Кавказ биосфернэ заповедникым ипа­щэу Сергей Шевелевым зичэзыу илъэсы­кIэр къихьэ къэс Iофэу ашIагъэр зэфахьы­сы­жьынэу пресс-конференциехэр зэхещэх. 2020-рэ илъэсми ащ журналистхэм заIуи­гъэкIагъ, гъэхъагъэу ашIыгъэхэр къафи­Iо­та­гъэх, упчIэхэм яджэуапхэр къаритыжьыгъэх. Заповедникым федэу къы­хьыгъэм процент 15 фэдиз къыхэхъуагъ. 2019-рэ илъэсым ащ зыщызыгъэпсэфыгъэ цIыф­хэм япчъагъэ инэу хэмыхъуагъэми, щылэ мазэм иапэрэ мафэ къыщегъэжьагъэу ияенэ­рэм нэс зыгъэпсэфакIохэу заповедникым щыIагъэхэр мин 11-м ехъугъэх.

Конференцием хэлэжьагъэхэр проектыкIэхэр зыфэдэщтхэм, зыгъэпсэфакIохэр нахьыбэу заповедникым къызэращэщтхэ шIыкIэм, къушъхьэ гъогухэмрэ къэуцупIэхэмрэ пыдзафэхэр бэу зэращызэIукIэхэрэр зэрэдагъэзыжьыщтхэм, нэмыкI Iофы­гъо­хэми атегущыIагъэх. С. Ше­ве­левым къызэриIуагъэмкIэ, заповедникым икIыгъэ илъэсым къылэжьыгъэ сомэ миллион 75-м щыщэу миллиони 5-р мэзэ заулэкIэ узэкIэIэбэжьымэ ащ къырапхыжьыгъэ заказникэу «Южные культуры» зыфиIорэр ары къыхэзыгъэхъуагъэр.

ЛIэшIэгъоу тызхэтым икъи­хьагъу илъэсхэм заповедникым сомэ миллионитIу нахьыбэ къы­мыхьэу къыхэкIыщтыгъ. Едгъэ­пшэн а пчъагъэр илъэсыкIэм икъихьагъу. кIымэфэ зыгъэпсэфыгъо мафэхэм заповедникым сомэ миллиони 3,2-рэ къы­лэжьыгъах.

ГухэлъышIухэр, фэIо-фашIэхэр…

Пресс-конференцием къызэрэщаIуагъэмкIэ, къихьэгъэ илъэсым туристическэ маршрутхэм япчъагъэ хагъэхъонэу заповедникым ипащэхэм агу хэлъэп. Ау гъэнэфэгъэхэ зекIо гъогу 16-у яIэхэм язэтегъэпсы­хьанрэ ягъэкIэжьынрэ илъэс реным Iоф дашIэщт.

— Заповедникыр зышIогъэшIэгъонэу, зыщаплъыхьэ ашIоигъоу къакIохэрэм къахэхъо. Джыри ахэм япчъагъэ нахьыбэ хъуным пае къушъхьэ гъогоу къызщакIухьэхэрэр, къэуцупIэ­хэр, инфраструктурэр уахътэм диштэхэу дгъэпсынхэу тыфай, — еIо С. Шевелевым.

Заповедникым имаршрутхэр географическэ ыкIи тарихъ объектхэмкIэ баих. Научнэ туризмэр щызэхэщэгъэным тегъэпсыхьагъэх. Ботаническэ, геологическэ ыкIи орнитоло­гическэ къэбархэр хьакIэхэм къафаIуатэхэу ыкIи арагъа­шIэхэу рагъэжьэщт.

