгъэшIэгъоным щэч хэлъэп. Ауми, мы литературэ шIэныгъэхэр анахь зищыкIа­гъэхэу, зыпкъырылъхьэгъэнхэ фаехэр ныбжьыкIэхэу гурыт ыкIи сэнэхьат зэгъэгъотыпIэ колледжхэм, апшъэрэ еджапIэхэм аще­джэ­хэрэр арых, ащ елъытыгъэу къэгъэлъэгъон къы­зэIухыгъохэм ахэр къара­гъэблагъэх.

ТхакIоу, драматургэу, общественнэ IофышIэшхуагъэу Цэй Ибрахьимэ къызыхъугъэр щылэ мазэм и 11-м илъэси 130-рэ хъугъэ.

Къэгъэлъэгъоным «Человек безграничных талантов» зэре­джагъэхэр.

МэкIай ин зэпэIутхэм тхылъеджапIэм ифонд къыхэхыгъэ литературэ зэфэшъхьафхэр – тхылъхэр, сборникхэр, журналхэр, гъэзет тхыгъэхэр, ежь Цэим ыIапэ къыпыкIыгъэхэ тхылъхэр, статьяхэр щызэпэIутых. Тэлъэгъух литературоведхэу Шъхьэлэхъо Абу, ЛъэпцIэрышэ Хъалидэ, шIэныгъэлэжьышхоу, фольклористыгъэу Хъут Щамсудинэ Цэй Ибрахьимэ итворчествэкIэ ягупшысэхэр къызыщыраIотыкIыгъэхэ тхы­гъэхэр.

Тхылъхэу «Культура и быт адыгов» (2007) зыфиIорэм Р.Хь. Шъоумызым итхыгъэу «У истоков адыгейского театрального искусства» зыфиIоу къыдэхьагъэм, журналхэу «Пса­лъэм», «Зэкъошныгъэм», «Ученые записки» ыкIи гъэзетхэм къащыхаутыгъэхэ тхыгъэхэм Цэй Ибрахьимэ адыгэ лъэпкъ искусствэм, литературэм, культурэм иIахьышхо зэрахэлъыр, Цэир апэрэ адыгэ театрэ техникумым изэхэщакIоу, ащ идиректорэу зэрэщытыгъэр, актер IэпэIэсэныгъэмкIэ зэрэ­щыригъэ­джагъэхэр къащиIотыкIыгъ.

Цэй Ибрахьимэ, къызэрэ­тIуагъэу, щылэ мазэм и 11-м, 1890-рэ илъэсым Тэхъутэмы­къое районым ит къуаджэу Щынджые къыщыхъугъ. Цэир Тхьэм зэчыибэ къызыхилъхьэгъэ цIыфыгъ, шIэгъошIу иIагъ, шIэныгъэр псэу зыIуищэщтыгъ, гъэсэныгъэ дэгъуи ыгъотыгъагъ, а зэкIэ зэрилъэкIэу илъэпкъ зэрэIуигъэкIэжьыщтым щэIэфэ фэлэжьагъ, ытхыхэрэр 1912-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу къы­хиутыхэу ыублагъ. Иапэрэ рассказхэу «Горе-интеллигент», «Автомобиль» зыфиIохэрэр Петербург къыщыдэкIыщтыгъэ гъэзетэу «Мусульманская газета» зыфиIорэм къыхиутыгъэх. Нэужым «Обездоленные», «В сумерках», «Ржавчина» зыфиIохэрэр гъэзетэу «Майкоп­ское эхо» къихьагъэх.

Адыгэ автоном хэкур загъэ­псым IэнэтIэ зэфэшъхьафхэр ыгъэцакIэу хэку исполкомым илъэс зэкIэлъыкIуабэм хэтыгъ: чIыгу Iофым пылъ отделым, искусствэмкIэ отделым охътабэрэ япэщагъ, очылхэм яхэку коллегие ипрезидиум итхьаматэу, адыгэ тхакIохэм яассоциацие иответственнэ секретарэу Iоф ышIагъ.

Тыдэ зыщэIи, сыд Iоф зешIи Цэй Ибрахьимэ илитературнэ творчествэ зэпигъэугъэп; адыгэ прозэм, поэзием, анахьэу драматургием, иIахьышIу ахи­шIыхьагъ. МэфэкI къэгъэлъэгъо­ным И. Цэим ипроизведениехэм чIыпIэ хэхыгъэ щагъотыгъ; пьесэу «КъокIас», повестэу «Шъхьэзакъу» (украиныбзэкIэ, етIанэ адыгабзэкIэ), рассказхэу «Фатмэм игушIуагъу», пьесэу «Фэмый», рассказхэу «Кожа», «Мулла Ибрагим», «Баснэхэр» мэкIайхэм ащытэлъэгъух. Ытхыхэрэр гъэзетхэм, журналхэм, сборникхэм къащыхиутыщты­гъэх. ЗэдзэкIын IофымкIи зиушэтыгъ, Корней Чуковскэм иусэ-пшысэхэр, Самуил Маршак иусэхэм ащыщхэр зэридзэкIыгъэх.

Адыгэ фольклорым иугъоин-зэхэфынкIэ Iофышхо ышIагъ, Цэй Ибрахьимэ ежь ышъхьэкIэ къыугъоигъэу гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым бэ материалэу чIэ­лъыр, иIэпэрытх зэфэшъхьафхэр мэкIайхэм ателъых.

Цэй Ибрахьимэ адыгэ профессиональнэ сценическэ искусствэм ублапIэ фишIыгъ, ащ игупшысэкIэ театральнэ техникумыр Краснодар къыщызэIуа­хыгъагъ. Автор зэфэшъхьафхэу Мурэтэ Чэпае, Шъхьэлэхъо Светэ, Къат Теуцожь, журналист тхыгъэхэм, гукъэкIыжь гъэшIэгъонхэу Сихъу Сэфэрбый, Ты­-къо Къэплъан, Пратэкъо Зубер, нэмыкIхэм къагъэнагъэхэм драматургэу, режиссерэу, актерэу, гупшысэкIо гъэшIэгъонэу Цэй Ибрахьимэ зыфэдэгъэ шъыпкъэр зафэу къащиIоты­кIыгъ, лIым игъэсэ­гъэ-Iушыгъэ, ичаныгъагъэ, илъэпкъ зэрэфэзэфагъэр ащыкIэгъэтхъыгъ.

МэфэкI къэгъэлъэгъоным бэ гъэшIэгъонэу унаIэ зытеозыгъа­дзэу хэлъыр. Цэир IофшIэгъэ­шхо зыпшъэ ифэгъэ цIыф, ышIагъэм уасэу, мэхьанэу яIэр ары мэфэкI къэгъэлъэгъоныр зэхьы­лIагъэр. ЛIым къыгъэшIагъэр илъэс 46-рэ ныIэп, ау фызэшIо­кIыгъэр бэдэд. Ежь зыщымыIэ­жьым ыуж «Ытхыгъэмэ ащыщ­хэр» (1965), «Фатмэм игу­шIуагъу» (1990) зыфиIорэ тхылъхэр къыдэкIы­гъэх. «Избранные произведения» ыIоу ытхыгъэмэ ащыщхэр зыщызэхэугъоягъэхэр 2000-рэ илъэсым, тхакIор къызыхъугъэр илъэси 110-рэ зэхъум къыдэ­кIыгъ, ащи къэгъэлъэгъоным чIыпIэ щигъотыгъ.

МэфэкI къэгъэлъэгъоныр, щэч хэлъэп, литературэр, лъэпкъ культурэр зикIасэ пэпчъкIэ федэ хъущт, зэхэщакIохэу мы Iофыр зыпшъэ ифагъэхэми хъупхъа­гъэр къа­лэжьыгъ.

Мамырыкъо Нуриет.