ЗекIоныр къафагъэпсынкIэщт

Къушъхьэхэмрэ мэзхэмрэ закъыщагъэпсэфынэу ахахьэхэрэ туристхэм заповедникым машIо хамышIыхьаным фэшI ящыкIэгъэ псы фабэр, газыр аIэкIагъахьэхэ ашIоигъу. Интернетри заповедникым щагъэфе­дэшъунэу агъэпсы ашIои­гъуагъ, ау ащ къыкIэлъыкIуагъэр С. Шевелевым къыIотагъ: «ЗыгъэпсэфакIохэу тызэуп­чIыгъэхэм, зэкI пIоми хъунэу, къушъхьэм хэтыфэхэкIэ Wi-Fi-р зэрямыщыкIагъэр къаIуагъ. За­поведникым къызыкIакIохэрэр цIыф жъот макъэ зэрэзэхамыхыщтым, ащ ичIыопс дахэ зэрэзэхашIэщтыр ыкIи жьы къабзэ къызэращэщтым пай».

Зыгъэпсэфыгъо мэфитIум заповедникым къыхэсы зышIоигъохэ цIыфхэм япчъагъэ къы­хэхъо, ахэм апае экскурсие кIэкIхэр зэхащэщтых.

Арагъэлъэгъущтхэр

Къихьэгъэ илъэсым зыгъэ­псэфакIо къакIохэрэр километритIу зикIыхьэгъэ маршрутэу «Леопардым (мэзчэтыум) игъо­гу» ращэщтых. «Домбаим игъо­гуи» шIэхэу къызэIуахыщт. Ски-турхэр, хьэхэр зыкIэшIа­гъэхэ жэхэр агъэфедэнхэ алъэ­кIыщт. Биосфернэ станциеу «Джуга» зыфиIорэм хьакIэхэр дащэещтых, метрэ мини 2-м ехъу ащ илъэгагъ. Ащ шыхэмкIэ е вертолеткIэ ары узэрэдэкIоен плъэкIыщтыр. Ау фэе пстэуми маршрут къиныр зэпачын алъэ­кIыщтэп, пэшIорыгъэшъэу спе­циалистхэм агъэхьазырыгъэхэ спортсменхэмрэ ныбжьыкIэ­хэм­рэ станцием нэсышъущтхэр.

Гъогум пэблагъэу заповедникым имылъкукIэ унэ щашIыгъ, ащ нэбгырэ 14 щыпсэун алъэ­кIыщт. Тхьамафэрэ къушъхьэм къыхэсынхэу фаехэм сомэ мин 50 зырыз ащ лъатыщт.

Лэгъо-Нэкъэ тешъоми заповедникым ипащэхэм унэхэр щашIыгъэх. Къушъхьэм чэщым къыханэхэ зышIоигъохэм сомэ 500-кIэ ар къафыдэкIыщт.

Приазовскэ заказникри 2018-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Кавказ заповедникым къыха­гъэхьажьыгъ. Ащ изэте­гъэпсы­хьан сомэ миллиони 6 фэдиз халъхьэгъах. Мылъкум щыщ ахъщэкIэ тепловизорхэр, къуа­шъохэр, нэмыкIхэу ящыкIэгъэщтхэ Iэмэ-псымэхэмрэ пкъыгъо зэфэшъхьафхэмрэ къа­щэфыгъэх.

ЦIыфхэр чIыопсым нахь пэ­благъэ зэрашIынхэу, сыд фэ-дэрэ маршрут къыхахыгъэми зыгъэпсэфакIохэм агу зэрэри­хьынэу ахэр агъэкъэбзэщтых, туристхэм ящыкIэгъэ фэIо-фа­шIэхэм ахагъэхъощт.

Заповедникыр бэмэ агу ре­хьы. КъэкIох, зэрагъэлъэгъу, гъусэхэр яIэхэу къагъэзэжьы. Хэгъэгум щыпсэухэрэм афэ­шъхьафэу IэкIыб къэралыгъо зэфэшъхьафхэм къарыкIыгъэхэ хьакIэхэр икIыгъэ илъэсым заповедникым щыIагъэх, ахэм Китаим, Израиль, Тыркуем, Монголием ащыщхэр ахэтыгъэх.

Урысыем итуроператорхэм зэзэгъыныгъэу адашIыгъэхэм къызэрэдалъытэрэмкIэ, къокIыпIэм щыIэхэ хэгъэгуи 9-мэ языгъэпсэфакIохэр мыгъэ къыт­факIохэу рагъэжьэщт.

Шъаукъо Аслъангуащ.